و برخی برای تحقق آن دست به هر کاری می‌زنند. میزان ثروت همواره یکی از مؤلفه‌های قرار گرفتن افراد در طبقات اجتماعی شناخته شده است، هر چند امروزه منابع هویتی و منزلتی دیگری مانند تحصیلات نیز نقش پررنگی در قرار گرفتن فرد در طبقات اجتماعی ایفا می‌کنند.

چرا امروزه کالاهای مادی بیش از پیش در تعیین «کیستی» و جایگاه اجتماعی ما مؤثرند؟ چرا «پول» ما را محترم می‌کند؟ چرا ماشین گران قیمت وسیله معرفی ما به دیگران شده است؟ تصمیم گرفتم برای پاسخ به این پرسشها ابتدا سراغ مردم بروم. با دو نفر که در دو طبقه کاملاً متفاوت قرار داشتند گفت‌وگو کردم. پیدا کردنشان سخت نبود، اما اینکه حاضر به گفت‌وگو بشوند کمی زمان برد. در ادامه نیز دکتر سعید معیدفر جامعه شناس را به راهنمایی گرفتم.

 پولدارم، پس هستم!

در یکی از خیابانهای شهر سراغ مرد جوانی که از نوع پوشش و مدل اتومبیلش پیداست وضعیت اقتصادی خوبی دارد می‌روم. ابتدا مانند نفرات قبلی که تلاشم برای گفت‌وگو با آنها به نتیجه‌ای نرسیده بود، حاضر به گفت‌وگو نمی‌شود، اما پس از اینکه به او قول می‌دهم از شغلش چیزی نپرسم کمی راه می‌آید.

حمید 30 ساله که چند شغل پردرآمد دارد درباره دلایل تلاش برای به دست آوردن ثروت بیشتر می‌‌‌گوید: به نظر من پول یعنی همه چیز! شما با پول هر کاری که بخواهید می‌توانید انجام دهید. پول احترام و اعتبار می‌آورد. اگر پول نداشته باشید کسی به شما احترام نمی‌گذارد. همه براساس لباس، ماشین و خانه شما را قضاوت می‌کنند.

از او می‌پرسم آیا هرکس که پولدار است آدم محترمی است؟ در پاسخ می‌گوید: بله! دنیا تغییر کرده است. همه جای دنیا همین است. اگر شما با لباسهای ارزان قیمت در خیابان راه بروید متوجه نگاه بد دیگران به خود می‌شوید.

آدم با لباس ارزان، اعتماد به نفسش را از دست می‌دهد و حس می‌‌کند از دیگران پایین تر است. هرآدمی با مثلا ماشین خود به دیگران می‌فهماند که آدم باشخصیتی است و دیگران را  وادارمی‌کند به او احترام بگذارند!

  اگر پول داشتم تحقیر نمی‌شدم

دشوار است نزد کسی بروم و از او بخواهم به عنوان نماینده طبقه فرودست اقتصادی با من گفت‌وگو کند. هم برای من و هم برای او که قرار است بپذیرد وضع اقتصادی مناسبی ندارد. اما برخلاف بچه پولدارها که به سختی توانستم با یک نفر ازآنها گفت‌وگو کنم، اولین نفری که به عنوان نماینده طبقه اقتصادی پایین انتخاب کردم با من کنار می‌آید. از وضع لباسهایش پیداست شغل بدی دارد. شغلی که دلش نمی‌خواهد در گزارش نامی از آن ببرم.

گفت‌وگو با محمد 32 ساله را با این پرسش آغاز می‌کنم :« به نظر تو چه چیزی برای انسان احترام می‌آورد؟» در پاسخ می‌گوید: پول! کمی جا می‌خورم و می‌پرسم چرا؟ می‌گوید: اگر من پول داشتم امروز صدجور بدوبیراه از صاحب کارم نمی‌شنیدم و تحقیر نمی‌شدم. اینکه کارم را به درستی انجام می‌دهم، اما هر روز باید به خاطر پول بی‌احترامی‌ها را تحمل کنم. محمد به قدری عصبانی است که دیگر به حرف زدن ادامه نمی‌دهد و راهش را می‌گیرد و می‌رود.

به نظر پاسخ او کافی است. شاید حقیقت همین است! براستی ما باید به چه چیز خودمان افتخار کنیم؟ به میزان ثروت؟ آیا دیگران را باید براساس پولدار بودن یا نبودن قضاوت کنیم؟ چرا نمادهای تجملی به مسیرهایی برای کسب منزلت تبدیل شده است؟

 این پرسشها و چندین پرسش دیگر را با دکتر سعید معیدفر جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در میان می‌گذارم.

  جهان مدرن ؛ ارزشهای سرمایه مدارانه

دکتر معیدفر درباره قیاس ارزشهای امروزی با ارزشهای گذشته می‌گوید: در گذشته به رخ کشیدن ثروت امر مثبتی نبود. به عنوان مثال اگر خانواده‌ای وضع اقتصادی خوبی داشت سعی می‌کرد خیلی به چشم نیاید و این موضوع یک ویژگی مثبت و اخلاقی در جامعه ما بود. این ارزشهای انسانی و اخلاقی بود که به افراد اعتبار و احترام می‌بخشید.

در گذشته کسی که از لحاظ ارزشهای اخلاقی و انسانی در مرتبه بالایی قرار داشت، حتی اگر وضعیت اقتصادی خوبی نداشت، از اعتبار و احترام ویژه‌ای بین مردم برخوردار بود. اما دنیای امروز یک دنیای مادی است. در دنیای مادی به رخ کشیدن ارزشهای مادی بسیار بیشتر دیده می‌شود و آدمها تا جایی که می‌توانند ساحت‌های مادی زندگی‌شان را به رخ یکدیگر می‌کشند.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران می‌افزاید: امروز ارزشهای مادی بیش از پیش برای انسانها اعتبار می‌آورد. اگرچه جامعه در قیاس با گذشته وسیع تر شده، اما عرصه تعاملات انسانها بسیار تنگ شده است.

 امروزه به واسطه سرعتی که جهان مادی به خود گرفته، افراد فرصت لازم را برای تعامل با یکدیگر مانند گذشته ندارند و به تعبیری تنها از کنار یکدیگر عبور می‌کنند و یکدیگر را به اندازه کافی نمی‌شناسند، بنابراین برای شناخته شدن بیشتر بر روی ارزشهای جسمانی یا دارایی خود مانند خودرو، نوع پوشش و چیزهایی از این قبیل تاکید می‌کنند.

 رژه ثروت برابر چشم بینوایان

دکتر معیدفر تأکید می‌کند: انسان امروز خود را در «صورت» نشان می‌دهد که این موجب می‌شود تجملات و به عبارتی رژه ثروت اهمیت پیدا کند. افزون براین یکی از راه‌های موفقیت جهان سرمایه‌داری که ما در آن زندگی می‌کنیم تولید هرچه بیشتر است.

سرمایه‌داران برای اینکه تولیداتشان توسط عموم مردم مصرف بشود، جامعه را در برابر هجمه‌ای از تبلیغات رنگارنگ قرار می‌دهند تا احساس رقابت برای تملک ابزار مادی را در بین مردم افزایش دهند. عموم مردم هم که اغلب در برابر این تبلیغات منفعل هستند و با چشم و گوش بسته مدام در حال رقابت با یکدیگرند. رقابت برای خرید کالاهای گران قیمت!

وی درباره پیامدهای این شیوه زندگی می‌گوید: یکی از پیامدهای رژه ثروت، تحت فشار قرار گرفتن طبقات اقتصادی پایین جامعه است.

این امر می‌تواند در نهایت به شکل گیری نوعی «نفرت» در بین طبقات اجتماعی منجر شود. رژه ثروت، فاصله طبقاتی را آشکار می‌کند و افزایش می‌دهد، برتضاد طبقاتی می‌افزاید و حتی می‌تواند آسیبهای اجتماعی و جرایم را در طبقات پایین جامعه افزایش دهد.

  بازگشت به دامن فرهنگ و تاریخ

استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران درباره چگونگی خروج از این شرایط خاطرنشان می‌کند: جامعه ما دارای فرصتهای تاریخی، فرهنگی و ارزشی فراوانی بوده است که بازآفرینی آنها می‌تواند در حل مسایلی مانند اختلاف طبقاتی که پیامدهای بسیاری دارد به ما کمک کند، چنانچه هنوز هم برخی از آن زمینه‌های ارزشی و فرهنگی در جامعه ما وجود دارد. به عنوان نمونه در ایام محرم می‌بینیم افراد از طبقات اجتماعی گوناگون در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.

در واقع در اجتماعات این چنینی مسایل طبقاتی کاهش پیدا می‌کند. با تقویت زمینه‌های فرهنگی و ارزشی به جای زمینه‌های مادی می‌توان امید داشت که جهان مادی بر زندگی ما سیطره نیابد.