امام علی(ع)به عنوان مصلح از منادیان و طلایه داران اتحاد است. او خود را شیفته و حریص ترین انسان نسبت به وحدت مسلمانان دانسته و مسلمانان را به همسویی و همدلی فراخواند، تا اتحاد نهادینه شده و شجره طیبه  شریعت به بار بنشیند.

امام علی(ع)همبستگی را زمینه ریزش فیض الهی دانسته ، وحدت رایکی از ارمغان های بعثت پیامبر(ص) بیان کرد همچنین او خود را شیفته و حریص ترین انسان نسبت به وحدت اسلامی دانسته اند در گفت و گوی پیش رو حجت الاسلام و المسلمین دکتر عبدالکریم بی آزار شیرازی؛ رییس دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی رویکرد امام علی (ع) را به مسئله وحدت واهتمام به قرآن تبیین می کند.

*امیرالمومنین(ع) در دوره پس از نبی خدا(ص) بیشترین وقت خود را صرف انجام چه اموری می کنند؟

 امام علی (ع) بر خلاف پندار بسیاری که او را خانه نشین و از کار ولایت بر کنار پنداشته اند پس از رحلت پیامبر اکرم بلافاصه امامت و خلافت کبری خود را در پشت صحنه خلافت ظاهری آغاز کرد و عهده دار کارهایی شد که از مسئله ریاست و خلافت بسی مهم تر بود همانند جمع آوری قرآن و نگهداری و نشر علوم و سنت پیامبر، برقراری وحدت و آرامش میان مسلمانان برای پیشبرد اهداف اسلام، پرداختن به محور و سنگ زیرین دولت اسلامی و دادن رهنمود به خلفا در امور سیاسی، اعتقادی، اقتصادی، حقوقی، قضایی و...و جلوگیری از انحراف و اختلافات، تربیت علما و دانشمندان برای پاسخگویی به نیازهای فرهنگی و ایرادات دانشمندان سرزمینهای فتح شده و تهاجمات فرهنگی، گماردن یاران خود در کارهای اجرایی و کلیدی از جمله خدماتی است که امیرالمومنین(ع) پس از رحلت پیامبر(ص) انجام دادند.

ازخلیفه اول نقل شده است، که می گفت: ای مسلمانان! علی وارث علم پیامبر است هر کس در راستی او شک کند منافق است.

یکی از وظایف امامت و ولایت دینی که از وظائف خلافت و ریاست بسیار مهم تر و والاتر است پاسداری از قرآن و خزائن علوم پیامبر و انتقال صحیح آن به علما و دانشمندان و مردم است زمانی متوجه اهمیت این وظیفه مهم می شویم که بدانیم بسیاری از ملتها همانند مغول در میدانهای جنگ بر کشورهای بزرگ پیروز شده اما در برابر دین و فرهنگ آنان شکست خوردند و ناچار به ترویج دین و فرهنگ ملل مغلوب شده و از صحنه محو شدند، از آنجا که انقلاب اسلام، انقلابی دینی، فرهنگی و اخلاقی بود بیش از مبارزه مسلحانه نیاز به مبارزه علمی و فرهنگی داشت و این وظیفه خطیر از کسی برخواسته نبود جز امام علی(ع).

*یکی از مهمترین و ارزشمندترین فعالیتهای حضرت در زمان دوری از خلافت جمع آوری قرآن است.  

بله! آن حضرت بعد از رحلت پیامبرخاتم به جمع آوری قرآن پرداخت و سوگند خورد تا قرآن را ننویسد ردا بر دوش نیندازد و از خانه خارج نشود جز برای خواندن نماز. و آنگاه بر اساس آنچه از ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، ظاهر و باطن قرآن از پیامبر اکرم(ص) آموخته بود به تعلیم و تفسیر قرآن پرداخت و شاگردانی چون امام حسن و حسین(ع) و ابن عباس و ابن مسعود و...تربیت کرد تا پاسخگوی تهاجمات فرهنگی و اشکالات اعتقادی دانشمندان کشورهای فتح شده باشند و نیازهای فقهی و حقوقی حقوقدانان را برآورند و اصلوب اعتقادی و مسائل فقهی و دیگر مسائل فرهنگی اسلام را به بهترین وجه به ملل تازه به اسلام درآمده تعلیم دهند. شاگردان امام علی(ع) هر کدام صاحب مکتب تفسیری در مکه،مدینه، کوفه و یمن شدند و اکنون بیشترین روایات تفسیری از امام علی(ع) و شاگردان آن حضرت چون ابن عباس به یادگار مانده است. سیوطی در اتقان می نویسد: در میان خلفا از همه بیشتر از علی بن ابیطالب روایت شده است.

حضرت علی برای صیانت زبان قرآن از انحراف و اوجاج ابوسود دوئلی را مامور ساخت تازیر نظر آن حضرت علم نحو را وضع کند و بعدها ابو اسود با استفاده از علم نحو قرآن را اعراب گذاری کرد.استاد این علم قرائت مانند ابوعمر و عاصم به ابوعبدالرحمن سلمی فارسی مراجعه می کنند که وی قرائت قرآن را از آن حضرت آموخته است،همچنین ابن ابی الحدید در مقدمه شرح نهج البلاغه می نویسد:علم کلام و اعتقادات که اشرف علوم است از کلام امام علی (ع) اقتباس شده است .اربلی در کشف الغمه می نویسد: پیشوایان مکتبهای کلامی، یعنی اشاعره،معتزله؛ شیعه و خوارج خود را منسوب به آن حضرت می دانند.علاوه بر فقهای امامیه که از لحاظ فقهی پیرو امام می باشند احمد حنبل، فقه را از شافعی و شافعی از محمد بن حسن شیبانی و مالک آموخت و محمد بن حسن فقه را از ابوحنیفه و مالک و ابوحنیفه فقه را از امام جعفر صادق (ع) آموخته اند و فقه امام صادق به جدش علی بن ابیطالب(ع) منتهی می شود. روایات فقهی اهل سنت از امام علی (ع) آنقدر زیاد است که اخیرا دکتر «رواس قلعه جی» آن را به صورت دایره المعارفی به نام موسوعه فقه امام علی بن ابیطالب درآورده است.

*برخی معتقد هستند امام علی در طی دوران خلفا خانه نشین بوده است و خانه نشینی حضرت به معنای دوری از امور اجرایی و حکومت اسلامی بوده است؟

امام علی (ع) با تدوین کتاب شریف نهج البلاغه پیشوای فصیحان و سرور بلیغان عام گردید. در آن گنجهایی از حکمت و آئین حکومتداری و کشور داری برای همه اعصار و همه حکام از خود باقی گذاشت همانظور که حضرت یوسف در حالی که در زندان به دور از تمامی محافل علمی بود خداوند به او علم و فضیلت داد و با تعبیری که از خواب پادشاه کرد وطرح پانزده ساله ای که برای مملکت ارائه داد علم و فضیلتش آشکار گردید. امام علی (ع) نیز هر چند در نظر برخی خانه نشین و منزوی بود اما از آنجا که برتری شاگرد پیامبر بود خزانه دار علوم آن حضرت گردید و با حل مشکلات فقهی، حقوقی، قضایی، اقتصادی و نظامی علم و فضیلتش بر خلفا و اصحاب آشکار گردید به گونه ای که اصحاب کبار از وی به نام (اهل الذکر) متخصص قرآن یاد می کردند و همواره مشکلات و مسائل خود را از او می پرسیدند و طالبان علم بعد از هر نماز به دورش حلقه می زدند و از دانش سرشار وی بهره مند می شدند و چون فتوایی از امام برایشان ثابت می شد به خود اجازه نمی دادند که با وی مخالفت کنند و بر عکس هرگاه نظر و فتوای آن حضرت را مخالف با نظریه اصحاب می دیدند اغلب به نظر آن حضرت باز می گشتند. امامت کبری و خلافت عظمای امام علی (ع) اقتضا می کرد که در مسئله خلافت و ریاست و فتوحات به اظهار نظر و راهنمایی بپردازد و لشکر کشی را به عهده دیگران بگذارد و خود به حل و بحث احکام شریعت و مشکلات علمی مردم و بیان معضلات جامعه اقدام کند. هر چند در نظر برخی حضرت علی رقیب خلفای معاصرش بود اما آنچنان تقوا صداقت و امانت علم و شخصیت والایش برای آنان آشکار گشت که با اطمینان کامل با وی مشورت می کردند به عنوان نمونه در نهج البلاغه آمده است که وقتی خلیفه دوم برای جنگ ساسانیان از وی نظر خواست به جای اینکه او را به این سفر تشویق کند تا شاید در جنگ کشته شود و خود به خلافت برسد او را از این سفر باز می داد و می فرماید: اگر شخصا از این سرزمین خارج شوی اعراب سر از فرمانت بیرون خواهند برد و اگر چشم عجم ها بر تو بیفتد در نابودیت حریص تر خواهند شد. براساس روایات اهل سنت خلیفه دوم سه بار و بنا به روایات شیعه حداقل یک بار هنگام سفر به بیت المقدس، قادسیه و شام رفته و اداره مدینه پایتخت کشورهای اسلامی را به او سپرد همچنانکه امانت و تقوا و شخصیت یوسف آنچنان بر ملک مصر آشکار شد که به وی اظهار داشت تو امروز نزد ما جایگاه والایی داری و فردی امین هستی. حضرت علی (ع) هر چند به ظاهر ابوتراب و خاک نشین بود اما آنچنان منزلت علمی و شخصیتی ایشان بر همگان آشکار شده بود که خلیفه دوم دستو داده بود که به حضور علی (ع) در مسجد هیچکس حق رای و فتوی ندارد. وی گفته او مولای من و مولای هر مومنی است و کسی که او مولایش نباشد مومن نیست ووقتی به وی گفته می شود تو آن چنان تعظمی به علی می کنی که به هیچکس از اصحاب پیامبر نمی کنی عمر می گوید او مولای من است.همچنانکه وقتی ماموران مصر کارهای حکیمانه و تدابیر عالمانه یوسف را دیدند و در خود احساس تواضع نسبت به او می کردند هر چند که یوسف در پایین مجلس کنار مردم می نشست.

*نقش امام علی (ع) در برهه حساسی از تاریخ که می رفت با اشتباهی درخت نوپای اسلام از ریشه کنده شود در حفظ وحدت اسلام چه بوده است؟

همانطور که فاطمه زهرا (س) فرمودند:امامت ما برای حفظ نظم و تبدیل افتراق مسلمین به اعتماد است، بعد از رحلت پیامبر اکرم در حالیکه اختلافات شدید بر سر جانشینی آن حضرت نزدیک بود که مسلمانان را به جنگ داخلی بکشاند حضرت علی (ع) امامت کبرای خود وارد صحنه می شود و به کار مهمتر از خلافت ظاهری یعنی برقراری وحدت و آرامش می پردازد در خطبه 37نهج البلاغه امام می فرماید: در کار خود اندیشه کردم دیدم لزوم اطاعت پیامبر اکرم بر بیعتم با خلفا پیشی گرفته است و در عین حال برای حفظ اسلام پیمان بیعت به دیگران بر گردن من است. ابن اثیر در اسد الغابه در مورد این پیمان از امام علی (ع) روایت می کند که پیامبر فرمود: تو به منزله کعبه ای که به سویش می آیند و به سوی کسی نمی رود بنابراین اگر این قوم به سویت آمدند و خلافت را به تو تسلیم کردند از آنان بپذیر و اگر به سویت نیامدند به سویشان نرو  تا بسویت بیایند. میثاق پیامبر اکرم(ص) نشانگر آن است که امام علی (ع) ولایت و سرپرستی را عهده دار است چه بر سر ولایتش اتفاق کنند چه اختلاف ورزند.امام علی (ع) بعد از انتخاب خلیفه اول در پاسخ کسانی که دست بیعت به سویش دراز کردند تا در برابر ابوبکر با وی بیعت کنند فرمود:امواج کوه پیک فتنه ها را با کشتی نجات و علم و ایمان اتحاد در هم شکنید از راه اختلاف و پراکندگی کنار آیید و تاج تفاخ و برتری جویی از سر بنهید و بخاطر حفظ اسلام و وحدت و آرامش پس از مدتی خودداری با خلفا بیعت نمود. امام خمینی در این باره فرمودند: حضرت امیر(ع)ابوالائمه اول شخص اسلام بعد از رسو اکرم (ص) آن مدتی که اختلاف بین گروه ها حاکم بود آرامش را حفظ کردند برای این که اسلام محتاج آرامش بود بنابراین به دنبال حضرت اصحاب ایشان نیز تبعیت کردند. سید مرتضی در الشافی چند روایت راجع به بیعت اصحاب امام علی (ع) نقل می کند که حضرت به آنان فرمودند: بیعت کنید که اجتماع مسلمانان برای من محبوبتر است تا اختلافشان. بدین ترتیب امام علی (ع) با ولایت عظمای خود میان مسلمانان به جای جنگ و اختلاف  داخلی به صدور انقلاب جهانی پرداختند و در مدت کوتاهی توانستند دو امپراطوری روم و ایران را به اسلام درآورند و مصر و عراق و فلسطین را تسخیر کنند و این اساسی ترین کار ولایت عظمی و خلافت کبرای امام در پشت صحنه خلافت ظاهری بود که مسلما اگر این سیاست الهی و ولایت امام نبود محال بود این همه فتوحات نصیب مسلمین شود همچنانکه حضرت یوسف علی رغم آن همه تلاش شیطان برای جدایی و تفرقه بین او سایر برادرانش با گذشت و ایثار به حفظ وحدت و صله رحم با برادران پرداخت و خدا را شکر کرد که برادران را به سویش بازگردانده است.