در این روز به زیارت امام هشتم(ع) توصیه موکد و حتی از آن به نام روز زیارتی حضرت یاد شده است.
زیارت، پیش از آنکه با عقل کوته بین آدمی سنجیده شود، حکایت دل را بازگو می‌کند و زائر اگر بداند و بشناسد چه کسی را زیارت می‌کند، دیگر نمی‌پرسد: «کجاست» پس به راه می‌افتد آن‌گونه که حضرت خضر(ع) به دنبال آب حیات روان شد تا برسد، بیابد، بهره گیرد و کامیاب شود. اما چرا این همه به زیارت امام رضا(ع) توصیه شده و چرا معصومین(ع) به زیارت امام مهربانی اهتمام داشته‌اند؟ آیت‌ا... سید عبدا... فاطمی نیا استاد اخلاق و عرفان، زیارت امام رضا(ع) را مشروط به حرکت در مسیر خاصی ترسیم و از آن به پروانگی یاد کرده است، گفت‌وگوی ما را با این استاد بخوانید.
جناب فاطمی نیا! زیارت، در لغت به معنای دیدار کردن و رفتن به مشاهد متبرکه تعبیر شده، اما تعریف شما از این فریضه عبادی چیست؟
- زیارت همان طور که در سایر تعاریف آمده به معنای حضور در اماکن متبرکه ائمه هدی(ع) یا سایر وابستگان خاندان عترت است، اما اگر بخواهیم به معنای عمیق تری در این زمینه اشاره کنیم به معنای پناه بردن به خانه امن امام معصوم(ع) است .
در زمان حیات ظاهری ایشان نیز همین حقیقت تجلی داشته و منزل امام معصوم(ع) پناه همه بندگان خدا بوده و حالا پس از گذشت قرنها از شهادت هر یک از ائمه(ع) باز هم بارگاه قدسی آنها ملجأ و پناه همه ماست.
برخی زیارت را به مفهوم قدردانی از ائمه(ع) تعبیر کرده‌اند، شما در این زمینه چه نظری دارید؟
- قدردانی از ایثار، مجاهدت و جانبازی ائمه هدی(ع)، عالی‌ترین درجه زیارت است و همه ما با حضور در حرم شریف این بزرگواران این مهم را مورد توجه قرار می‌دهیم که هر چه از خیر و سعادت در زندگی داریم به عنایت و توجه ائمه(ع) است، بنابراین با رفتن به زیارت، آنها را تکریم می‌کنیم و البته این نکته نیز به ما یادآوری می‌شود که در هر شرایطی نباید دامان مهر و محبت امامان معصوم(ع) را رها کنیم که متعالی شدن ما در گرو تأسی به آنهاست.
و برای هر دیداری آدابی است، اما برای زیارت امام معصوم(ع) چه نکاتی مطرح شده است؟
- حتما می‌دانید که رعایت ادب و آداب در هر امری، سبب دست یافتن بهتر به اهداف آن کار است و هر چیزی هم برای خود آدابی دارد؛ مانند آداب تجارت، آداب معاشرت، آداب کسب علم، آداب جنگ و مبارزه، آداب نماز و قرائت و... که شناخت و مراعات آنها ما را به هدف نزدیک می‌کند و البته توفیق هم نصیبمان خواهد شد. بر همین اساس برای زیارت هم آدابی متبادر است که رعایت آنها هم ثواب بیشتری دارد و هم زائر را در کسب دستاورد‌های معنوی زیارت به توفیق می‌رساند و البته آثار تربیتی بسیاری را هم نصیب او می‌کند. این آداب، دو وجه دارند، برخی ظاهری و برخی باطنی هستند که اهتمام به این آداب در هنگام زیارت به توسعه توجّه قلبی و روحی زائر در هنگام تشرف به بارگاه معصومین(ع) منتهی می‌شود.
اما زیارت چه تأثیری در جهت دهی روحی و فکری زائر دارد؟
- آنچه از آثار و برکات روحی زیارت برای زائر تعریف شده توصیف‌ناپذیر است، زیرا مهمترین اتفاق زیارت، تجدید عهد با ولی خداست؛ یعنی انسان خودش را طوری تربیت می‌کند که خواست او در راستای خواست معصوم(ع) قرار دارد و در این فضا مبتنی بر عهدی که با حجت خدا بسته حرکت می‌کند و این اتفاق ساده‌ای نیست. در حقیقت زائر وقتی به حرم یکی از معصومین(ع) وارد می‌شود با رعایت ادب حضور و آمادگی روحی و معنوی ارتباط خود را با حجت خدا محکم می‌کند و این حس حضور و مواجهه با ولی خدا، قلب زائر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد که عالی‌ترین سطح زیارت است.
یکی از مهمترین آداب زیارت خواندن اذن دخول است، چرا به این مسأله تا این حد تأکید شده است؟
- حتما می‌دانید خواندن اذن دخول هنگام زیارت، یکی دیگر از آداب است، یعنی ادب اقتضا می‌کند در هنگام ورود به حرم شریف ائمه هدی(ع) اجازه ورود بخواهیم و با ادای احترام دلمان را متوجه این مسأله کنیم که به حریم حجت خدا پا گذاشته‌ایم و این حریم محل رفت و آمد فرشتگان خداست. در روایات دینی نقل شده که زائر، بر درگاه حرم بایستد، دعا کند و اذن بطلبد و اگر در دل خود خشوعی احساس کرد و رقت قلبی برای وی حاصل شد، وارد شود وگرنه بهتر است برای ورود، زمان دیگری را انتخاب کند تا رقت قلب و خشوع حاصل شود، برای این است که غرض مهمتر از ورود به حرم، حضور قلب است تا انسان از رحمت نازل شده از سوی خدا برخوردار شود. توجه داشته باشیم که در تمامی عبارات اذن دخول حرمین شریف ائمه(ع) نکات آموزنده بسیاری است که به توسعه ایمان و معرفت و توجّه زائر به موقعیتی که در آن قرار دارد و کسی که به زیارتش آمده، تأثیر دارد.
اما در ایام زیارتی امام رضا(ع) قرار داریم، آن حضرت به زیارت با معرفت تاکید داشته‌اند، بر اساس رهنمودهای ارزشمند آن امام همام، چه شرایطی برای این زیارت متصور است؟
- به نکته خوبی اشاره داشتید، زیارت با معرفت فراتر از همه زیارتهاست، زیرا زائر با تمام وجود معرفت و حق امام معصوم را می‌شناسد و در هنگام زیارت نیز تمام هوش و جانش به زیارت معطوف است. امام رضا(ع) نیز در این زمینه فرمودند: «هر زائری که مرا در غربت با معرفت زیارت کند در سه موقف هولناک به یادش هستم، اول؛ در هنگامه سخت مرگ و جان دادن، دوم؛ در زمان سنجش اعمال و سوم؛ در لحظه عبور از صراط.» بنابراین همه ما باید معرفت و حق ثامن الحجج(ع) را بشناسیم و در لحظه زیارت با علم به این حقایق، حضرت را بخوانیم. اما ذکر یک نکته مهم ضروری است که معرفت درجاتی دارد و هر زائری به‌اندازه روحیه و نیتهای قلبی خود به معرفت امام معصوم نایل می‌شود، معرفت به معنای باور قلبی است و اینکه حجت خدا، امام من است و من باید تحت خواست و علاقه ایشان زندگی خود را طراحی کنم. نکته مهم اینکه باور عمیق دینی نسبت به اولیای خدا و علاقه به دوستان ائمه و دشمنی با دشمنان آنهاست که به ما معرفت عمیق می‌دهد.
یعنی معرفت امام رضا(ع) دل زائر را دگرگون و روح او را متعالی می‌کند، درست است؟
- بله، همین طور است، اما تحقق این مسأله مشروط به این است که پروانه شمع وجود امام رضا(ع) باشیم، یعنی اگر می‌گوییم پیروی می‌کنیم این نکته در تمامی زوایای زندگی ما دیده شود. زائر امام هشتم(ع) باید راه و رسم پروانگی را بداند و زائری که با شناخت به زیارت حضرت مشرف می‌شود توفیق بیشتری در کسب معارف دینی و فضایل نیک رضوی خواهد داشت. یعنی زائران از زیارت حضرت رضا(ع) و سایر ائمه هدی(ع) اجر و مزد می‌گیرند، زیرا وقتی انسان همه آموزه‌های این بزرگواران را در زندگی به صورت عملی پیاده کند و تسلیم محض باشد، رستگاری، یقین و رهایی از بند گناه نصیب او می‌شود. امام جواد(ع) هم در باب ثواب زیارت پدرشان فرمودند: «کسی که قبر پدرم را زیارت کند، خداوند گناهان حال و گذشته او را خواهد آمرزید.»
چه کنیم که آثار و برکات زیارت امام رضا(ع) در زندگی ما جریان داشته باشد؟
- پرسش قابل تأملی است. برخی تصور می‌کنند همین که زیارت برویم کافی است، البته زیارت امام رضا(ع) آثار و برکات بسیار دارد، اما حفظ آن در طول زندگی نیز باید مورد توجه همه ما قرار بگیرد. همه می‌دانیم معصومین(ع) واسطه کسب فیوضات معنوی در دنیا و آخرت هستند و اگر رابطه قلبی ما با حجت خدا عمیق و محکم باشد، برکات زیارت را در طول زندگی روزمره حفظ می‌کنیم. نکته دیگر اینکه مداومت بر زیارت امام رضا(ع) از راه دور نیز آثار و برکات بسیار زیادی دارد، چنانکه در احوال همه علمای بزرگ شیعه آمده که هر وقت توفیق حضور در حرم ثامن الحجج(ع) را نداشتند از راه دور ارتباط خودشان را با حضرت حفظ می‌کردند که البته چشمه‌های معرفت بی‌شماری نیز بر آنها گشوده می‌شد.
و چرا این همه به زیارت امام هشتم(ع) در روز 23 ذی القعده توصیه شده است؟
- روز 23 ذی القعده به روایتی برابر با سالروز شهادت امام رضا(ع) است و به عنوان روز زیارتی حضرت اختصاص داده شده که اهل بیت(ع) از این منظر خواسته‌اند که شیعه به امام رضا(ع) توجه زیادی کند تا هم پاسخی به آن انحرافها باشد که در اندیشه شیعه هفت امامی (واقفیه) رخ داد، زیرا آنها معتقد به این بودند که امام کاظم(ع) آخرین امام بوده است و از دیده‌ها غایب شده و یک روز ظهور می‌کند! و امامت امام‌رضا(ع) را انکار کردند و نکته دیگر اینکه حضرت ثامن‌الحجج(ع) با هجرت به ایران از خاندان و اجداد طاهرین خویش دور ماندند و در غربت هم مظلومانه به شهادت رسیدند و از این منظر باید به تکریم ایشان اهتمام ویژه داشته باشیم.
نظر شما