مهدی کاهانی مقدم: شعله‌های آتش و دود، افق و آسمان قرمز رنگ دومین کلانشهر کشور را پرکرده، چند ساعتی از زلزله حدود 8 ریشتری در مشهد نمی‌گذرد، اما حاصل یک عمر تلاش و زندگی میلیون‌ها نفر از مشهدی‌ها به تلی از خاک و خاکستر تبدیل شده است. تقریبا تمام ساختمان‌ها و خانه‌های مسکونی و تأسیسات شهری از شمال و شرق تا مناطق جنوبی این شهر با خاک یکسان شده، سایر مناطق هم از این زلزله ویرانگر جان سالم به در نبرده‌اند و تمام ساختمان‌های قدیمی و خیلی از ساختمان‌های اداری، هتل‌ها و برج‌های مرتفع و امروزی، درمرکز شهر نیز تخریب شده‌اند.
انگار همین دیروز بود که یکی از کارشناسان هشدار داده بود، بزرگ‌ترین و مرگبارترین زلزله پس از بم، در یک قدمی خراسان رضوی و بویژه مشهد است.
اما حالا زلزله جان هزاران نفر را در این شهر گرفته و خانه و کاشانه میلیون‌ها نفر فروریخته است و آن‌هایی که زنده مانده‌اند، افزون بر غم از دست دادن عزیز یا عزیزانشان، با سرمای جانکاه زمستان، گرسنگی و بی سرپناهی دست و پنجه نرم می‌کنند و از این وحشت دارند که شاید در پس لرزه بعدی و یا انفجار یکی دیگر از لوله‌های گاز و تخریب ساختمانی. دیگر، جان خود را ازدست بدهند.
به جز معدود نیروهای امدادی و نظامی محلی، هنوز از نیروهای کمکی اعزامی خبری نیست که احتمالاً به دلیل تخریب پل‌ها و تقاطع‌های ورودی شهر و مسدود شدن راه‌های دسترسی به مشهد بویژه از سمت شمال و جنوب است. تعداد بالگردهای امدادی موجود در کشور پاسخگوی این حجم امدادرسانی نیست و هواپیماها نیز امکان نشستن در فرودگاه را ندارند. خودرو و نیروهای امداد و نجات، آتش‌نشانی، هلال احمر و آمبولانس‌ها هم به دلیل مسدود شدن خیابان‌های تنگ و باریک، نمی‌توانند خود را به خیلی از مناطق برسانند و مردم مجبورند، زخمی‌ها را تا مسافت‌های طولانی به دوش بکشند و تحویل آمبولانس‌ها بدهند که مسیرهای آب گرفته و گل آلود ناشی از ترکیدن لوله‌های آب و فاضلاب هم بر این مشکلات افزوده است.
هر لحظه هوا سردتر می‌شود و نجات یافتگان افزون بر دغدغه نداشتن سرپناهی گرم، به فکر تهیه غذا برای خود و اطرافیانشان بخصوص کودکان هستند. بیشتر چشم امید مردم به ذخیره غذای اضطراری هلال احمر است که هنوز اثری از آن به چشم نمی‌خورد. احتمالاً اگر بخواهند چادر، مواد غذایی، پتو، وسایل گرمازا و سایر اقلام مورد نیاز را توزیع کنند، تقریباً تمام کوچه و خیابان‌های شهر بسته است. اصلاً کوچه و خیابانی به چشم نمی‌خورد، فقط خاک است و گل و آهن و آجر و کسی نمی‌تواند از میان خرابه‌های ساختمان‌های چند طبقه در کوچه‌های تنگ، راهی باز کند.
هنوز خیلی از افراد زیر آوار مانده‌اند و معلوم نیست، چند ساعت یا چند روز و حتی چند هفته دیگر طول می‌کشد تا عملیات نجات کامل شود و چند هزار نفر دیگر در این فاصله جان خواهند سپرد. از سوله‌های امدادی که شهرداری ساخته و پناهگاه‌های مدیریت بحران در بیشتر مناطق شهر خبری نیست و ابزار و وسایل مورد نیاز امدادرسانی که باید در مواقع بحران در بین مردم توزیع می‌شد، وجود خارجی ندارد. مانده ام چطور مشهد به عنوان یکی از معدود شهرهای آماده جهان در مقابله با بلایای طبیعی نام گرفته است.
مشهد در محاصره گسل‌ها
هرچند این تصویری خیالی از وقوع زلزله‌ای شدید در مشهد است و چنین اتفاقی هنوز نیفتاده، اما وقوع زلزله‌ای شدید در اين شهر، دور از ذهن نيست و هرلحظه بايد انتظار چنين اتفاقي را داشت.
دشت مشهد را دو گسل بزرگ محاصره کرده که يکي در محدوده کشف رود در بخش شمالي دشت و گسل ديگر که به گسل سنگ بست، شانديز معروف است، در دامنه شمالي بينالود و بخش جنوبي مشهد قرار دارد.
یک عضو هیأت علمی مركز تحقیقات لرزه‌نگاری دانشگاه فردوسی مشهد درباره علت و محل وقوع زلزله مي‌گويد: بيشتر زلزله‌ها در کنار و اطراف گسل‌ها اتفاق مي‌افتد و مرکز زلزله و شروع امواج آن در محل گسل‌ها مي‌باشد.
به اعتقاد دکتر کیوان حسینی، مرکز اين زمين لرزه‌ها مشهد نيست، اما با توجه به تخريب انجام شده، مرکز آن مي‌تواند خيلي از مشهد دور نباشد و احتمالا گسلي که در اين زلزله‌ها فعال شده، گسل سنگ بست - شانديز است.
وي به گسل‌هاي ديگر در اطراف دشت مشهد اشاره می‌کند و می‌افزاید: در شمال غربي دشت مشهد، گسل باغان گرماب وجود دارد که شهرستان‌هاي چناران و قوچان را تهديد مي‌کند و گسل ديگري در شرق مشهد به نام خيرآباد وجود دارد که ادامه جنوب شرقي گسل کشف رود فرض مي‌شود.
وي از احتمال وجود گسل‌هاي پنهان در عمق دشت مشهد خبر می‌دهد و خاطر نشان می‌کند: در عمق دشت مشهد ممکن است گسل‌هايي وجود داشته باشند که به سطح زمين نرسيده‌اند و ممکن است بدون نشانه‌هايي از فعاليت گسل، زلزله روي دهد.
دکتر حسيني درباره گسل سنگ بست، شانديز در دامنه کوه‌هاي آب و برق در سمت چپ بولوار پيروزي مشهد، می‌گوید: کشورهايي که به زلزله اهميت مي‌دهند، وقتي گسل در محدوده شهر واقع مي‌شود، حريم گسل را به فضاي سبز تبديل مي‌کنند.
بافت فرسوده؛ مشکل خراسان رضوی
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی هم خاطر نشان می‌کند: 65 درصد مساحت این استان با حدود 6 میلیون نفر جمعیت، در خطر نسبی بالا و 35 درصد در محدوده متوسط خطر زلزله قرار دارد که این امر نشان می‌دهد، خراسان رضوی روی مدار زلزله می‌چرخد.
حجت شایان فر می‌افزاید: طی 10 سال گذشته 127 مورد زلزله بالای 5/3 ریشتر خراسان رضوی را لرزانده و بسیاری را به کام مرگ کشانده، به طوری که 6 مورد از این زلزله‌ها بالای پنج ریشتر بوده و شهرستان‌های خواف را در سال 1391، نیشابور در 1390 و تربت حیدریه را در سال 1389 لرزانده است.
به گفته وی، خراسان رضوی دارای 466 هزار و 791 هکتار بافت فرسوده است، ولی در سال‌های اخیر به نوسازی این بافت‌ها توجه کمتری شده است و روند بهسازی به کندی انجام می‌شود.
وی می‌افزاید: ایجاد ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله و برطرف کردن مشکل بافت فرسوده خراسان رضوی که 20 سال معطل اعتبار مانده، بیشتر به نفع مردم این استان است و در این راستا باید با استفاده از تجربه‌های کشورهای پیشرفته و زلزله خیز و به کارگیری روش‌های مدرن، تمام ساختمان‌های فرسوده را در برابر زلزله مقاوم کنیم.
کمبود امکانات و مانورهای جکی چانی!
یک کارشناس زلزله و حوادث غیرمترقبه هم با اعلام اینکه امروز باید با فرهنگ سازی و آموزش امداد رسانی و خود امدادی، تلفات خسارت‌های ناشی از زلزله را کاهش داد، می‌گوید: خطر زلزله برای حاشیه‌نشینان و کسانی که در بافت فرسوده به سر می‌برند، جدی است و در بافت‌های فرسوده و حاشیه‌ای باید طرح‌های پیشگیرانه، بهسازی و مقاوم‌سازی به صورت جدی در دستور کار مسؤولان قرار گیرد.
یک مسؤول هلال احمر نیز متذکر می‌شود: درحالی که برای ٢٩شهر استان، کمتر از ٢٠ پایگاه امداد و نجات داریم، مسؤولان استانی وظیفه ساخت و تجهیز این مراکز را بر عهده دارند و باید از محل اعتبارات استانی این کار را انجام دهند.
ازسوی دیگر درحالی که امروزه بیشتر کشورها درصدد تجهیز خود به دستگا‌ه‌های زنده‌یاب هستند، در کشور ما 9 دستگاه وجود دارد که این تعداد حتی برای یک بحران، بسیار کم است.
وی درهمین حال با اشاره به مانورهای زیادی که تاکنون برگزار شده است، تأکید می‌کند: مانورهایی که در حال حاضر برگزار می‌شود، بیشتر «جکی چان» یا «جان وین» بازی است و بهره چندانی هم ندارد.
ناایمنی80 درصد ساختمان‌های مشهد
وی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه مشهد در محاصره گسل‌های هفت ریشتری قرار دارد و اینکه مدیرعامل سازمان آتش نشانی اعلام کرده، ٨٠ درصد ساختمان‌های مشهد ناایمن هستند که با این حجم از سازه و بناهای ناایمن، بیش از 40 درصد ساکنان در صورت وقوع بلایای طبیعی در معرض خطر قرار دارند.
این مسؤول معتقد است، مشکل اصلی مشهد بیرون از شهر قرار دارد؛ زیرا اگر حادثه‌ای در مشهد اتفاق بیفتد و شهر مسدود شود، نیروهای امدادی نمی‌توانند با تمام ظرفیت خود وارد شهر شوند.
وی با بیان اینکه ساخت اردوگاه‌های اقماری سه گانه در سه ورودی شهر جزو اولویت‌های مشهد به شمار می‌آید که استانداری باید اعتباراتش را تأمین کند، تأکید می‌کند: به حکم عقل باید برای بحران‌های آینده برنامه‌ریزی کنیم.
نظر شما