البته تربیت حافظان کتاب وحی متناسب با تعریفی که شورای انقلاب فرهنگی ارائه می کند به آسیب شناسی و اتخاذ راهبردهای مؤثر نیاز دارد. بررسی این مهم و مروری به آنچه تاکنون در حوزه حفظ آیات الهی رخ داده است، ما را بر آن داشت تا با «داوود تک فلاح»، معاون آموزش و پژوهش سازمان «دارالقرآن الکریم» گفتگویی انجام دهیم.

*تأکیدی که رهبر معظم انقلاب بر تربیت حفاظ قرآن کرده اند، بیش از هر چیز به تأمین زیرساخت ها نیاز دارد، آیا می توان به دوره های کنونی حفظ و کارآمدی آنها به عنوان یکی از این زیرساخت ها اتکا داشت؟
**دوره های کنونی برخلاف برخی ایرادات وارد به آنها، روبه پیشرفت است، اما برای آنکه در مسیر تحقق تربیت 10 میلیون حافظ گام برداریم، هم باید این دوره ها را تقویت و هم ایراداتشان را برطرف کنیم، البته به گونه ای که به اعتبار و اثرگذاری آنها خدشه ای وارد نشود.
به نظر می رسد گسترش دامنه تاثیرگذاری دوره های کنونی بیش از هر چیز به ایجاد فضای تفاهم و تعامل برای گشودن افق های جدید کاری نیاز دارد. شاید اصلی ترین ایرادی که بتوان بر دوره های کنونی حفظ وارد دانست، قلت عناصر جذاب در آنها در مقایسه با دوره های قرائت است. اگرچه به نسبت جامعه اسلامی تعداد قاریان هم آنگونه که باید باشد، نیست، اما به هر حال در مقایسه با حفظ امیدوارکننده تر است.
خوشبختانه، تأکیدی که رهبری بر حفظ قرآن داشتند، خود به عنوان سازوکاری انگیزشی زمینه مشارکت عمومی در این عرصه را در کنار فعالیت جهادی مجموعه ها و دست اندرکاران قرآنی فراهم کرده است.
*پس از تأکید رهبری بر تربیت 10 میلیون حافظ، شاهد آن هستیم که مجموعه های مختلف وارد میدان شده و طرح های مختلفی را تدوین و اجرا کرده اند. آیا این شتابزدگی می تواند ما را به مقصد موردنظر رهنمون کند؟
**یکی از معضلات جامعه ما این است که در برخی موارد پس از طرح موضوعی خاص، موجی از تب و تاب جامعه هدف آن موضوع را دربر می گیرد، و پس از متداول شدن موضوع و به عبارتی محو شدن ابعاد بدیع آن، دیگر از آن تب و تاب و شور و حال نمود چندانی دیده نمی شود. بحث تربیت حفاظ به ویژه با تأکیدی که رهبری داشته اند، مسأله ای است که باید از وقوع چنین سرانجامی برای آن جلوگیری شود، از این رو تدوین چشم انداز چندساله همراه با راهبردهای عملیاتی باید در اولویت کاری مجموعه های فعال و سیاستگذار قرار بگیرد.
باید توجه داشت که رهبر انقلاب چشم اندازی را ترسیم کرده اند که می توان فارغ از شتابزدگی در طول زمان به آن دست یافت.
*برخی دستگاه ها وارد میدان اجرای طرح هایی برای تربیت حفاظ قرآن شده اند، اما دیده می شود معمولاً نیم یا یک جزء از قرآن را پیش بینی کرده اند، آیا با این میزان می توان فردی را حافظ قرآن نامید؟
**تربیت 10 میلیون حافظ قسمتهای مبهمی نیز دارد، اینکه دربر داشتن چه میزان محفوظات فرد را در جرگه حفاظ مصحف شریف قرار می دهد، از همین موارد مبهم است.
متأسفانه برخی از مجموعه ها و افراد در این باره عدد زده شدند، اما دیدیم میزان ابتدایی به یک حزب تقلیل یافته است. به نظر می رسد آن چیزی که ضرورت دارد حفظ آیات وحی همراه با تدبر است، وگرنه هم اکنون نیز بسیاری از افراد با حفظ سور کوچک و برخی آیات موضوعی شاید بیش از یک جزء را نیز در حافظه داشته باشند و چه بسا ما با رقم 10 میلیون فاصله ای نداشته باشیم!
یکی دیگر از نقاط مبهم طرح هایی که تاکنون ارایه شده اند، نداشتن تقویم زمانی برای تحقق این هدف است، چراکه هنوز مشخص نیست این طرح ها در کوتاه مدت، میان مدت یا بلندمدت محقق می شوند.
*بنابر تعاریف مدون و مشخص، عنوان حافظ را بر چه کسی می توان اطلاق کرد و آیا در طرح های ارائه شده این تعریف به عنوان اصلی زیربنایی مورد اتکا بوده است؟
**بنابر تعریف شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان حافظ قرآن بر کسی اطلاق می شود که حداقل 10 جزء از مصحف شریف را در ذهن داشته باشد، بنابراین نمی توان با یک حزب و یک جزء فردی را حافظ کلام وحی دانست. از این رو به نظر می رسد برای آنکه رقم 10 میلیونی متناسب تعاریف مدون محقق شود، باید برای اجرای طرح های کلان قانون تصویب شود؛ البته در تدوین و تصویب قوانین باید به سیستم های آموزشی و محافل قرآنی نیز توجه شود. به نظر می رسد تحقق مطالبه رهبری یعنی تربیت 10 میلیون حافظ متناسب با تعریفی که شورای عالی انقلاب فرهنگی برای حافظ وحی ارائه کرده است، به 20 تا 30 سال زمان نیاز دارد، چرا که باید حفظ 10 جزء از مصحف شریف مبنای طرح های مصوب قرار بگیرد. به عنوان مثال اگر بخواهیم این 10 میلیون حافظ را طی 20 سال تربیت کنیم باید سالانه 500 هزار نفر را تحت پوشش آموزشی و دیگر جنبه های موردنیاز در این مسیر قرار دهیم.
در این میان باید به ریزش هایی که در طول مسیر رخ می دهد نیز توجه داشت، چراکه در برخی موارد اگرچه ورودی یک طرح قالب توجه و متناسب با سیاستگذاری هاست، اما ممکن است به دلایل مختلف ورودی ها از همراهی سر باز بزنند و این نکته ای است که می توان در چرخه تحقق اهداف خلل های اساسی ایجاد کند. شاید عمده ترین دلیل این ریزش ها بویژه در امر حفظ قرآن، دیربازدهی این رشته در مقایسه با قرائت قرآن و حتی توجه عمومی جامعه به حفاظ در مقایسه با قرا است؛ همواره دیده می شود که محوریت در محافل و مجالس قرآنی با قرائت است نه حفظ که البته این بیش از هر چیز به جاذبه های هنری تلاوت باز می گردد.
*آیا می توان برای برطرف کردن این نقیصه ابتکاری به خرج داد تا حفظ قرآن نیز همچون قرائت با اقبال عمومی همراه شود؟
**به نظر می رسد طراحی محافلی مختص حفظ که زمینه عرضه توانمندی حفاظ همچون قرا را فراهم کند، می تواند یکی از این ابتکارات باشد.
در کنار سازوکارهای انگیزشی، تقسیم وظایف میان دستگاه های فعال این عرصه نیز می تواند راهگشا باشد؛ البته ممکن است ابتدای کار سخت باشد یا برعکس ابتدای اجرای طرح به دلیل اقبال عمومی آسان به نظر آید، اما در مراحل بعدی کار دشوار باشد، از این رو تأمین کادر مجرب امری ضروری است که نباید از آن غفلت شود. متأسفانه تعداد استادان مجرب حفظ در کشور انگشت شمار است. پرهیز از رقم زدگی و اتکا به آمارها نیز می تواند در مسیر تربیت 10 میلیون حافظ کمک حال ما باشد، چراکه رقم زدگی در نهایت ما را به جایی نمی رساند. به عنوان مثال هم اکنون بیش از سه و نیم میلیون نفر در نهضت طرح ملی نور شرکت کرده اند که می تواند بسیار نویدبخش باشد، اما مهمتر از آن جلوگیری از ریزش آنها در طول زمان و نیز تثبیت مداوم محفوظات آنهاست.
*در کنار حفاظ آیات توجه به چه اموری می تواند راهگشا باشد و در تثبیت محفوظات، حفاظ را یاری کند؟
**بهتر آن است همگام با حفظ قرآن، به مفاهیم نورانی وحی نیز توجه شود؛ البته تعدد طرح ها نمی تواند مانعی در تحقق اهداف باشد، چه بسا با پاسخگویی به نیازهای مخاطبان از اقشار مختلف بتواند جمعیت بیشتری را با خود همراه کند. می توان متناسب با ذائقه های متنوعی که مخاطبان دارند روش های متنوعی را در نظر گرفت، اما در نهایت باید همه آنها همچون آبراهه هایی که به دریا ختم می شوند به یک مسیر یعنی تربیت 10 میلیون حافظ ختم شوند، در غیر این صورت توانمندی ها به هدر می رود و تلاش ها به جایی نمی رسد؛ از این رو به نظر می رسد اگرچه اجرای طرح های متعدد جذاب است، اما برای اثرگذاری به هدفگذاری نیاز دارد که شورای توسعه فرهنگ قرآنی می تواند این مهم را از طریق برنامه ریزی های کلان و راهبردی انجام دهد.