برنامه‌ای برگرفته از متن دین است که در قرآن و حدیث بر اهمیت آن تأکید شده و احکامی خاص برای آن در شریعت اسلامی وضع شده است. برای آشنایی بیشتر با اهمیت وقف در اسلام با حجت الاسلام والمسلمین علی اصغر تقوی، رئیس مرکز فقهی تبلیغی جوادالائمه(ع) گفت‌وگو کردیم که مشروح آن پیش روی شماست.

رئیس مرکز فقهی جوادالائمه(ع) با قرائت آیه«الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا» بیان داشت: اسلام ديني است كه در تمامي زمينه هاي مورد نياز جوامع بشري اندیشه کرده است. نمي توان موردي را يافت كه نياز جامعه باشد و اسلام نسبت به آن طرح و برنامه نداشته باشد.

 تعریف وقف

عضو اتاق فکر تبلیغ خراسان در تعریف وقف ابراز داشت: مرحوم صاحب جواهر(ره) از علمای بزرگ اماميه و مورد احترام
 حضرت امام، از وقف چنین  ياد مي‌كند «تحبیس الاصل وتسبیل المنفعه، یا اطلاق المنفعه» وقف نگهداری مال و رها کردن منفعت است. وقف عقدی است که ایستایی اصل مال و رهایی منافع را می‌رساند. دلیل اینکه وقف نامیده شده، چون بازداشتن و حبسی از اموال است که دیگر حق تصرف، فروش، هبه و مانند آن منتفی می‌شود. به همین دلیل وقف تنها در اموالی جایز است که ماندگاری داشته باشد و بهره گیری از آن به تمام شدنش منجر نشود. گاهی از وقف به وصیت و صدقه جاریه هم یاد شده است.

وی در ادامه با قرائت آیه شریفه «ان الله يامر بالعدل و الاحسان و ايتاء ذي القربي» بیان داشت: خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزديکان دستور مي‌دهد و بهترين روش براي رسيدگي به محرومان، در راه ماندگان، آوارگان، نيازمندان و مصارف عمومي موقوفات است. وقف می‌تواند شامل مسجد، حسينیه، خيريه‌ها، حرم‌ها، مدارس، بيمارستان‌ها، پل و جاده، اماكن عام المنفعه، ورزشگاه‌ها و خدمات رفاهي مانند وسایل حمل و نقل شود و مواردی از این دست که اصل مال حفظ شود و منفعت آن مورد استفاده باشد در این دایره قرار می‌گیرد. هيچ نياز عمومي وجود ندارد كه در وقف نگنجد و هيچ خير و خيراتي بهتر از وقف نيست كه صدقه جاريه و داراي استمرار باشد.

 وقف های صدر اسلام

حجت الاسلام والمسلمین تقوی پیرامون وقف های صورت گرفته در صدر اسلام گفت: در قُبا كه از محله هاي مدينه است،  نخلستاني بود به نام «بويره» كه از اموال شخصي پيامبراكرم(ص) محسوب مي‏شد و ايشان، آن را وقف بر فقيران و بينوايان کرد و نيز نقل شده است زميني را هم وقف مخارج افرادِ در راه ‏مانده و به اصطلاح ابن‏السبيل کرد. اميرالمؤمنان علی(ع) نيز در محلّي به نام «ينبع» صد چشمه حفر و آن‌ها را وقف حاجيان خانه خدا کرد و نيز مزرعه‏اي داشت كه وقف نيازمندان و در راه ‏ماندگان كرد.

 وی افزود: يکي از ياران پيامبر(ص) به نام ابوطلحه انصاري در مدينه نخلستان و باغي داشت که بسيار باصفا و زيبا بود، به طوري که همه در مدينه از آن سخن مي‌گفتند. در آن چشمه آب صافي بود که هر موقع پيامبر(ص) به آن باغ مي‌رفت از آن ميل مي‌کرد و وضو مي‌ساخت و علاوه بر همه اين‌ها آن باغ درآمد خوبي براي ابوطلحه داشت. پس از نزول آيه «لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون» خدمت پيامبر اکرم(ص) آمد و عرض کرد مي‌داني که محبوب‌ترين اموال من همين باغ است، اکنون مي‌خواهم آن را در راه خدا انفاق کنم تا ذخيره‌اي براي رستاخيز من باشد، پيامبر(ص) فرمود من صلاح مي‌دانم آن را به خويشاوندان نيازمند خود بدهيد، ابوطلحه دستور پيامبر(ص) را عملي کرد و باغ را وقف خويشان خود کرد. وی ادامه داد: مردی یهودی در مدينه که گویا پیش از جنگ اُحد مسلمان شده بود، همراه لشکر اسلام در جنگ با مشرکان شرکت کرد، هنگامی که به سوی اُحد حرکت می‌کرد وصیت کرد اگر من مُردم هفت قطعه باغ‌های من از آن رسول الله (ص) باشد. مخیرق در آن جنگ کشته شد و آن هفت باغ از همان تاریخ یعنی از سال سوم هجرت به ملک رسول خدا(ص) درآمد و آن حضرت نیز در آن تصرف کردند و کارگران پیامبر اکرم(ص) باغ‌ها را اداره می‌کردند تا سال هفتم هجرت بدین قرار گذشت و در همان سال آن حضرت باغ‌ها را وقف خاص یعنی وقف بر حضرت فاطمه(س) دختر خود کردند. امام سجاد(ع) مي‌فرمايند بعدها سر اين باغ‌ها مخاصمه شد و مسلمانان بر وقف بودن آن شهادت دادند.

 احکام و قوانین وقف

استاد حوزه و دانشگاه خراسان پیرامون قوانيني كه براي موقوفات در فقه وضع شده چهار رکن را بیان کرد که عبارت است از:

1- اجراي صيغه وقف براي اعتبار بخشي به موقوفه 2- تعیین نوع و جنس وقف با همه خصوصيات و ويژگي‌ها براي عدم سردرگمي واهمال در مسایل شرعي و عرفي و اخلاقي.

3- شناخت واقف با همه مشخصات و ويژگي‌ها مانند اينكه كبير باشد نه صغیر، عاقل باشد نه سفيه و مالك ملك باشد. 4- موقوف برای چه كسانی با چه مشخصه‌ای است و چه شرایط، زمان و خصوصياتی برای آن ذکر شده و يا اشراف بر آن با توليت چه كسي است و یا احکامی مانند اینكه هیچ كس حق فروش و بخشش و رهن آن را ندارد.