در روزگاری که از بچه‌های دبستانی تا مادربزرگ‌ها، همه یک گوشی هوشمند دارند و عضوی از خانواده دنیای مجازی هستند، ورود آگاهانه به این فضا اهمیت و ضرورت دارد. با دکتر اصغر مهاجری، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و پژوهشگر مسایل اجتماعی درباره تهدیدها و فرصت‌های فضای مجازی، دنیای جدیدی که پیش‌روی ما گشوده و زندگی‌مان را دستخوش تغییر کرده، گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

 توسعه فضای مجازی در کشور ما موافقان و مخالفانی دارند، عده‌ای بر این باورند که فضای مجازی باعث ایجاد آسیب و بی‌اخلاقی شده، آیا چنین است؟
مگر در سایر حوزه‌ها غیراخلاقی نیستیم؟ مثلاً در شهرآورد اخیر با وجود شعارهای زیادی که برای حفظ پاکیزگی داده شد، عکس‌های بعد از بازی چه چیزی را نشان می‌داد؟ مگر این بی‌اخلاقی در ترافیک نمود پیدا نمی‌کند یا در بازی فوتبال؟ با یادآوری این نمونه‌ها می‌خواهم بگویم این بداخلاقی، زاییده ساختارهای اجتماعی- فرهنگی ماست نه
فضای‏مجازی. حتی شاید فضای‏مجازی به کمتر شدن این بداخلاقی‌ها هم کمک کند.
اگر گستره جامعه مجازی را در نظر بگیرید، می‌بینید که بسیار گسترده است در حالی‌که عمر زیادی ندارد. با این وجود، فراوانی بداخلاقی در این فضا بسیار کمتر است، ده‌ها میلیون عضو در شبکه‌های اجتماعی داریم که هرکدام در چندین شبکه عضو هستند، همین نسبت را با تعداد تماشاگران فوتبال یا رانندگان در نظر بگیرید تا از نظر حجم بی‌اخلاقی، به مقایسه برسید. تعداد کسانی که در حوزه سیاست بداخلاقی می‌کنند تعدادشان کم است، اما بداخلاقی‌هایشان فراوانی زیادی دارد. یکی از ابعاد جامعه مجازی، شفاف‌سازی، جرأت‌مندی و نقادی آن است، به همین دلیل اجازه نمی‌دهد که بداخلاقی‌ها در جامعه استمرار پیدا کند. البته بداخلاقی در فضای مجازی هم کم نیست، ولی با توجه به گستره زیاد و عمر کم آن، نسبت بداخلاقی‌هایش کمتر از جاهای دیگر است.
  چه دلایلی باعث بداخلاقی در فضای مجازی می‌شود؟
ایرانی‌ها، جامعه مجازی را هنوز یک نوع وسیله ارتباطی می‌دانند، درحالی‌که این تفکر غلط است و جامعه مجازی، یک سبک زندگی است. شاید به همین دلیل، رهبری هوشمندانه گفتند که اگر من رهبر نبودم، دوست داشتم رئیس شورای فضای مجازی باشم.
این فضا بسیار مهم تر از آن چیزی است که فکر می‌کنیم.
ارزش‌ها و هنجارها در این فضا شکل می‌گیرد و برخلاف نام آن که مجازی است، فضایی کاملاً واقعی است. همه اتفاقات در فضایی می‌افتد که اساس برنامه نوشتن آن، صفر و یک‌هاست. انتقال اندیشه‌ها، تفسیر واقعی جهان، جامعه‌پذیری و تأثیرگذاری افراد از این فضا، بیش از جهان واقعی است. بنابراین یک سبک زندگی جدید است. این اهمیت را سکانداران فرهنگی وقت کشور، نفهمیدند و مسؤولان و مدیران هم جدی نگرفته‌اند. این سبک زندگی رها شده و حتی علیه آن می‌تازند. نه تنها روی آن تدبیر، برنامه‌ریزی و پژوهش نمی‌شود بلکه رها شده است. هر چقدر به جمله رهبری فکر کنید به اهمیت ماجرا بیشتر پی می‌برید. برای این عرصه مهم، چقدر هزینه کرده‌اند یا بودجه پیش‌بینی شده است؟ مدیران اجرایی نسبت به یک هزارم اتفاقات جامعه مجازی هزینه نکرده‌اند، نه برای آموزش دادن و نه برای پژوهش.
باید بپذیریم تا زمانی که فضای مجازی را به عنوان سبک زندگی قبول نکردیم و برای آن قواعد و تولید محتوا نداشتیم، ارزش‌های ورود به این عرصه را جامعه‌پذیر نکردیم. بنابراین عدم آگاهی از این فضا، باعث بروز آسیب‌هایی می‌شود که بداخلاقی‌ها از جمله آنهاست. باید بپذیریم بسیاری از این بداخلاقی‌ها، کارکرد پنهان برخی از پدیده‌هاست، مثلا داریم انتقاد می‌کنیم اما چون در جامعه ایرانی به ما انتقاد کردن را یاد نداده‌اند، انتقاد ما همراه با تخریب و توهین است. به جای اینکه با هم گفت‌وگو کنیم و ادبیات نقد را بلد باشیم، به هم توهین می‌کنیم. در جامعه مجازی چون افراد گمان بر ناشناس بودن می‌کنند، این تخریب‌ها، نمود می‌یابد.

 چه بایدکرد؟
باید بچه‌هایمـان را در خانـــواده،
آموزش و پرورش، محلات، رسانه‌ها، سمن‌ها و همه جا آموزش بدهیم که نقد کنند نه تخریب.
متأسفانه بدلیل فاصله طبقاتی و وجود نابرابری‌هایی که در جامعه ایرانی وجود دارد، مردم به سمت اعتراض و حمله گرایش بیشتری داشته و دوست دارند که به حریم شخصی افراد، ورود پیدا کنند.
این فاصله طبقاتی هرچه کمتر شود و استانداردهای رفاهی در جامعه بالا برود، تخریب‌ها کمتر می‌شود. مردم کشور ما، درون و برونشان یکی نیست، یعنی آنچه هستند و آنچه نشان می‌دهند با هم تفاوت دارد.
حافظ می‌گوید چون به خلوت می‌روند، آن کار دیگر می‌کنند.
جامعه مجازی، تجلی این رفتار ایرانی‌هاست. مردم ما، حریص هستند که پشت صحنه زندگی افراد را بدانند و بعد از کشف، آن را برملا می‌کنند.
خب این بی‌تقوایی در فضای مجازی نمود پیدا کرده است، در حالی‌که در قرآن آمده ولاتجسسوا! متأسفانه جامعه‌پذیری دینی مردم ما ضعیف است. همین عوامل باعث می‌شود که در جامعه مجازی این بداخلاقی‌ها را ببینیم.

 پس فضای مجازی خودش عامل نیست؟
خیر، چون بدبینانه به این فضا نگاه می‌کنیم بیشتر به چشم می‌آید. در واقع بداخلاقی‌ها در این فضا نمود پیدا می‌کند. اگر می‌خواهیم بداخلاقی در فضای مجازی کم شود، باید به این سبک زندگی اهمیت بدهیم و نسبت به تولید و بازتولید در این فضا، همت کنیم تا فضای مطلوبی برای این سبک زندگی جدید بسازیم.