هنوز هم ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا، خطر هوش‌مصنوعی را از سلاح‌های هسته‌ای بیشتر می‌داند. بیل‌گیتس، بنیان‌گذار مایکروسافت هم با تکرار نگاهی چنین بدبینانه می‌گوید: شاید روزی این پدیده، آرامش زندگی را از انسان‌ها بگیرد.
با این‌حال خیلی‌ها هم هستند که معتقدند هوش‌مصنوعی تهدید هم که باشد، باید از آن فرصت ساخت؛ درست مثل بسیاری از کشورها که از مدت‌ها پیش، زین و یراق اسبشان را برای سواری گرفتن و چهار نعل تاختن با آن مهیا کرده‌اند.
هفت سال پیش وقتی اماراتی‌ها نام نخستین وزیر هوش‌مصنوعی جهان را به نام خودشان ثبت کردند، مجله تایم به نقل از العلما، وزیر سی‌وسه ساله اماراتی نوشت: «شما باید کسی را داشته باشید که هوش‌مصنوعی و کاربرد آن را در سراسر دولت با دیدی جامع ببیند و مطمئن شود حداقل نوعی هماهنگی میان ارگان‌های مختلف وجود دارد».
ما هم قرار بود وزارت داشته باشیم
زمزمه‌های تأسیس یک وزارت مستقل برای هوش‌مصنوعی در کشور ما هم روزهای پایانی مرداد سال گذشته در خانه ملت و از سوی برخی نمایندگان و در ادامه تلاش مجلس برای ساماندهی حوزه هوش‌مصنوعی در قالب یک فراکسیون تخصصی شنیده شد.
قرار بود رضا تقی‌پور، نماینده مجلس که سه سال هم در دولت دهم وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات کشورمان بود؛ در سمت ریاست فراکسیون هوش‌مصنوعی و حکمرانی داده‌ها کار قانون‌گذاری و ساماندهی این حوزه را پیش ببرد.
خبر رسمی شکل‌گیری وزارتخانه جدید را رسانه‌ها به نقل از محمدمهدی زاهدی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس منتشر کردند. زاهدی با این استدلال که تجربه‌های مدیریتی در کشور نشان داده مراکز زیرمجموعه ریاست‌جمهوری، مثل مرکز ملی فضای مجازی و افتا، چابکی لازم را برای برعهده گرفتن این مسئولیت ندارند، پیشنهاد تشکیل یک وزارتخانه جدید و مستقل را داده بود. آن‌طور که زاهدی می‌گفت، قرار بود این وزارتخانه با توجه به جایگاه سازمانی که خواهد داشت، مسئولیت هوش‌مصنوعی کشور را در تمام لایه‌های سیاست‌گذاری تا اجرا برعهده بگیرد و دیگر وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی ملزم به تعامل و همکاری با این وزارتخانه شوند.
«وزارت» که نه؛ اما ۱۹تیر امسال خبر تأسیس «سازمان ملی هوش‌مصنوعی» به صورت یک سازمان مستقل زیرنظر رئیس جمهور منتشر شد. موضوعی که پیش از این، اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در شامگاه ۲۸خرداد آن را به همراه کلیات سند ملی هوش‌مصنوعی و همچنین تشکیل شورای راهبری هوش‌مصنوعی تصویب کرده بودند.
جزئیات تشکیل این سازمان را چند روز بعد، دهقانی فیروزآبادی، معاون وقت علمی و فناوری رئیس‌جمهور در حاشیه نشست هیئت دولت به خبرنگاران گفت.
فیروزآبادی می‌گفت: این سازمان یک سازمان بزرگ دولتی نخواهد بود و یک سازمان کاملاً چابک است که اول و آخر وظیفه‌اش، ایجاد کردن زیرساخت است.
هنوز یک ماه از تأسیس این سازمان نگذشته، نخستین آزمایشگاه ملی هوش‌مصنوعی ایران هم در دانشگاه تهران تأسیس شد.
پیش‌خبر این اتفاق را باز هم خود دهقانی فیروزآبادی داده و گفته بود: «امسال برنامه‌های جدی و متمرکزی در حوزه هوش‌مصنوعی داریم؛ یکی از بزرگ‌ترین برنامه‌ها، ایجاد آزمایشگاه ملی هوش‌مصنوعی در سطح خاورمیانه است. این آزمایشگاه با پردازنده‌ها، سیستم‌ها و ابزارهای موردنیاز در هوش‌مصنوعی با ویژگی‌های خاص در سطح منطقه تجهیز می‌شود. در معاونت علمی ریاست جمهوری هم ستاد توسعه فناوری‌های هوش‌مصنوعی راه‌اندازی شده است».
سندی که دیر تدوین و دیر هم ابلاغ شد
حالا هم سازمان داشتیم و هم آزمایشگاهی که بتواند حداقل هزار نفر از بهترین محققان کشور را جذب و پشتیبانی کند؛ اما هنوز سند ملی هوش‌مصنوعی آماده نبود. کریم زاهدی، معاون دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی زمستان سال گذشته به خبرگزاری تسنیم گفته بود: «موضوع هوش‌مصنوعی از سال۱۳۹۹ در دستورکار این شورا قرار گرفته و پس از یک وقفه، از تابستان سال ۹۸ موضوع سند هوش‌مصنوعی به صورت جدی و مستمر در دستورکار قرار دارد. آخرین اصلاحات سند در خرداد امسال از طرف معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شد.
اگر مشکل خاصی پیش نیاید می‌توان امیدوار بود سند حدود دو ماه دیگر تصویب و در نهایت تا انتهای سال ابلاغ شود».
واقعیت اینکه ما کمی دیرتر از دیگران برای تدوین سند هوش‌مصنوعی‌مان اقدام کردیم؛ تازه نیمه نخست مرداد سال پیش بود که کمیسیون تلفیق مجلس، وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی را مکلف به تدوین سند هوش‌مصنوعی ایران در برنامه هفتم توسعه و تنظیم‌گری در حوزه اقتصاد دیجیتال کرد، حال آنکه زمان اجرای برنامه هفتم از ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۶است.
به هر حال این سند ۲۹خرداد امسال به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و دوم مرداد نیز محمد مخبر، سرپرست وقت ریاست جمهوری، آن را برای اجرا به نهادهای ذی‌ربط ابلاغ کرد.
پس از ابلاغ این سند، حجت‌الاسلام خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ویراستی آن را گامی بزرگ دانست که به ارتقای کیفیت حکمرانی و تقویت بنیان‌های علمی و پژوهشی کشور کمک خواهد کرد و تحولات شگرفی را در عرصه‌های آموزش، بهداشت، صنعت و فناوری‌های پیشرفته به همراه خواهد داشت.
این در حالی است که برخی کارشناسان روی خوشی به مفاد آن نشان ندادند و همچنان هم با نگاهی تردیدآمیز به اجرایی شدن اهداف این سند در پنج سال آینده، آن را بررسی می‌کنند.
برای مثال مهران ضیابری، نایب‌رئیس کمیسیون هوش‌مصنوعی و علم داده سازمان نظام صنفی رایانه‌ای گفته است: «این سند عجولانه و با کمترین توجه به اسناد دیگری که در پژوهشگاه ارتباطات، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و ستاد کل نیروهای مسلح تهیه شده بود، منتشر شده و متناسب با نیازها نیست؛ این در حالی است که انتظار بود تجمیع و تکمیل اسناد قبلی باشد.
چیزی که به عنوان سند ملی هوش‌مصنوعی منتشر شد در نهایت یک سند جدید است که پیشنویس آن را چند ماه پیش برای اظهارنظر در اختیار گروه‌های متخصص گذاشته بودند و بسیاری از کارشناسان در نظام صنفی رایانه‌ای، انجمن هوش‌مصنوعی و دانشگاه‌ها معتقدند این سند راه‌گشای مسائل هوش‌مصنوعی در کشور نیست. معتقدم کلیات سند به بازنگری احتیاج دارد. با توجه به اینکه پیشنویس این سند از مدت‌ها پیش در اختیار صاحبنظران بود و پیشنهادها و انتقادهای زیادی هم از سوی متخصصان ارائه شده بود، گمان می‌کنم به‌خاطر تغییر دولت، این سند را عجولانه منتشر کردند».
محمد صبری، عضو کمیسیون هوش‌مصنوعی نصر تهران هم این سند را منطبق با شاخص‌های موجود جامعه ایران نمی‌داند و معتقد است اهداف این سند به هیچ وجه در ایران قابل اجرا نیست و سند ملی هوش‌مصنوعی با توجه به اعداد و ارقام استفاده شده در آن احتمالاً برای یک کشور دیگر تدوین شده است!
محمدباقر سجادی، نایب رئیس کمیسیون هوش‌مصنوعی سازمان نصر هم اعتقاد دارد این سند، یک سند با قابلیت اجرایی نیست و نمی‌تواند چراغ راه مجموعه‌های فعال این حوزه باشد. بخش خصوصی به هیچ عنوان به این سند به عنوان یک برنامه پنج‌ساله نگاه نمی‌کند و مشخص است تا پنج سال آینده امکان تحقق حجم برنامه‌های نوشته شده در این سند وجود ندارد.
با وجود این انتقادات، دست‌اندرکاران این سند گرچه وجود ضعف‌هایی در آن را تأیید می‌کنند اما اعتقادی به اصلاح آن دست‌کم تا چند سال آینده ندارند.
کریم زاهدی، معاون فناوری و نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفته بود: «سند هوش‌مصنوعی قابلیت اجرایی شدن تا سه سال آینده را دارد و در حال حاضر لزومی به بازنگری آن نیست؛ چرا که این سند طبق فرایند و در بازه زمانی ارائه شده و اوضاع بهتری نسبت به بقیه اسناد دارد، از سوی دیگر واقعاً نمی‌شود نظر همه را اعمال کرد.
این سند در مدت دوسال و با بررسی‌های همه‌جانبه نوشته و به دستگاه‌ها ابلاغ شد و قطعاً کم‌وکاستی‌هایی دارد که امیدواریم این ایرادات به کمک جامعه نخبگانی برطرف شود، اما موضوع مطرح این است که در این سند برخلاف سایر اسناد، بازه زمانی پنج‌ساله در نظر گرفته شده است، زیرا لازم بود تحولات هوش‌مصنوعی را در آن زیر نظر بگیریم. هرچند در برخی کشورها بازه زمانی دو تا هفت ساله در نظر گرفته شده است».
تا امروز چه کرده‌ایم؟
به نظر می‌رسد حالا دیگر صحبت از هوش‌مصنوعی بیش از آنکه لقلقه زبان، ادعا و یا حتی حفظ پرستیژ مسئولان و یا سازمانی باشد، به رویکردی کاربردی تبدیل شده و می‌توان نمودهای اثربخش آن را در طرح‌ها و برنامه‌های اجرا شده دید؛ همان‌طور که چندی پیش علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از طراحی و تولید داروی تصلب فیبروز ریوی و تولید داروی سرطان ملانوما، نوعی سرطان پوست با کمک هوش‌مصنوعی گفت و اینکه در آینده هم خبرهای خوبی درزمینه درمان بیماری‌های سخت‌درمان با کمک هوش‌مصنوعی به گوش خواهد رسید.
امیر سرتیپ حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش هم این روزها از اجرای طرح انسداد مرزی بر مبنای هوش‌مصنوعی و فناوری‌های روز می‌گوید.
مقابله با فرار مالیاتی با هوش‌مصنوعی، ورود هوش‌مصنوعی به انتخاب رشته دانش‌آموزان، تحلیل داده‌های الکترونیکی بیمه‌ها با استفاده از فناوری هوش‌مصنوعی و... هم تنها چند نمونه دیگر از گام‌هایی است که تا امروز برای کاربردی کردن این فناوری برداشته‌ایم.
یکی دو ماه پیش هم زلفی‌گل، وزیر علوم دولت سیزدهم در دومین همایش ملی مدیران فناوری اطلاعات و مراکز آپا از کسب رتبه دوم منطقه‌ای ایران در تولیدات علمی هوش‌مصنوعی خبر داد؛ خبر مسرت‌بخشی که می‌تواند نویدبخش روزهای بهتری برای جهش کشورمان در این عرصه باشد.
کافی نیست
با تمام آنچه گفته شد، واقعیت آن است پریدن از رتبه هفتادم به پله دهم هوش‌مصنوعی کار ساده‌ای نیست. از سوی دیگر به نظر می‌رسد آنچه بیش از همه این‌ها اهمیت دارد، داشتن روح پدافندی و از آن مهم‌تر تسلط بر لایه‌های عمیقی است که کلید وارد شدن به آن در اختیار دیگران است.
به‌ویژه آنکه قطعنامه فروردین امسال سازمان ملل درباره هوش‌مصنوعی، کنوانسیون ماه پیش درباره این علم و حالا هم نخستین معاهده بین‌المللی حقوقی در حوزه هوش‌مصنوعی توسط سازمان حقوق بشر شورای اروپا نشان می‌دهد غرب درصدد آژانس‌سازی برای هوش‌مصنوعی است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار اخیر رئیس‌جمهور و هیئت دولت چهاردهم با تأکید بر اینکه در مسئله هوش‌مصنوعی، بهره‌بردار بودن امتیاز نیست، فرمودند: «این فناوری لایه‌های عمیقی دارد که باید بر آن لایه‌ها مسلط شد. آن لایه‌ها دست دیگران است. اگر شما نتوانید لایه‌های عمیق و متنوع این فناوری هوش‌مصنوعی را تأمین کنید، فردا این‌ها یک ایستگاهی مثل آژانس اتمی درست می‌کنند برای هوش‌مصنوعی ــ که الان دارند مقدماتش را فراهم می‌کنند ــ که اگر چنانچه به آن ایستگاه رسیدید، باید اجازه بگیرید که در فلان بخش از هوش‌مصنوعی استفاده کنید، در فلان بخشِ دیگر حق ندارید استفاده کنید! این‌جوری است. زرنگ‌های دنیا، فرصت‌طلب‌ها و قدرت‌طلب‌های دنیا دنبال این چیزها هستند. یک آژانس هوش‌مصنوعی هم به وجود می‌آید، آن‌وقت اجازه نمی‌دهند که شما از این منطقه عبور کنید. خودتان باید برسید به فناوری‌های عمیق و ژرف این مسئله و لایه‌های زیرساختی هوش‌مصنوعی را باید در کشور دنبال کنید».
علم یا ثروت؛ کدام یک مهم‌تر است؟
محمدرضا مخبر دزفولی، رئیس فرهنگستان علوم با تأکید بر این نکته که با رقیب‌های جدی در منطقه مواجه هستیم، می‌گوید: «اگر به آن‌ها فکر نشود و سرمایه‌گذاری نکنیم، اهداف بزرگ خلق نمی‌شوند؛ چرا که بر اساس برآوردهای منطقه‌ای، کشورهایی مانند عربستان، امارات، قطر و ترکیه سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در حوزه هوش‌مصنوعی کرده‌اند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ این میزان به ۳۲۰میلیون دلار خواهد رسید.
امروزه نه علم و نه ثروت به تنهایی مهم نیستند؛ علم، قدرت است و هر چه عالم‌تر بر مرکب علمی سوار شویم، قدرت بیشتری خواهیم داشت، ولی با جهان‌بینی غربی، تسلط در پی آن خواهد آمد.
اگر هوشمندسازی را مطرح می‌کنیم، باید بدانیم در کجا قرار داریم، اگر بدون داشتن پشتوانه‌ها روی هر تحولی برنامه‌ریزی کنیم، برنامه‌ریزی‌ها عقیم خواهند ماند».
محمدعلی زلفی‌گل، وزیر پیشین علوم هم با ترسیم افقی از آینده، چرایی دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب را بیشتر تشریح می‌کند: «امروز در دنیا کشورگشایی به سبک قدیم نیست، بلکه کشورها امروزه به دنبال جنگ و صلح ارزان هستند، هر کشوری که علم را توسعه دهد، بدون هزینه می‌تواند کشور دیگری را تسخیر کند و این یک روش مشروع تسخیر کشورهاست. حتی کشورگشایی و تعیین جایگاه کشورها در جهان و جنگ و صلح با هزینه ارزان از طریق هوش‌مصنوعی و پیشرفت فناوری موردنظر است و علم نو می‌تواند جهان را تسخیر کند.
صاحبان قدرت امروز و آینده، شرکت‌های گوگل، مایکروسافت، اپل و... هستند که بیشترین نفوذ را در زندگی بشر دارند و هر کشوری که جایگاه خود را با رشد سرمایه‌گذاری تقویت کند، جایگاه بهتری در منطقه و جهان خواهد داشت».
احساس نیاز نمی‌کنیم!
بهروز مینایی، دبیر ستاد هوش‌مصنوعی نیز در گفت‌وگو با ما به مطالبه رهبر معظم انقلاب و اینکه باید در حوزه هوش‌مصنوعی جزو ۱۰کشور برتر دنیا قرار بگیریم اشاره می‌کند و می‌گوید: «گاهی اوقات پیام‌های رهبر معظم انقلاب به جای اینکه بیشتر مورد عنایت و توجه قرار بگیرد به یک‌سری کارهای شعاری اکتفا می‌شود، در حالی که هوش‌مصنوعی باید به‌سرعت عملیاتی شود و به شکل سریع و عاقلانه وارد صحنه شویم و مهم این است این تحول سر سفره مردم دیده شود و در کارها و رفتارهای اقتصادی اجتماعی کشور جا باز کند.
بسیاری از دستگاه‌های دولتی و وزارتخانه‌های ما مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت نفت و... که باید از این فناوری استفاده کنند یا اطلاعی از هوش‌مصنوعی نداشته و یا کاری به آن ندارند و در اولویت‌های آن‌ها نیست و احساس نیازی به آن نمی‌کنند.
نقطه ضعف ما در کشور، صنعتمان است که به هوش‌مصنوعی متصل نیست؛ کاربست صنعتی هوش‌مصنوعی در کشور ما بسیار پایین است، تولید ناخالص داخلی کشور از هوش‌مصنوعی ناشی نمی‌شود، در کشور ما در حوزه صنعتی به دانشگاه‌ها اعتماد کافی وجود ندارد و متأسفانه وزارت صمت ما هم هیچ نیاز اضطراری در استفاده از هوش‌مصنوعی در صنعت احساس نمی‌کند».
مینایی با اشاره به اینکه در کشور ما به خارجی‌ها بیشتر از داخلی‌ها اعتماد می‌شود و اگر فناوری را از خارج دریافت کنند، بیشتر برای آن‌ها ارزش دارد و حاضر نیستند کوچک‌ترین ریسکی در این خصوص انجام دهند، ادامه می‌دهد: کشور ما در زمینه هوش‌مصنوعی به لحاظ علمی در رده بالایی قرار دارد، اما چرا باید به لحاظ صنعتی در رتبه ۷۰ یا ۸۰ دنیا قرار داشته باشیم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران یکی از دلایل حکمرانی کشورهایی مثل آمریکا و چین را سرمایه‌گذاری بسیار بالایی می‌داند که در هوش‌مصنوعی انجام داده‌اند و البته تجهیزشان به سخت‌افزار و همچنین بازار خوب و شرکت‌های بزرگی که در این زمینه و تولید ناخالص داخلی بالایی که برای کشورشان ایجاد کرده‌اند و تأکید می‌کند: هوش‌مصنوعی در کشور ما باید دریچه‌ای باشد برای اینکه حاکمیت بتواند مشکلات مردم را از طریق آن حل کند.
نظر شما