احمد غفوریان: تصور اینکه ۷۳۰ هزار کیلومتر از خاک ایران و جهان در میان غارها و کوه‌ها و تپه‌ها با پای ترکش خورده، برای تحقیق و کاوش و شناسایی قدیمی ترین آثار باستانی قدم برداری و رنج سفر و خطر را بر جان بخری، کار ساده‌ای نیست و از افرادی چون دکتر محمد ناصری فرد بر می‌آید.
بر آن شدیم گفت وگویی با این استاد دانشگاه و پژوهشگر داشته باشیم، ضمن اینکه دکتر ناصری فرد در سال ۱۳۸۹ به طرقبه شاندیز سفر کرده و از نزدیک سنگ نگاره‌های آن بویژه شتر سنگ را به دقت بررسی کرده است. متن زیر گفت‌وگوی ما با این پژوهشگر است.
در ابتدا مختصری به معرفی شخصیت علمی و آثار پژوهشی خودتان بپردازید
بنده محمد ناصری فرد، دکترای باستان شناسی هنر با تجربه یازده سال پژوهش‌های مستمر میدانی در غارها و کوه‌های ایران هستم و از دیگر نقاط جهان نیز غافل نمانده‌ام که این تلاش‌ها به کسب دانـش تـخـصـصی در مطالعه روی نـقـوش صخره‌ای و چاپ چندین جلد کتاب و تهیه برنامه مستند تلویزیونی انجامید. به سبب تعامل مطالعاتی و همکاری با محافل علمی خارج از ایران موفق شدم تا سنگ نگاره‌های ایران به دیگر نقاط جهان بیشتر معرفی شوند.
هنرهای صخره ای بخصوص سنگ نگاره‌ها چه اهمیتی دارند؟
هنرهای صخره‌ای اسناد دست اولی هستند که پژوهشگران را با «ترجمان» فرهنگ‌ها در اقلیم‌ها و زمان‌های گوناگون آشنا می‌کنند. سنگ نگاره‌ها به عنوان زیر مجموعه‌ای از این هنرها، پنجره‌ای رو به گذشته‌های دورند و به تعبیری بستر به وجود آمدن حروف رمزی، خط، تبادل پیام، زبان، تاریخ، اسطوره‌ها، هنر و فرهنگ هستند. در دنیا این آثار از چنان اهمیتی برخوردارند که درغارها مقابل آن‌ها شیشه‌های قطور کشیده‌اند تا حتی هوای بازدم دهان متعرض آن نشود یا حتی غارهای مصنوعی ایجاد کرده‌اند و در آن‌ها نقوش جدید را بازسازی کرده‌اند.
آیا تاکنون گروه‌های علمی و هیأت‌های تحقیقاتی برای مطالعه این آثار به ایران آمده‌اند؟
تاکنون متخصصان هنرهای صخره ای خارج از ایران در قالب گروه‌هایی وارد ایران شده‌اند. این متخصصان با بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا (از جمله تعیین قدمت آثار با دقت ۱۰ سال) همکاری‌های مطالعاتی خوبی با ما داشته‌اند. پژوهشگران این علم نوین باستان شناسی با توجه به شباهت‌های جهانی بشدت علاقه‌مند به دیدن سنگ نگاره‌های ایران هستند.
نظر شما در مورد سنگ نگاره‌های طرقبه شاندیز چیست؟
سنگ نگاره‌های طرقبه شاندیز، نگارخانه‌ای کهن و موزه‌ای در ابعاد ده‌ها کیلومتر است که تنوع نقش‌ها و شباهت‌های ملی و جهانی آن‌ها شگفت انگیز و مسحور کننده است. بیشترین نقش‌های تکراری در این شهرستان همچون دیگر نقاط ایران بزکوهی (Ibex) است که در سبک‌های هنری مختلف خلق شده‌اند. بزکوهی در سبک اندیشه نگار مانیفست ایرانیان باستان بوده و از رویکردی قدسی و اسطوره‌ای برخوردار بوده است. این سیر اندیشه از طرقبه شاندیز تا کل نقاط ایران، قفقاز، آسیای میانه، رشته کوه آلپ در اروپا، آفریقا، حتی در ایالت‌های یوتا، کالیفرنیا، آریزونا و نوادا هم با همان سبک‌ها و پیام‌ها قابل رصد است.
نقش گربه سانان نشان از زیستگاه این حیوان دارد که نشان می‌دهد، چقدر شرایط اقلیمی آن دوران شهرستان طرقبه شاندیز و پوشش جنگلی با زمان حاضر متفاوت بوده و گویای همزیستی مسالمت آمیزی میان گربه سانان با انسان‌هاست.
طی بررسی‌های ما روی سنگ نگاره‌های شتر سنگ در سال ۱۳۸۹، با آثاری روبه رو شدیم که قدمت آن‌ها به حدود هزاره ۱۵ میلادی (با توجه به جهت بوم، شیب بوم، رنگ حکاکی‌ها و با نمونه‌های طیف‌سنجی شده) می‌رسد که متأسفانه به دلیل ساخت و سازهای اطراف محوطه و عملیات معدنی در حال بلعیدن آن‌ها هستیم. شایسته بود اطراف آن‌ها فنس‌کشی می‌شد و قلمرو قانونی آن‌ها تعریف می‌گردید.
سنگ نگاره‌ها در دنیا به اکو موزه‌های کهن معروفند و طرفداران زیادی دارند. کشوری چون قزاقستان با داشتن شماری بسیار کمتر از محوطه‌های درخت بید، سر آسیاب، شلگرد، شتر سنگ ، سالیانه حدود دو میلیارد دلار درآمدزایی دارند.
چه توصیه ای به دولتمردان و مردم دارید؟
در پایان یادآور می‌شویم که ما نیاز به تأسیس مراکز علمی خاص این رشته داریم (دفتر مطالعات سنگ نگاره‌های ایران در سازمان میراث فرهنگی و تأسیس دانشکده‌های هنرهای صخره‌ای) تا بدین روش، کمکی به مطالعات علمی و اتخاذ راهکارهای مناسب برای نگه داشت این آثار و همچنین آموزش راهنمایان گردشگری سنگ نگاره‌های ایران و... داشته باشیم تا از آورده‌ها و کاربست‌های متعدد این آثار کهن و تکرار ناشدنی محروم نباشیم.
همچنین نصب تابلو در محوطه سایت نگاره‌ها با این پیام یونسکو ضروری است توصیه می کنم هرگز آن‌ها را لمس و خیس نکنید، روی آن‌ها اثر نگذارید و اضافه نکنید و بگذارید به همان شکل باشند، فقط عکس بگیرید.»
نظر شما