به گفته معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، میانگین ضریب نفوذ اینترنت در کشورمان بیش از پنجاه درصد و تلفن همراه بیش از هشتاد درصد است و آنطور که مؤسسه تحقیقاتی بیزینس مانیتور پیش‌بینی کرده، این رقم تا پایان سال 2017 به 142 درصد می‌رسد،‌ یعنی 112 میلیون مشترک تلفن همراه در ایران!

از سوی دیگر، روند رو به رشد تکنولوژی به گونه‌ای طی می‌شود که اکنون تفاوت چندانی میان کشورهای توسعه‌یافته و کشورهای جهان سوم از نظر ضریب نفوذ تکنولوژی وجود ندارد. این تفاوت درباره تولید گوشی تلفن همراه تقریباً به صفر رسیده و آخرین مدل‌های گوشی در کم‌تر از یک ماه در کشورمان قابل خریداری است و در این میان،‌ بخش عمده‌ای از هموطنان مشتری گوشی‌های هوشمند هستند، تا جایی که بر اساس آمارها ایران مقام اول استفاده از گوشی‌های اندرویدی در خاورمیانه را داراست. بنابراین استقبال ایرانی‌ها از کمپین‌های مجازی،‌ امر چندان پیچیده‌ای نیست و می‌توان پیش‌بینی کرد با بالاگرفتن تب موضوعات اجتماعی در جامعه، شهروندان در اولین اقدام به ابراز نظر در شبکه‌های مجازی بپردازند، امری که پیش‌تر در ماجرای درگذشت زنده‌یاد مرتضی پاشایی، گروگان‌گیری سربازان ایرانی، سخنان مضحک نتانیاهو درباره ممنوعیت پوشیدن شلوار جین در ایران و ... مشاهده شده است. در این گزارش به بررسی تشکیل کمپین‌های مجازی در محکومیت نشریه فرانسوی شارلی ابدو می‌پردازیم.

*ماجرا از کجا آغاز شد؟

نام هفته‌نامه فکاهی فرانسوی «شارلی ابدو» 10 روز پیش بر سر زبان‌ها افتاد. در حمله افراد مسلح به دفتر این نشریه، دوازده تن از جمله سردبیر و چهار کاریکاتوریست نشریه کشته شدند. مسئولیت این حملات را ابتدا القاعده یمن برعهده گرفت اما در رسانه‌های غربی عنوان شد که داعش پشت صحنه این اقدام تلافی‌جویانه است و انگیزه این اقدام، انتشار کاریکتاتور از سرکرده داعش است، اگر چه برخی نیز ریشه این حمله را به اقدام چند ماه پیش نشریه شارلی ابدو در انتشار کاریکاتوری موهن از پیامبرخاتم(ص) مربوط می‌دانند.

درپی این موضوع،‌ کمپین «من شارلی هستم» در حمایت از گستاخی‌های نشریه شارلی ابدو تشکیل شد و نشریه مذکور با حمایت مسئولان بلندپایه فرانسوی و به بهانه «آزادی بیان» بار دیگر کاریکاتور موهنی از حضرت محمد مصطفی(ص) در 5 میلیون نسخه منتشر کرد. این عمل هتاکانه با محکومیت جهانی از سوی جامعه مسلمانان و دیگر ادیان جهان از جمله پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌های جهان همراه شد. در ادامه ابراز انزجار از اقدام شارلی ابدو، کمپین‌های مجازی در دفاع از اسلام و ساحت نورانی رسول اعظم(ص) در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت و اکنون ده‌ها هزار مسلمان از جمله ایرانی‌ها، در شبکه‌های مجازی به ویژه شبکه اشتراک‌گذاری عکس اینستاگرام، با هشتگ‌های «IloveMohammad ،Ihateterrorism ،Ilovemykindprophet، IloveMohammad ،Ihateterrorism ،Ilovemykindprophet، من محمد(ص) هستم، من شارلی نیستم، کلنا محمد(ص)، ما محمد(ص) را دوست داریم، عشاق محمد(ص) و ...» انزجار و نفرت خود را اقدامت توهین‌آمیز مجله شارلی ابدو اعلام می‌کنند و حامی آیین سلیم و صلح‌دوست اسلام هستند.

*واکنش‌ ایرانی‌ها چه بود؟

اعتراضات دامنه‌دار به هتک‌حرمت نشریه شارلی‌ابدو از صفحات شخصی و کمپین‌های ایرانی به صفحه CharlieHebdo در اینستاگرام رسید. هموطنانمان برای اعتراض مستقیم به حركت غيرانساني و اقدامات ناپسند این مجله فکاهی به صفحه آن در اینستاگرام رفتند و با درج کامنت، عشق و ارادت خود به پیامبر ختمی‌مرتبت را نشان دادند. این صفحه اگرچه 24800 دنباله‌رو (فالوور) دارد،‌ اما تا عصر یکشنبه ۲۸ دی و قبل از خصوصی‌شدن این صفحه، بیش از ۲۸۸۰۰ نظر در این صفحه درج شد و گردانندگان صفحه مذکور را مجبور کرد برای مقابله با اعتراضات، صفحه را به صورت خصوصی (private) درآورند تا هر مخاطبی قادر به نوشتن نظر نباشد.

«برای کسانی که اجازه توهین به مقدسات دیگران را می‌دهند متأسفم، حضرت محمد(ص) عشق است، سیدی یا مصطفی روحی فداک/ جان ما جانان ما روحی فداک، من عاشق محمدم و از تروریسم متنفرم، برایتان متأسفم و به خدای محمد می‌سپارمتان، لا اله الا الله محمد رسول الله، ما مسلمانیم و عاشق حضرت محمد پیامبر مهربانی‌ها، من یک مسلمانم و محمد رسول مهربانی من است، من حضرت محمد را دوست دارم و مرگ بر فرانسه» برخی نظرات فارسی درج شده در این صفحه را تشکیل می‌دهند.

*نخبگان چه کردند؟

نخبگان فرهنگی دوشادوش مردم اعتراض خود را نسبت به اقدام شنیع شارلی ابدو نشان دادند و از ساحت پیامبر اعظم(ص) دفاع کردند. یکی از نخستین واکنش‌ها، توسط حجت‌الاسلام والمسلمین شهاب مرادی رییس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران رخ داد. این کارشناس امور مذهبی با راه‌اندازی کمپین «من عاشق محمد(ص) هستم» و اطلاع‌رسانی در صفحه شخصی خود تلاش کرد به واکنش‌های پراکنده جهت‌دهی کند و آن‌ها را تحت یک نام واحد به انسجام درآورد.  بیش از ۱۳ هزار فعال فضای مجازی این پست را پسندیدند و اکنون هشتگ «من عاشق محمدم» بیش از ۱۱ هزار بار استفاده شده است. البته هشتگ‌گذاری به زبان‌های پرمخاطب انگلیسی، عربی و فرانسوی به مراتب پست‌های بیشتری را در بر می‌گیرند.

چهره‌های متعددی از هنرمندان و ورزشکاران گرفته تا سیاستمداران به این کمپین می‌پیوندند و با تأیید (لایک) آن، با مدنی‌ترین شیوه ممکن اعتراض خود را در شکل جهانی نشان می‌دهند.

*اهالی فرهنگ چه گفتند؟

اهالی فرهنگ ضمن واکنش نسبت به این اقدام غیراخلاقی، راهکارهایی را نیز برای مقابله با این موضوع ارائه کردند. به عنوان نمونه، محسن مؤمنی‌شریف رئیس حوزه هنری درباره انتشار كاریكاتور پیامبر(ص) توسط شارلی‌ابدو اظهار داشت: پاسخ این‌گونه اعمال با هنر و ابزار هنر امكان‌پذیر است، مشكل اینجاست كه آن‌ها امروز از هنرمندان جهان اسلام نمی‌ترسند. اگر ما از توانایی‌هایمان در به نقد كشیدن خطوط قرمز استكبار استفاده می‌كردیم، دیگر جرئت نمی‌كردند چنین كارهایی كنند. البته خطوط قرمز استكبار قطعاً حضرت مسیح(ع) و مقدسات دینی نیست بلکه صهیونیسم جهانی، هولوكاست و مبانی و ارزش‌های لیبرال‌دموكراسی است و ما باید به این موضوعات حمله كنیم كه آسیب‌پذیر و شكننده هستند.

حجت‌الاسلام محمدرضا زائری مدیرعامل مجموعه فرهنگی سرچشمه نیز معتقد است: آنچه مهم است رفتار هوشمندانه ماست تا مبادا ناخواسته در زمین دشمن بازی کنیم. غیرت دینی و حساسیت و نگرانی ما به طور طبیعی اقتضا می‏‌کند واکنش داشته باشیم اما نباید این واکنش، توسط دشمن پیش‏‌بینی شود. ما باید به یک حرکت و واکنش فرهنگی عالمانه و اثرگذار و رسانه‏‌ای بیاندیشیم و به این سمت برویم که تصویر مثبتی از اسلام و پیامبر رحمت(ص) و دعوت انسان‌ها به اسلام و هدایت بشر مطرح شود.

یکی دیگر از چهره‌های کنش‌گر در این مسئله، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی بود. رئیس ستاد اقامه نماز که در جمع دانشجویان دانشگاه تهران سخن می‌گفت، خطاب به آن‌ها یادآوری کرد: اینجا دانشگاه تهران است، شما هم دانشجو هستید، به پیغمبر شما جسارت شده، پنج دقیقه فکر کنید ببیند چه طرحی به ذهنتان می‌آید. طوری نشود که بگویند ما به پیغمبرشان فحش دادیم آب از آب تکان نخورد! کاری کنید که برای دیگران امام باشید.

*حالا چه کنیم؟

با توجه به سخنان اهالی دین و فرهنگ، مقابله با اقدام موهن نشریه فرانسوی و اقدامات مشابه ـ نظیر توهین کاریکاتوریست دانمارکی ـ باید امری فراتر از واکنش‌های سلبی نظیر محکوم‌کردن‌ها، تجمعات و اعتراضات باشد. به نظر می‌رسد هنر به عنوان یک زبان همه‌فهم بهترین وسیله برای نشان‌دادن اعتراض باشد.

شاید جامع‌ترین واکنش‌ها استفاده از اقدامات ایجابی در کنار اقدامات سلبی باشد و چهره رحمانی و نورانی پیامبرخاتم توسط زبان هنر مختلف معرفی شود. رهبر معظم انقلاب دراین باره می‌گویند: بدون هنر، حرف عادی جای خودش را حتی در ذهن کسی پیدا نمی‌کند، چه برسد به این که جذابیت داشته باشد و جایگیر و ماندگار شود. هنر مهمترین وسیله است برای گسترش یک فکر درست یا نادرست. هنر، وسیله، ابزار و رسانه است؛ رسانه‌ای بسیار مهم.»