در ایران اسلامی، مشهد الرضا به عنوان قطب مذهبی و اثرگذار در فرهنگ شیعی که از وجود پر برکت عالم آل محمد بهره می برد، توانسته به عنوان یکی از ارکان قدرتمند ترویج فرهنگ علوی و رضوی مایه مباهات و فخر جهان اسلام و تشیع قرار بگیرد که مسلما این امر در سایه مدیریت موفق اسلامی و تلاشهای تولیت عظمای آستان قدس رضوی، حضرت آیت ا... واعظ طبسی و دیگر خادمان امام رضا(ع) صورت گرفته است.در گفت و گو با حجت الاسلام و المسلمین محمود رستگاری، مشاور رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، با مدیریت اسلامی از دیدگاه قرآن آشنا شده و به بررسی تفاوت خدمات آستان قدس رضوی قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی خواهیم پرداخت:

 جناب آقای رستگاری، به عنوان نخستین پرسش می‌خواهیم نظر شما را درباره مدیریت در کارها از دیدگاه مدیریت اسلامی بدانیم؟

- یکی از مباحث مورد توجه در تعالیم وحیانی، روایی و سیره انبیا، مدیریت اسلامی است که در قرآن شریف و در سیره معصومین بدان تأکید شده است. اگر از نگاه قرآن، مدیریت اسلامی را مورد بررسی قرار دهیم، می بینیم خداوند متعال به نوح نبی دستور می دهد کشتی بساز تا با سوار شدن بر آن کشتی، آن حضرت و مؤمنان به خدا از طوفان سهمگین در امان بمانند. خداوند در آیه شریفه ای به حضرت نوح فرمودند: “کشتی را بساز، اما بدان که اصل طرح و پروژه از آن ماست”، یعنی ما از نظر فنی به تو آموزش می دهیم، در قرآن شریف قبل از آنکه بگوید ما طرح و پروژه را در قالب وحی به تو آموزش می دهیم، می فرماید: “باعیننا”، یعنی همان طور که تو مشغول ساخت کشتی هستی، بدان در برابر چشمها هستی و ما ناظر بر اعمال تو در ساخت این کشتی هستیم. از این آیه درمی یابیم هنگامی که خداوند متعال به پیامبرش دستور ساخت کشتی را می دهد، آن چه مورد توجه است، درک مدیریت کلان از ناحیه پروردگاری است که قادر و خدا بر احوال بندگانش ناظر است. در آیه دیگر به پیامبر(ص) می فرماید: “فانک باعیننا”، بدان در رفتار، کارها و همه اعمالت در مقابل چشم ما قرار داری. در باره حضرت سلیمان هم با آن همه جاه و حشمت مشاهده می شود که خداوند بر کار او اشراف دارد و می فرماید: ما به او تعلیم کردیم.  اما خداوند متعال از تمامی پیامبران مثل حضرت سلیمان و داود که تقریباً از یک ویژگی شخصیتی برخوردارند، می خواهد که زیر مجموعه خود را تحت نظر داشته باشند. بنابراین وقتی حضرت سلیمان به هدهد مأموریت مهمی می دهد و هدهد سر وقت حاضر نمی شود.  حضرت سلیمان می گوید: چه شده که هدهد را حاضر نمی بینم، سپس فرمودند: هدهد وقتی بیاید، من او را مورد بازخواست قرار خواهم داد و به خاطر بی نظمی و تأخیر، او را کیفر می کنم، مگر اینکه عذر مقبول و منطقی داشته باشد. که قرآن می گوید: در هنگام بازگشت، هدهد مورد بازخواست قرار می گیرد و او می گوید، من با زن توانمندی به نام بلقیس آشنا شدم که مدیر کاملی است که خداوند متعال داستان این زن را بیان می کند و این آیه و بازخواست موجودی به نام هدهد نشان می دهد که مدیریت و در نظر داشتن همه امور از مواردی است که باید در تمامی ابعاد زندگی بشر بدان توجه شود و مدیر هر مجموعه ای هم به کار خود و زیر دستانش واقف باشد. اگر به مجموعه آیات قرآن دقت شود، مشاهده می کنیم واژه “قل” در قرآن مکرر استفاده شده است. “بگو” های قرآنی یک حقیقت را نشان می دهد که آنچه رسول خدا(ص) به انجام آن مأمور است، با مدیریت خالقی بی همتا انجام می گیرد و نشان
 می دهد تمامی دستورات اسلامی بر مبنای مدیریت و خواست آفریننده جهان هستی است. بنابراین یکی از محققان و مفسران می گوید، پیامبر اکرم این ویژگی را داشت که کسی درباره ایشان ادعای خدایی و الوهیت نکرد. به این دلیل که “قل”های قرآنی نشان می دهد که پیامبر از جایی فرمان می گیرد که آنجا غیب و ملکوت است. بنابراین در بحث مدیریت اسلامی درمی یابیم یکی از ویژگی های به سعادت و سلامت رسیدن جامعه اسلامی، توجه به بحث مدیریت اسلامی و استفاده از تمامی ظرفیتها در این موضوع مهم برای تحقق اهداف الهی است. خداوند متعال در برخی از آیات آنقدر به پیامبر عظمت بخشیده که به جان ایشان قسم می خورد و او را خلاصه و عصاره آفرینش و اولین مخلوق در عالم معرفی می کند و به ایشان اشرفیت و افضلیت خاصی در بین موجودات جهان هستی عطا می کند، اما پیام آور خداوند در مدیریت اسلامی تا آنجایی حق دارد که خدا به او مأموریت داده است. ما در سیره نبوی شاهد مدیریت بی نظیر ایشان در مسایل اقتصادی، نظامی، سیاسی، اجرایی و فرهنگی هستیم که عمار یاسر در مسجد با گریه می گوید: یا رسول ا...، اگر ما شما را از دست بدهیم، چکار کنیم؟ تو پناه و مدیر و هدایتگر و راهنمای ماهستی، تو بر اعمال ما اشراف داری. یا در نهج البلاغه نامه های حضرت علی (ع) نشان می دهد ایشان به عنوان مدیری قابل بر والیان و فرمانداران خود اشراف قابل توجهی داشته اند. نامه معروف به عثمان بن حنیف آن چنان عجیب است که وقتی او در یک مهمانی مشکوک شرکت می کند، حضرت به عنوان مدیر اسلامی او را نهیب می زند. بنابر این مدیریت در قرآن، سیره انبیا و ائمه از اهمیت و جایگاه عظیمی در تعاملات اجتماعی برخوردار است، بنابراین در سیره نبوی وعلوی و ائمه معصومین مشاهده می شود مدیریت درست مطابق است با توجه به دستورات الهی و گسترش معارف دینی که بعد از پیروزی انقلاب و در مجموعه آستان قدس رضوی شاهد رونق و حرکتهای عظیم مدیریت معنوی در کشور بوده ایم.

 یکی از دغدغه های امام خمینی (ره) سپردن کشور به دست مسؤولان و مدیران اسلامی بود. به نظر شما مدیریت اسلامی در آستان قدس رضوی توانسته اهداف مورد نظر امام خمینی را محقق کند؟

- مسلما قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بیگانگان با عنوان مستشاران، مدیریت کشور را بر عهده داشتند و خط فکری غربیان در تضاد با دین و مذهب ما بود و مسلما آنها برای منافع خود مدیریت می کردند. حتی کتاب «مأموریت در وطنم» از شاه نشانگر وضعیت و شرایط اوست.  حتی نسبت به رضا خان که می گوید، انگلیس مصلحت دید و... اساساً شروع انقلاب اسلامی از فریادهای امام آغاز می شود که 
می فرمود: “ما را فروختند. با ما چه کردند دشمنان اسلام” حتی امام می فرمود: “علمای اسلام، به داد اسلام برسید.” بنابر این باید گفت، امام در واقع با مدیریت صحیح، مدیریت فرعونی و طاغوتی را از سر کشور برداشتند و در مقابل، مدیریت انسانی قرآنی، نبوی و علوی را جایگرین کنند.

قبل از انقلاب هم توفیق تشرف به محضر امام رضا(ع) را داشته ایم، بعد از انقلاب هم به طور مستمر به خدمت و زیارت امام رضا(ع) مشرف شده ایم. در حال حاضر هم در حرم رضوی شاهد آثار مدیریت و فعالیتهای برجسته خدمتگزاران بخصوص تولیت آستان قدس رضوی هستیم که حضرت آیت ا... واعظ طبسی در طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به خوبی و با شگفتی خاصی توانستند مجموعه آستان قدس رضوی را مدیریت و هدایت کنند و هنرمندی خود را در تمامی عرصه ها نشان دادند. ایشان به رغم تمامی فشارهایی که بر ایشان وارد می شد، با تحمل رنجهای مختلف، دست از گسترش اسلام در کشور برنداشتند که آثار آن را در قطب زیارتی و مذهبی کشور در مشهد مقدس و دیگر موقوفات و موسسه های فرهنگی آستان قدس رضوی در سراسر کشور شاهد هستیم. یک وقتی نکته ای تولیت آستان قدس رضوی فرمودند که برای بنده بسیار جالب بود که “در آستان قدس رضوی برای تولیت آستان سهم چشمگیر و قابل توجهی در نظر گرفته شده است و ایشان از آن سهمیه صرف نظر کردند و آن را در جهت توسعه و آبادانی آستان قدس رضوی به کار بردند” این حرکت آیت ا... واعظ طبسی گرامی و ستودنی است. گاهی در قرآن دقت می کنم و هنوز این توفیق را نداشتم که به آیت ا... واعظ طبسی عرض کنم که در قرآن شریف، خداوند بعضی ها را به سختی ملامت می کند. در میان این افراد، کسانی هستند که کتمان شهادت می کنند، کتمان شهادت، بحث فقهی است، اما یکی از مصادیق آن این است که وقتی حقیقتی را مشاهده می کنیم و اثر ارزشی و عملکرد یک مدیر موفق را می بینیم، آن را باید به دیگران بگوییم و نشر بدهیم. امیدوارم همه دلسوزان انقلاب با هر فکر و سلیقه ای کتمان شهادت نکنند و خدمات ارزنده آستان قدس رضوی را مد نظر قرار داده و همواره درباره آن در سطح داخلی و بین المللی اطلاع رسانی کنند. امام خمینی (ره) گاهی به مسؤولان می فرمودند؛ خدماتی را که انجام می دهید به اطلاع مردم برسانید، هم برای مدیران خوب است و هم برای مردم که بدانند در کشورشان چه اتفاقی افتاده. بنابراین در سطح انقلاب کارهای مدیریتی کلان خوبی انجام شده است و رؤسای جمهور کشور بعد از بنی صدر، بقیه رؤسای جمهور از شهید رجایی مخلص و آیت ا... خامنه ای رهبر عزیز انقلاب و مدیران موفق دیگر تا آیت ا... هاشمی رفسنجانی که مدیریت قوی ایشان به عنوان یک چهره دوران سازندگی و سازنده مطرح شد، بقیه مدیران هم در نظام جمهوری اسلامی خدماتی داشته اند، بنده انصافاً
 آیت ا... واعظ طبسی را دعا می کنم که از صفای قلبی و سلامت جسمی برخوردار باشند تا کشور شاهد مدیریت اسلامی و خدمات ارزنده ایشان باشد.

 به نظر شما کدامیک از خدمات آستان قدس رضوی برای زائران از اهمیت خاصی برخوردار است؟

-درمورد آستان قدس رضوی حضرت امام خمینی (ره) فرمودند: “اصلاً آستان قدس مرکز ایران است.” همان طور که می دانید، ائمه ما از القاب خاصی برخوردار بوده اند و امام رضا(ع) نیز به عالم آل محمد(ص) ملقب شده اند که نکته مهمی است و سیره آن حضرت پس از ورود به خراسان که سلامهای معروفی به ایشان شده است، سلام بر پناه
 بی پناهان و کسی که خراسان به وسیله او خراسان شد، باید مورد توجه قرار بگیرد. حتی در زمان آن حضرت دانشمندان اسلامی جمع شدند و شخصیت امام رضا(ع) در بعد علمی و فرهنگی به مسلمانان شناخته شد و برخلاف نیت و خواسته مأمون، امام رضا از جایگاه ویژه علمی برخوردار شدند. واقعاً آن پیشگویی پیامبر که به امام رضا(ع) لقب عالم آل محمد را داده بودند، محقق شد و امروز کتاب “عیون اخبار رضا” و مباحثات حضرت، مایه افتخار جهان اسلام است؛ شاگردانی که آن حضرت تربیت کرد، ادامه دهنده مذهب تشیع هستند. امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه می فرمایند: بدترین نوع استضعاف، فکری و فرهنگی است و بزرگترین خطر برای جهان اسلام جهل و نادانی است. خوشبختانه در ایران اسلامی وجود مقدس امام رضا (ع) مایه برکت کشور شده است.

 زائری که از اقصی نقاط کشور و حتی کشورهای خارجی که شامل شیعیان کشورهای عربی هستند و هند، پاکستان و از اروپا خدمت امام رضا(ع) مشرف می شوند مسلما تمایل دارند که از علوم و معارف امام رضا (ع) بهره بیشتری بگیرند و انصافا این کار قبل از انقلاب صورت نمی گرفت، ولی در حال حاضر پیشرفتها، دانشگاه رضوی، کتابخانه ها و علوم و معارف امام رضا(ع) که در دسترس زائران و علاقه مندان به اسلام و اهل بیت(ع) قرار داده اند، نشان دهنده بارقه های امید و دستیابی به آن اهدافی است که امام خمینی(ره) از مدیریت اسلامی انتظار داشتند که آیت ا... واعظ طبسی توانستند زائران امام رضا(ع) را از هر قشر، جمعیت و با هر فکری وارد این درگاه نورانی کرده و گذشته از جنبه های نورانی و مذهبی، بتوانند زائران را با معارف وجودی امام رضا(ع) و دستاوردهای علمی حضرت بهره مند کنندو امیدوار هستیم که وجود آیت ا... واعظ طبسی در پناه خداوند حفظ شود و همکاران علمی و فرهنگی ایشان بتوانند گامهای اثرگذار و ماندگاری را بیش از پیش در راستای اعتلای ارزشهای اسلامی بردارند.