بر اساس گزارشی که بانک جهانی از وضعیت اعزام نیروی کار در جهان طی ماه «می» میلادی سال جاری منتشر کرد، درآمد ارزی ایران از محل اعزام نیروی کار به خارج از کشور در سال ۲۰۲۱ بالغ بر یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار بوده که شاغلین ایرانی خارج از کشور از محل مازاد درآمدشان برای خانواده‌هایشان به ایران فرستاده‌اند.

این رقم معادل ۰.۱ درصد تولید ناخالص داخلی ایران و معادل فقط ۱۹ صدم درصد از درآمد ۷۰۱.۹۳۱ میلیارد دلاری صادرات نیروی کار در جهان، محسوب می‌شود.

در این رابطه کشورهای هندوستان، چین، مکزیک و فیلیپین با درآمدهای ۸۳، ۵۹.۵، ۴۳ و ۳۵ میلیارد دلاری به ترتیب رتبه‌های اول تا چهارم جهان را از آن خود کرده‌اند و ایران با دارا بودن یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار رتبه ۲۱ جهان را داراست.

همچنین بر اساس گزارش بانک جهانی، کشورهای خاورمیانه‌ ۶۱ میلیارد دلار از محل اعزام نیروی کار در سال میلادی ۲۰۲۱ درآمد ارزی داشته‌اند که مصر، مراکش و لبنان به ترتیب با ۳۱.۵؛ ۱۰.۴ و ۶.۶ میلیارد دلار در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند و ایران از این بابت در جایگاه هشتم منطقه است.

همه این آمارها حکایت از عدم توجه مسئولان دولتی نسبت به مقوله اعزام نیرو به خارج از کشور را دارد؛ فرصتی که می‌تواند ضمن مشغول به کار کردن جوانان، هم درآمدهای ارزی کشور را افزاش دهد و هم به انتقال دانش و تجربه به داخل کمک کند.

یکی از معضلاتی که سال‌هاست با آن دست به گریبان هستیم معضل «بیکاری» است به طوری که آمارها از دورقمی بودن نرخ بیکاری حکایت دارند.

طبق اعلام مرکز آمار، نرخ بیکاری جوانان ١۵ تا ۲۴ ساله حاکی از آن است که ۲۴ درصد از فعالان این گروه سنی در بهار ١۴٠١ بیکار بوده‌اند که نسبت به بهار سال گذشته ١.٩ درصد افزایش یافته است.

همچنین بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣۵ ساله نیز نشان می‌دهد که در بهار ١۴٠١، ۱۶.۶ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به بهار ١۴٠٠، به میزان ١.٠ درصد افزایش یافته است، البته به همه این آمار اضافه کنید آن بخش از جمعیت بیکاری که به دلیل مدل و نوع محاسبه بیکاری، جزو این ارقام محسوب نمی‌شود(طبق تعریف مرکز آمار، شاغل افراد ۱۵ ساله و بیشتری هستند که در طول هفته مرجع، طبق تعریف کار، حداقل یک ساعت کار کرده و یا بنا به دلایلی به طور موقت کارشان را ترک کرده باشند).

انتقال دانش و تکنولوژی یکی از مهمترین مزیت‌های اعزام نیروی کار به خارج

حمید حاج اسماعیلی، کارشناس حوزه بازار کار در این خصوص به خبرنگار ما گفت: در حالت عادی اعزام نیروی کار در تمامی کشورها مرسوم است و قانون اساسی و قوانین کار ما هم به این موضوع اشاره کردند که این می‌تواند در مواقع عادی برای اعزام نیروی کار به خارج از کشور و بالعکس انجام شود.

وی انتقال دانش و تکنولوژی را یکی از مهمترین مزیت‌های اعزام نیروی کار به خارج دانست و اضافه کرد: کشوری که می‌خواهد در مسیر رشد و توسعه حرکت کند، به تکنولوژی دیگر کشورها نیازمند است که یکی از روش‌های انتقال دانش، تعامل سازنده به منظور اعزام نیروی کار است و کشور ما هم از این موضوع مستثنی نیست.

اسماعیلی یادآور شد: همچنین در مواقعی که توازن نیروی کار در کشور دچار مشکل و عرضه و تقاضا از حالت تعادل خارج می‌شود، یکی از راهکارها، اعزام نیروی کار به خارج از کشور است. کشور ما طی چند دهه گذشته نرخ بیکاری دو رقمی داشته و در عین حال نرخ بیکاران فارغ التحصیلان ما هم بالا رفته است به طوری که گفته می‌شود ۵۰ درصد از چهار میلیون فارغ‌التحصیل ما بیکار هستند، بنابراین برای اینکه به صورت عمومی بخواهیم نرخ بیکاری را در جوانان و فارغ التحصیلان کاهش دهیم، معمولا دولت‌ها به اعزام نیرو فکر می‌کنند.

این کارشناس بازار کار با بیان اینکه در حوزه‌های پزشکی، مهندسی و کشاورزی نیروهای تحصیلکرده‌ای داریم که قابلیت فعالیت در دیگر کشورها را دارند، خاطرنشان کرد: چنانچه این اتفاق در مجاری رسمی انجام شود می‌تواند برای کشور ارز آوری داشته باشد؛ در عین اینکه نیروی کار ما می‌تواند به صورت موقت در کشور دیگری فعالیت کند تا شرایط اقتصادی بهینه شود و در نهایت بازگردد.

وی تاکید کرد: اما اتفاقی که طی سال‌های اخیر رخ داده، مهاجرت‌هایی است که خارج از چارچوب‌های قانونی و رسمی انجام می‌شود و علت اصلی آن منفعلانه عمل کردن دولت‌ها نسبت به بیکاری است و این در حالی است که وقتی ما برنامه دقیقی برای مدیریت و ساماندهی نیروی کار نداشته باشیم، جوانان متناسب با شرایطی که دارد برای خود برنامه ریزی می‌کنند.

اسماعیلی ابراز کرد: موج مهاجرت‌هایی که در سال‌های اخیر به دلیل نرخ بیکاری بالا و شرایط سخت اقتصادی انجام شده، باعث شده بهترین دانشجویان و فارغ التحصیلان ما خارج از چارچوب‌های رسمی که دولت‌ بتواند آنان را نظارت و کنترل کند، از کشور خارج شوند که این شیوه مهاجرت سبب می‌شود بسیاری از این جوانان به کشور بازنگردند که این امر مخاطرات بسیاری را برای ایران به همراه دارد، چراکه کشور ما از وجود نیروهای زبده خالی می‌شود.

این کارشناس حوزه بازار کار تاکید کرد: بسیاری از کشورهای توسعه یافته به چنین نیروهایی برای توسعه بیشتر نیاز دارند، بنابراین دولت باید خودش وارد این عرصه شود تا این نیروها را ساماندهی و از مهاجرت بی‌رویه‌ای که به دلیل مشکلات اقتصادی رخ می‌دهد جلوگیری کند.

وی اضافه کرد: بسیاری از کشورهای توسعه یافته رتبه‌های برتر کنکور ما را رصد و برای این افراد دعوتنامه ارسال می‌کنند؛ تجربه نشان داده که بسیاری از نیروهای ما جذب سازمان‌های خاص در کشورهای توسعه یافته می‌شوند که این یک آسیب برای ایران است، چراکه این نیروها با این شرایط دیگر بازنمی‌گردند و این در حالی است که نیروی کار تحصیلکرده ما سرمایه‌های ایران هستند و ما برای آینده و توسعه کشور به این نیروها نیاز داریم و باید بدانیم که محوریت توسعه هر کشور نیروی کار و نیروی تحصیلکرده آن است.

اعزام نیروی کار؛ ارزآوری هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم

اسماعیلی ضمن تاکید بر افزایش موج مهاجرت‌ها در کشور؛ درخصوص میزان ارزآوری اعزام نیروی کار به خارج از کشور به صورت رسمی و قانونی، ابراز کرد: ارزآوری در عین اینکه از طریق صادرات کالا و خدمات محقق می‌شود، به صورت غیرمستقیم هم اتفاق می‌افتد. ارزآوری مستقیم پولی است که نیروها برای خانواده‌هایشان ارسال می‌کنند و غیرمستقیم هم به واسطه دانش و تجربه‌ای که باخود به ایران می‌آورند و زمینه توسعه را فراهم می‌کنند، رخ می‌دهد.

این کارشناس حوزه بازار کار افزود: چنانچه به این مهم توجه نکنیم؛ نیروی کار به صورت غیر رسمی از کشور خارج می‌شود و هیچگاه به ایران بازنمی‌گردد که این‌گونه، هم نیروی کار را از دست دادیم و هم از درآمدهایی که می‌توانسته برای ما به ارمغان بیاورد(مسقیم و غیر مستقیم) محروم شدیم.

وی تاکید کرد: دولت‌ها باید افرادی که خواهان رفتن به خارج هستند را بررسی و شرایطی را فراهم کنند که چنانچه این افراد می‌خواهند بورسیه شوند، این امکان محقق شود و یا اینکه چنانچه خواهان ماندن در ایران هستند، شغل مناسب فراهم کنند؛ در عین حال دفاتر وزارت امور خارجه(که انتقاد به آنان بسیار زیاد است) فعال شود.

اسماعیلی با تاکید بر اینکه این اتفاق، کمبود ارز در کشور را هم جبران می‌کند، گفت: در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها و دیگر مسائل، دچار کمبود بودجه و از دیگر سو، کمبود ارز شدیم که اعزام نیروی کار به خارج از کشور، مستقیما کمبود درآمدهای ارزی ما را جبران می‌کند.

این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این پرسش که آیا در صورت اعزام نیروی تحلیلکرده به خارج از کشور، با مشکل فرار مغزها مواجه نمی‌شویم، تصریح کرد: چنانچه دولت فعالانه وارد شود، می‌تواند این موضوع را مدیریت کند؛ اما وقتی دولت منفعلانه عمل می‌کند، فارغ‌التحصیلان ما به صورت غیر رسمی جذب می‌شوند و دیگر بازنمی‌گردند؛ اما زمانی که قانونمند اعزام شوند پس از مدتی به دلیل اینکه در رصد دولت هستند امکان بازگشت برای نیروها فراهم می‌شود، چراکه این نیروهای کار وابستگی‌های متفاوت خانوادگی و ملی دارند.

وجود نگاه اشتباه در میان برخی مدیران نسبت به جوانان

وی به نگاه اشتباهی که نسبت به اعزام نیرو به خارج از کشور وجود دارد اشاره و بیان کرد: نباید انتظار داشته باشیم که تمام افراد و جوانان مانند هم فکر کنند، امروز پدیده‌های مدرن وارد کشو ما شده و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم جوانان ما مانند افراد دهه‌های قبل زندگی و تفکر کنند؛ برخی از مدیران با عینک خاص به جوانان می‎نگرند و تصور می‌کنند این افراد وابستگی به کشور ندارند در صورتی که این نگاه نادرست است که باید اصلاح شود؛ همین نوع نگاه است که سبب می‌شود ما جوانان‌مان را از دست بدهیم. باید بپذیریم که چنانچه در میان جوانان آن غلظت تفکرات قدیمی‌ها وجود ندارد، این نوع تفکر هیچ ارتباطی به میزان تعهد و وابستگی‌های ملی و خانوادگی آنان ندارد.

خبرنگار: فرزانه زراعتی

انتهای پیام/