به گزارش سرویس فرهنگ قدس آنلاین، حجت الاسلام و المسلمین نظافت، در ادامه شرح حکمت‌های نهج‌البلاغه به بیان نکاتی درمورد انتخاب دوست پرداختند: امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در بخشی از حکمت 38 نهج‌البلاغه خطاب به فرزندشان امام حسن(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «يَا بُنَيَّ إِيَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ فَإِنَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَنْفَعَكَ فَيَضُرَّكَ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْبَخِيلِ فَإِنَّهُ يَقْعُدُ عَنْكَ أَحْوَجَ مَا تَكُونُ إِلَيْهِ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْفَاجِرِ فَإِنَّهُ يَبِيعُكَ بِالتَّافِهِ وَ إِيَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْكَذَّابِ فَإِنَّهُ كَالسَّرَابِ يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْبَعِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَرِيبَ؛ پسرم! از دوستى با احمق بپرهيز، چراکه می‌خواهد به تو نفعى رساند اما دچار زيانت می‌کند. از دوستى با بخيل بپرهيز، زيرا آنچه را كه سخت به آن نياز دارى از تو دريغ می‌دارد و از دوستى با بدكار بپرهيز، كه با اندك بهايى تو را می‌فروشد و از دوستى با دروغ‌گو بپرهيز كه به سراب ماند؛ دور را به تو نزديك، و نزديك را دور می‌نمایاند.»

دوستی با چهار گروه ممنوع

امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در نامه 31 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «اَلْغَرِيبُ مَنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ حَبِيبٌ»؛ اگر انسان دوست نداشته باشد، غریب است. انسان از انس و مؤانست است و بدون دوست نمی‌شود زندگی کرد. در روایتی دیگر آمده است: بهترین ذخیره در دنیا و آخرت دوست خوب است.[1] همچنین داریم که «دوستان خوب در روز قیامت می‌توانند یکدیگر را شفاعت کنند.»[2] اما سوال اینجاست که آیا دوستی با هرکسی این فواید و برکات را دارد؟ امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند با چهار گروه دوستی مکن؛ احمق، بخیل، بی‌تقوا و دروغ‌گو.

احمق شایسته دوستی نیست

اولین گروه احمق است. «ایاک و المصادقه الاحمق» فرمود: از دوستی با انسان احمق بپرهیز؛ زیرا می‌خواهد سود رساند، اما ضرر می‌رساند. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «صدیق الجاهل متعوب منکوب»[3]؛ دوستِ انسان نادان، سختی داده‌شده و رنج رسیده است. و امام هشتم(علیه‌السلام) فرمودند: «صَديقُ الجاهِلِ في تَعَبٍ»[4]؛ دوست انسان نادان در رنج است.

اگر کسی با آدم جاهل دوست باشد به تعصب و رنج و نکبت می‌افتد. ما در دوستی‌هایمان باید به منافع خود توجه کنیم، به اینکه چه چیزی به نفع ما و چه چیزی به ضرر ماست.

علائمی برای شناخت احمق

امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «احمق را از سه طریق می‌شود شناخت؛ اول از سخن او، دوم از جواب دادن او، سوم از علامت‌های احمق، بی‌باکی است.»[5] اینکه انسان از هیچ‌چیزی باکی نداشته باشد، در کلام از هر چیزی صحبت کند، یا مثلاً در راه با هر سرعتی برود و از سرعت بالایش نترسد. حضرت همچنین در حکمت 349 نهج‌البلاغه دیگر راه شناخت احمق را چنین بیان می‌کنند: «هركس عیب‌های مردم را ببيند و آن‌ها را زشت شمارد و همان عیب‌ها را در خودش بپسندد، احمق واقعى است.» مانند کسی که از رفتار و یا حرکتی انتقاد می‌کند اما اگر در مورد همان رفتار کسی برای او خیرخواهی کند بدان گوش نمی‌سپارد و خیرخواهی او را نمی‌پذیرد.

بخیل شایسته دوستی نیست

اما گروه دوم؛ «وَإِیَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْبَخِیلِ، فَإِنَّهُ یَقْعُدُ عَنْكَ أَحْوَجَ مَاتَكُونُ إِلَیْهِ»؛ از دوستی با افراد بخیل بپرهیز زیرا آن هنگام که تو به او بسیار نیازمندی، همان موقع تو را رها می‌سازد.

بخل در کلام امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)

در روایتی از ایشان داریم: «الْبُخْلُ عَارٌ»[6]؛ بخل مایه ننگ است. در نامه به مالک اشتر امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: با سه گروه مشورت نکن که یکی از آن سه گروه، بخیل است. حاکم جامعه اسلامی نباید مشاور بخیل داشته باشد، زیرا بخیل نه‌تنها خود اهل خیر نیست، بلکه مانع خیر انسانی نیز می‌شود. از آن‌طرف دوستی با انسان‌های سخاوتمند خوب و پسندیده است.

بی‌تقوا شایسته دوستی نیست

گروه سوم: «وَإِیَّاك وَ مُصَادَقَة الْفَاجِرِ فَإِنَّه ُیَبِیعُكَ بِالتَّافِهِ؛ و از دوستى با بدكار بپرهيز، كه با اندک بهايى تو را می‌فروشد.» انسان فاجر، هوسران است، لذا دوست را برای هوس خود می‌خواهد و کسی که هوس‌پرست باشد لیاقت دوستی ندارد. مانند کسی است که در دام اعتیاد فرو افتاده است، دیگر چیزی برای او اهمیت ندارد. همه‌چیزش را فدا می‌کند؛ از همسر و فرزند و لوازم زندگی‌اش را. اگر کسی فاجر شد، دیگر وفادار نخواهد بود.

قرآن کریم می‌فرماید: حضرت ابراهیم به سرپرستش آزر فرمود: شیطان را بندگی نکن چراکه نسبت به خدای رحمان عصیان کرد؛ «يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِيًّا»[7] یعنی کسی که نسبت به خداوند بی‌وفاست، نسبت به انسان‌ها نیز وفادار نخواهد بود.

امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «انی اریدکم لله و انتم تریدوننی لانفسکم[8]؛ من شما را برای خداوند می‌خواهم و شما مرا برای خود می‌خواهید!» آری دوستی خالصانه این است که انسان‌ها  یکدیگر را برای خدا بخواهند، نه برای هوس‌هایشان. اینکه انسان دوستش را برای خداوند بخواهد، عالی‌ترین نوع دوستی است. آن عبارتی که در زیارات معصومین علیهم‌السلام است، «بأبی أنتَ وَ اُمّی» به همین معناست. پدر و مادر و فرزند را برای خدا می‌خواهم. در قرآن کریم آمده است که بعضی از دوستان صمیمی روز قیامت با هم دشمن می‌شوند. «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ[9] ؛ ‌در آن روز دوستان، بعضی دشمن یکدیگرند، مگر پرهیزگاران.»

دروغ‌گو شایسته دوستی نیست

چهارمین گروه: «وَ إِیَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْكَذَّابِ فَإِنَّهُ كَالسَّرَاب ِیُقَرِّبُ عَلَیْكَ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْكَ الْقَرِیبَ» از دوستی با فردی که بسیار دروغ می‌گوید بپرهیز، زیرا مانند سراب است. سراب آب‌نما است؛ آنچه مانند آب دیده می‌شود، اما آب نیست. انسان کذاب مانند سراب، دورها را نزدیک نشان می‌دهد و نزدیک را دور نشان می‌دهد و این از طریق دروغ میسر است. دوست باید قابل ‌اعتماد باشد؛ زیرا ممکن است تکیه‌گاه قرار گیرد. دوست قرار است موجبات آرامش را فراهم کند، باکسی که به او اعتمادی نیست نمی‌توان به آرامش رسید. گاهی می‌بینیم کسی به ضرر فرد دیگری دروغ می‌گوید، چنانچه دوستی را با او ادامه می‌دهیم، باید متوجه باشیم که ممکن است روزی به ضرر ما نیز سخن بگوید.

خاطر نشان می‌شود،‌ سرویس فرهنگ خبرگزاری قدس آنلاین از این پس انشاء‌الله روزهای شنبه و سه‌شنبه به مرور موضوعی حکمت‌های نهج‌البلاغه مولانا امیرالمؤمنین(ع) در کلام حجت‌الاسلام و المسلمین نظافت خواهد پرداخت.