وی اضافه کرد: در این راستا استفاده از موادی که در توسعه فیزیکی شهرها به منظورهای مختلف به‎کار می‎رود، مانند شن و ماسه افزایش یافته است، به‎طوری‎که می‎توان گفت شن و ماسه نقش عمده‎ای در احداث ساختمان‎ها، پل‎ها، راه‎ها و... دارد؛ از این روست که برداشت از منابع شن و ماسه در اطراف شهرها روز به روز افزایش می‎یابد.

مددی ادامه داد: منابع شن و ماسه‎ای که در بستر رودخانه‎ها و به‎خصوص رودخانه‎های دارای جریان آب دائمی جزء منابع بسیار با ارزش هستند. از آنجایی‎که همواره به همراه شن و ماسه مقداری مواد خاک گونه نیز وجود دارد برای همین منابع شن و ماسه از ارزش بیشتری برخوردار می‎شوند مخصوصاً زمانی‎که رودخانه دارای جریان آب دائمی باشد، زیرا در این‎صورت هزینه شست‎وشوی ماسه‎ها(جهت ماسه شسته) به میزان زیادی کاسته می‎شود.

این محقق اظهار کرد: به این علت است که در نواحی مختلف کشور پدیده استخراج شن و ماسه از بستر رودخانه‎ها و به‎خصوص رودخانه‎های دارای جریان آب دائمی روز به روز افزایش می‎یابد.

وی خاطرنشان کرد: اگرچه برداشت شن و ماسه از نظر فعالیت‎های اقتصادی و توسعه اقتصادی نواحی جغرافیایی نقش به ظاهر مناسبی داشته ولی متاسفانه انجام این عملیات از بستر رودخانه‎ها عوارض ناخوشایندی از نظر ژئومورفولوژیکی داشته و به تبع آن باعث پیامدهای زیست محیطی و شیمیایی می‎شود.

مددی با بیان اینکه برداشت شن و ماسه نه تنها در محل برداشت باعث بروز عوارض مورفولوژیکی می‎شود بلکه تاثیر انجام این عملیات تا کیلومترها در بالا دست(سر آب) و پایین دست(پایاب) بر ژئومورفولوژی اکوسیستم و ارگانیسم‎های زنده تاثیر می‎گذارند.

این پژوهشگر زیست‎محیطی با اشاره به تاثیرات در بالا دست رودخانه، گفت: برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه باعث عمیق‎تر شدن بستر آن و در نتیجه به‎طور موضعی سطح اساس رودخانه برای بالادست رودخانه تغییر کرده و جابجا و به دنبال آن فرسایش قهقرایی به سمت بالا دست آغاز می‎شود و از آنجائی‎که فرسایش قهقرایی در هر رودخانه کم و بیش وجود دارد ایجاد سطح اساس جدید فرسایش مذکور را تشدید می‎کند.

وی با بیان اینکه از این طریق بر میزان تخریب بستر رودخانه‎ها در عمق و هم در عرض افزوده می‎شود، خاطرنشان کرد: از طریق دیگر فرسایش قهقرایی شیب بستر رودخانه(پروفیل طولی) را نیز به سمت سر آب افزایش می‎دهد. افزایش تخریب و فرسایش در طول، عرض و عمق رودخانه بر میزان بار جامد آب و مواد تخریبی آن در بالادست رودخانه می‎افزاید که در حقیقت نتیجه تخریب و به‎هم خوردن تعادل رودخانه است که از نظر ژئومورفورلوژیکی خود می‎تواند موجب ایجاد پدیده‎های دیگری از جمله انواع حرکات دامنه‎ای، نابودی پوشش گیاهی، تخریب جاده‎ها و تاسیسات کنار رودخانه شود.

مددی یادآور شد: از طرف دیگر تغییرات در پروفیل عرضی رودخانه خود به پهن‎تر شدن بستر رودخانه از یک‎طرف و کاهش شدت جریان رودخانه منجر می‎شود که باعث رسوب گذاری مواد ناشی از تخریب در کناره‎های بستر خواهد شد و چون مقدار کمتری مواد جامد و تخریبی به محل برداشت شن و ماسه می‎رسد بنابراین بر استخراج بیشتر مواد از بستر رودخانه منجر می‎شود که تخریب بیش تری را در بالا دست رودخانه به دنبال دارد.

این کارشناس محیط زیست افزود: چنانچه تخریب در عمق بستر انجام پذیرد علاوه بر این که بر شیب رودخانه افزوده می‎شود تعادل رودخانه برهم خورده و بر میزان تخریب می‎افزاید که هم در بالا دست و هم در پایین دست رودخانه مسئله‎ساز خواهد بود.

وی با اشاره به تاثیرات در پایین دست رودخانه، بیان کرد: به علت ایجاد گودال و چاله‎هایی که در اثر برداشت شن و ماسه در بستر رودخانه ایجاد می‎شود شدت جریان آب کاسته خواهد شد. بنابراین در پایین دست رودخانه، دیگر شدت جریان بالادست را ندارد و از طرف دیگر به علت کاهش شدت جریان رود، آب، قدرت تخریب بستر را از دست می‎دهد.

مددی خاطرنشان کرد: بنابراین آب در بستر گسترده‎ای دارای جریان ملایمی می‎شود و این جریان علاوه بر اینکه بسیار ملایم است. معمولا در پهنه‎های وسیع و با عمق کمی جریان می‎یابد. چنین جریان آبی شدیداً تحت تاثیر نوسانات دمای محیط قرار می‎گیرد و از طرف دیگر شدت آرام آب کمتر باعث جابه جایی لایه‎های آب و در نتیجه اکسیژن می‎شود.

این محقق با اشاره به راه‎های کاهش پیامدهای برداشت شن و ماسه، بیان کرد: هر نوع تلاشی که برای کاهش یا حذف پیامدهای برداشت شن و ماسه انجام گیرد باید در جهت دستیابی به تعادل طبیعی باشد. از این‎رو ضروری است که نه تنها نقش بیولوژیکی رسوبات در اکوسیستم بلکه منشاء رسوبات و دینامیک فضا- زمان نیز مورد توجه قرار گیرد.

وی تصریح کرد: آبرفت‎های شن و ماسه طی میلیون‎ها سال منبعی را به‎وجود می‎آورند که تجدید حیات آنها خیلی کند صورت می‎گیرد. به‎همین دلیل برداشت آنها باید با احتیاط صورت گیرد. ذخایر شن و ماسه‎ای که طی زمان تشکیل شده‎اند در صورت ادامه بهره برداری بی‎رویه در مقیاسی که در دهه‎های گذشته صورت گرفته به طور کلی از بین خواهند رفت.

مددی ادامه داد: به هر صورت مسئله تنها روی کمیت این ذخایر و میزان برداشت نیست. برداشت شن و ماسه پیامدهای کیفی زیادی در بردارد که در سرنوشت اکوسیستم‎های رودخانه‎ای نقش تعیین کننده دارند. صدماتی که برداشت شن و ماسه به محیط زیست رودخانه‎ها وارد می‎کند به موقعیت روش و نحوه فعالیت‎های مربوط به برداشت از بستر رودخانه‎ها بستگی دارد.

این کارشناس محیط زیست یادآور شد: با توجه به سرشت متنوع و گاهی غیرقابل جبران اختلالاتی که طی برداشت شن و ماسه به رودخانه‎ها وارد می‎شود باید نکاتی را رعایت کرد که از آن جمله می‎توان به ممنوعیت بهره برداری از شن وماسه رودخانه‎ها اشاره کرد.

وی اضافه کرد: همچنین باید به هر ترتیبی هست تدابیر عملی جهت بازیافت آب مورد نیاز برای شست‎و شوی مواد برداشت شده از بستر رودخانه اتخاذ شود. باتوجه به اینکه موارد یاد شده مطلقا ضرورت‎های بیولوژیکی به شمار می‎روند و دستیابی به اهداف فوق تنها می‎تواند به تدریج عملی شود لازم است تا رسیدن به این مهم راه حل‎های میانه و عملی تری منطبق با هر مورد خاص اراﺋه و اجرای آنها تضمین شود.

مددی با بیان اینکه تا رسیدن به این اهداف می‎توان راه‎هایی از جمله محدود کردن کامل میزان برداشت شن و ماسه طبیعی تولید شده، ارزشیابی کافی و جامعه تا حد امکان در تمامی زمینه‎ها و جدا کردن منطقه فعالیت‎های برداشت و مجرای آبریز را اجرایی کرد، افزود: اتخاذ تدابیر موثر برای رفت و آمد ماهیان و جلوگیری از بروز هرگونه موانع ساختمانی در رودخانه که ممکن است سدی در برابر مهاجرت آنها به‎وجود آورد یا امکان مهاجرت آنها را مختل کند از دیگر راه حل‎هاست.

این محقق خاطرنشان کرد: همچنین ممنوعیت برداشت شن و ماسه در تمامی نواحی که از نظر بیولوژیک حساس هستند به‎ویژه در رودخانه‎هایی که عمدتاً به دلیل وجود سد، حمل مواد رسوبی در آنها وجود ندارد یا بسیار کم است، رودخانه‎هایی که مورد استفاده ماهیان مهاجر قرار دارند. به‎ویژه بسترها و مناطق تخم‎ریزی این نوع ماهیان باید توجه خاصی کرد.

وی رودخانه‎هایی که به‎وجود گونه‎های خاصی حائز اهمیت هستند و رودخانه‎هایی که از نظر قانونی تحت حفاظت هستند مانند رودخانه‎های حفاظت شده را نیز ازجمله این نواحی بیولوژیک حساس دانست.

مددی با بیان اینکه باید مجوزهای برداشت شن و ماسه در یک‎دوره معین محدود شوند و بهره‎برداران را مجبور به احیاء محیط زیست رودخانه بعداز خاتمۀ فعالیت‎های بهره‎برداری کرد؛ افزود: در مورد متقاضیان جدید برداشت شن و ماسه، باید پیامدهای برداشت مورد ارزیابی قرار گرفته و نتیجۀ آن قبل از صدور مجوز مشخص شود.

این محقق ادامه داد: کانون‎ها و منابع تولید دیگری برای برداشت شن و ماسه نظیر توده‎های سنگی به‎ویژه زمانی‎که برداشت از آبرفت‎های شن و ماسه زیاد ضروری نباشد باید شناسایی شوند؛ محدودیت برداشت مواد آبرفتی در دشت‎های سیلابی ممکن است به عنوان یک گزینه مطرح باشد اگرچه این مسئله دارای مسائل اکولوژیکی معینی به‎ویژه از نظر ارتباط مجاری آب و آب‎های زیرزمینی و همین‎طور اصلاحات و آیندۀ محیط زیست‎های آبی مصنوعی است.

وی یادآور شد: متاسفانه در اغلب رودخانه‎های استان کارخانه‎های شن و ماسه بستر رودخانه‎ها آماج تاخت و تاز خود قرار داده‎اند و چیزی بنام محیط زیست برایشان معنا ندارد و بیشتر آنها توسط شهرداری‎ها صورت می‎گیرد، همانند همین نمونه در منطقه گردشگری ونایی بروجرد که بارها توسط اهالی شهر بروجرد مورد شکایت قرار گرفته ولی کارخانه هیچ توجهی به بکارگیری روش‎های زیست محیطی نمی‎کند.