تابستان برای خیلی از ما یعنی آب بازی کنار حوض آبی رنگ خانه مادربزرگ، حوضی که وقتی قد می‌کشی، می‌فهمی اندازه یک کف دست بوده، اما توی عالم بچگی برای تو حکم دریای خزر را داشته است. تابستان برای بچه‌های این دوره و زمانه یعنی استخر، یک مستطیل آبی توی یک بنای نخراشیده مسقف، استخری که آبی‌اش فیک است و تو آبی آسمان را نمی‌توانی داخلش ببینی. تابستان برای من یعنی حوض حرم حضرت معصومه(س)، وقتی پنج شش ساله‌ام و مامان دست من و خواهر و برادرم را گرفته و رفته تا برود دیدار رفیقی که یک عمر است هم را ندیده‌اند؛ فرشته خانم. سه تا بچه، آن‌ها هستند و سه تا ما. تا مامان‌ها توی بغل هم گریه کنند ما پریده‌ایم وسط حوض تا برای خودمان قفل برداریم. تابستان برای من خنده خوش خادم صحن حرم حضرت خواهر است که بی توپ و تشر 6 تا بچه را از آب کشیده بیرون و به مادرهای گریان تحویل داده: «خانم نگهدارشان است، نترسید». تابستان برای من آن خنده خوش و خنکی آب است با ترجیع‌بند «نگران نباشید، خانم نگهدارشان است». توی تابستان سر ظهر که می‌رسم حرم حضرت برادر، از پایین پا می‌روم داخل و یک راست خودم را می‌رسانم به حوض مرمری صحن نو، می‌ایستم رو به ایوان طلا، جوری که روضه منوره هم پیدا باشد و بعد از عرض سلام، مشتی آب می‌زنم به صورتم و می‌گویم ‌ای صاحب مرمرین‌ترین دل عالم، اوقات ما را تازه کن و دلمان را عین این مرمرها قرص.

حوض آب مرمر صحن آزادی

تابستان برای شما نمی‌دانم چطور است اما اگر این روزها گذرتان به صحن و سرای علی بن موسی الرضا(ع) افتاده باشد، بعید است دلتان نخواهد کمی روی نیمکت‌های سنگی اطراف حوض صحن آزادی بنشینید. هر چند به دلیل شلوغی حرم و تعداد زائران، خادمان مراقب هستند کودکی به حوض‌ها نزدیک نشود. در این صورت شما می‌توانید چند قدم دورتر و در حالی که روی فرش‌های قرمز لاکی نشسته‌اید، از تماشای حوض و باغچه‌های اطرافش و منظره دلپذیری که به صحن داده، لذت ببرید. شاید ندانید اما ساختن حوض با دیواره‌های سنگی، از گذشته در حرم متداول بوده است. آن‌طور که می‌گویند در اسناد تاریخی آستان قدس به ساختن حوض‌های سنگی اشاره شده است. به گفته کارشناسان، همه حوض‌های موجود در صحن‌های حرم مطهر رضوی از سنگ ساخته شده‌اند. این حوض‌ها به اشکال هندسی زیبا مانند چهار یا هشت‌گوش یا گل هشت‌پر طراحی می‌شدند و اطرافشان را با گلدان‌های مرمر و پایه‌های چراغ حجاری شده تزئین می‌کردند. حوض مرمر صحن آزادی یکی از این حوض‌هاست که در میانه صحن قرار دارد. شاید ندانید اما در گذشته در محل این حوض، سقاخانه‌ای مشابه سقاخانه اسماعیل طلا وجود داشته است. سقاخانه‌ای که سال 1271 شمسی ساخته شده تا صحن نو، کپی برابر اصل صحن کهنه باشد. منتها این سقاخانه پس از ساخت به مانعی بین زائران هنگام عرض سلام و ادای احترام به حضرت و ایوان طلا تبدیل می‌شود و برای همین در اواخر حکومت قاجار تخریب شده و به جای آن، حوض آب بزرگی با باغچه‌هایی زیبا در اطرافش ساختند.

حوض هشت پر صحن گوهرشاد 

حوض هشت‌پر مسجد جامع گوهرشاد از زیباترین حوض‌های حرم مطهر است. این حوض به همراه کبوترانی که در اطرافش می‌نشینند و کودکانی که مشغول آب بازی هستند، یکی از منظره‌های زیبای این صحن را می‌سازد. منظره‌ای که می‌تواند پس از زیارت، خاطره‌تان را خوش کند. این حوض هم مانند حوض آب صحن آزادی، داستان با خود دارد؛ می‌گویند برابر روایت‌های شفاهی، حوض وسط مسجد گوهرشاد خانه پیرزنی بود که در زمان ساخت مسجد به هیچ وجه حاضر به فروش ملک خود نشد و در نهایت آن را وقف کرد تا به نام خودش، تبدیل به مسجد شود. ماجرا به زمان ساخت مسجد گوهرشاد در حدود سال ۸۲۱ق. بازمی‌گردد؛ زمانی که به دستور گوهرشاد خاتون، همسر شاهرخ تیموری و با نظارت قوام‌الدین شیرازی، معمار برجسته آن عصر، طرح مسجد گوهرشاد در جنوب بقعه مطهر ریخته و کار ساخت آن آغاز شد. قدیمی‌ها معتقد بودند به دلیل مخالفت آن پیرزن در واگذاری زمین خانه‌اش، حدود آن به صورت صفه‌ای برجسته در وسط مسجد درآمد تا از دیگر فضاهای آن، مستثنا شود. به گفته کارشناسان، داستان پیرزن و خانه‌اش در دوره قاجار بین مردم مشهور بوده است. با توجه به قرائن تاریخی موجود و مستنداتی که از تغییرات مسجد و تعمیرات آن در طول تاریخ وجود دارد، می‌توان حدس زد این روایت پس از زلزله سال ۱۰۸۴ق. در مشهد میان مردم شایع شده ‌باشد. پس از آن زلزله سخت، هنگام بازسازی مسجد گوهرشاد، در وسط آن و در محدوده حوضی که امروز وجود دارد، ستون‌هایی سنگی نصب شد که احتمالاً نشان‌دهنده محدوده حوض مسجد بود، اما به هر دلیل، چنین شهرت یافت که این ستون‌های سنگی که تا اواسط دهه ۱۳۲۰ش. برپا بودند و تصاویر آن‌ها هم موجود است، محدوده خانه پیرزن و مسجد او را تعیین می‌کرد.

حوض سنگی با فواره‌های زیبا

صحن جمهوری یکی از نوستالژی‌های دهه 60 است. عملیات اجرایی این صحن در سال 1360 آغاز شد و درنهایت سال 1368 به بهره‌برداری رسید. علاوه بر ایوان‌ها، در وسط صحن جمهوری اسلامی سقاخانه‌ای هشت ضلعی وجود دارد که دارای چشم الکترونیکی است. این سقاخانه جزو نخستین مکان‌هایی در ایران است که مجهز به این سیستم شدند. سقاخانه صحن جمهوری درست روبه‌روی ایوان طلا قرار دارد و با پلانی مربعی و دارای زیر سقفی گنبدی‌ شکل ساخته شده است. در ادامه سقاخانه و ساعت آفتابی، حوضی بزرگ بنا شده که فواره‌های زیبا در آن تعبیه شده است. شیرهای آب نیز برای شست‌وشوی دست و تجدید وضو در کنار این حوض قرار داده شده‌اند. اگر از سمت خیابان شیرازی وارد حرم شده و برای زیارت به این صحن بیایید بیشتر سقاخانه این صحن و همچنین پنجره فولاد و نمای گنبد چشم و دل شما را می‌برند، با وجود این، زائرانی که در صحن یا غرفه‌های اطراف آن نشسته و استراحت می‌کنند می‌توانند از تماشای این حوض سنگی لذت ببرند. اگر از قسمت شرق صحن وارد شوید، به حوض سنگی این صحن بزرگ و دلگشا فرصت داده‌اید مقابلتان عرض اندام کند.

صفای یک عبادتگاه کوچک

اگر بخواهید از رواق امام خمینی(ره) وارد صحن آزادی شوید، از صحن کوچکی که مانند یک حیاط خلوت دلربا میان این رواق و صحن آزادی است، گذر خواهید کرد. نام این صحن کوچک، بعثت است. در میان این صحن نیز حوض کوچکی قرار دارد که به دلنشینی این محیط افزوده است. صحن بعثت با حوض مرمرینش برای من بیشتر یادآور حیاط کوچک خانه مادربزرگم است. برخی از زائران از خلوتی این حیاط کوچک استفاده کرده و در اینجا با خاطر آرام به عبادت می‌پردازند. در صحن پیامبر اعظم(ص) نیز آبنمایی سنگی به همراه محل‌هایی برای آب‌خوری و شیرهایی برای تجدید وضو قرار دارد. اطراف این آبنما باغچه‌های سنگی نیز ساخته شده که به زیبایی این صحن که بزرگ‌ترین صحن حرم به شمار می‌رود، افزوده است.