به گزارش قدس خراسان، در سال‌های اخیر، خبر شادمانه تعطیلی مدارس به دلیل شدت بارش برف در سال تحصیلی، جای خود را به عبارت تلخ تعطیلی بابت «آلودگی هوا» و «ناترازی انرژی» داده است؛ موضوعی که به گواه کارشناسان، در سال‌های ابتدایی، با مسئله وارونگی هوا در شهر ما شروع شد و به مرور، موضوع ناترازی انرژی نیز به آن دامن زد و اکنون، در حالی که در زمستان‌ها چندان برودت هوا نداریم؛ اما تعطیلی داریم؛ آن هم از نوع آلوده و ناترازش.
شاخص روز به روز کیفیت هوا از ابتدای سال ۱۴۰۳ تاکنون نشان می‌دهد روزهای پاک برای مشهد ۱۷روز، روزهای قابل قبول ۱۳۷روز، روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس ۲۰ روز و روزهای ناسالم برای تمامی گروه‌ها یک روز بوده است.
کاهش روزهای پاک
فرخ‌لقا امینی، کارشناس مسئول کاهش آلودگی هوا و تغییر اقلیم اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در گفت‌وگو با رسانه‌ها در ابتدای اردیبهشت ۱۴۰۳، تعداد روزهای پاک شهر مشهد در سال ۱۴۰۲ را ۲۶ روز اعلام کرد.
به گفته امینی، وضعیت هوای مشهد در سال گذشته ۲۳۶ روز قابل قبول، ۹۰ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ۹ روز ناسالم برای تمامی گروه‌ها و سه روز بسیار ناسالم بوده است. در سال ۱۴۰۱ نیز تعداد روزهای هوای پاک شهر مشهد ۳۶ روز گزارش شده، کیفیت هوای سایر روزهای سال نیز ۲۳۳روز هوای قابل قبول، ۹۰ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۶ روز ناسالم برای تمامی گروه‌ها بوده است.
بنا بر مطالعات اخیر نیز مشهد در قیاس با سایر شهرهای ایران، با توجه به فراوانی بالای رخداد «وارونگی دما»، ظرفیت بالایی برای وقوع روزهای بسیار آلوده دارد. پدیده وارونگی دما در مشهد و مقایسه آن با برخی کلانشهرهای ایران، هشداری است برای مسئولان و برنامه‌ریزان شهری که با در نظر گرفتن روند افزایش جمعیت در مشهد، این کلانشهر در آینده‌ای نزدیک روزهای آلوده و بسیار آلوده زیادی را تجربه خواهد کرد. همان‌طور که آمار سال‌های گذشته از افزایش روزهای ناسالم و کاهش روزهای پاک در این شهر خبر می‌دهد.
سهم منابع آلاینده
عوامل آلوده‌کننده هوای مشهد شامل آلاینده‌های منوکسیدکربن، ترکیبات آلی فرار، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد و ذرات معلق است.
به گفته نجمه رضازاده، دبیر کمیته آب و محیط زیست خانه هم‌افزایی آب و انرژی، با توجه به اینکه آلودگی هوا در مشهد مورد غفلت قرار گرفته، در این حوزه کار تحقیقاتی و علمی نیز کمتر انجام شده است.
رضازاده در گفت‌وگو با قدس خراسان از ضعف ارتباط میان دانشگاه و صنعت سخن گفته و ادامه می‌دهد: تحقیق و بررسی در حوزه آلاینده‌های زیست محیطی، موضوع پرهزینه‌ای بوده که لازم است در این راستا دانشگاه با صنعت ارتباط بهتری داشته و از آن کمک بگیرد و اگر آلودگی هوا به عنوان یک دغدغه مهم برای دانشگاه برجسته شود، به تبع آن، در جایگاه یک دغدغه عمومی از طریق جامعه نیز پیگیری خواهد شد. با این حال به طور کلی سهم منابع آلاینده در شهر برای انواع خودروها ۳۵درصد، کامیون‌ها ۱۵درصد، موتورسیکلت، اتوبوس، مینی‌بوس، وانت و تاکسی نیز ۱۵درصد، نیروگاه‌ها ۲۰درصد، عوامل خانگی ۳درصد، جایگاه بنزین ۵درصد و صنایع ۶ درصد است و با توجه به اینکه عامل ریزگرد و غبار در چند سال اخیر ایجاد شده، هنوز در این دسته‌بندی منابع آلاینده قرار ندارد و برای آن درصدی در نظر گرفته نشده است.
رفع آلودگی هوای مشهد دلسوز ندارد
رسیدن به راهکاری برای کمک به رفع آلودگی هوای مشهد، موضوعی است که به کار پژوهشی مؤثر نیاز دارد؛ اتفاقی که در سطح یک کار تحقیقاتی باقی نماند و طرح و برنامه آن قابل اجرا بوده و مرهمی بر زخم آلودگی هوای مشهد باشد. محمد موسوی بایگی، استاد دانشگاه فردوسی در این زمینه به قدس خراسان می‌گوید: این موضوع یک فعالیت بین بخشی است که باید سازمان‌های مرتبط از جمله محیط زیست، هواشناسی، وزارت نیرو، دانشگاه و حتی جهاد کشاورزی به دلیل استفاده از کودپاشی، در آن دخیل باشند. من در این زمینه بسیار ناامیدم. معمولاً دستگاه‌های مرتبط، تنها به دنبال کسب درآمد و دریافت بودجه از طریق ارائه مقاله و گزارش در این حوزه هستند. بنابراین کسی دلش برای هوای شهر مشهد نسوخته است. همان‌طور که از سال ۸۲، آنتنی برای سنجیدن آلودگی هوا در دانشکده کشاورزی مشهد نصب شده؛ اما اکنون پس از ۲۱ سال با وجود پیگیری برای کسب مجوز از دانشگاه و هزینه‌های فراوان نصب، کماکان بدون استفاده مانده و تاکنون یک سنسور روی آن برای سنجش آلودگی هوا نصب نشده است.
وی منابع آلوده‌کننده هوا را به دو گروه انسان‌ساز و اقلیم‌ساز دسته‌بندی کرده و ادامه می‌دهد: گروه انسان‌ساز شامل سوخت‌های فسیلی، نیروگاه‌ها، وسایل نقلیه و ساختار شهری است که در برابر این گروه باید به دنبال مدیریت، حذف و مقابله با آن‌ها باشیم و گروه اقلیم‌ساز نیز شامل تغییرات اقلیمی، آلودگی ذرات جامد، گرد و غبار، کاهش باران و خشک شدن دریاچه‌هاست که در این زمینه نیز چاره‌ای نداریم جز اینکه به دنبال روش‌هایی برای مواجهه با این موارد باشیم.
مشهد در احاطه کانون‌های غبار
مشهد در سال گذشته به دلیل بروز پدیده گردوغبار، یکی از کلانشهرهای آلوده کشور بود و طبق نظر کارشناسان، مبارزه با عوامل آلودگی طبیعی هوا از جمله گرد و غبار زمانبر بوده و نیازمند پیگیری‌ها و اقدام‌های مستمر است. موسوی بایگی با اشاره به تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر می‌گوید: چندین کانون آلودگی ایجاد غبار در شمال‌شرقی، جنوب‌غربی و مرکز ایران به دلیل خشک شدن دریاچه‌ها به وجود آمده که تغییرات اقلیمی را برای ما ایجاد کرده‌اند. برخی از این غبارها درشت و قابل رؤیت هستند و ظرف
۷۲ ساعت فرونشست دارند؛ اما غبارهای ریز در هوا باقی می‌مانند که در طول سال، فراوان و غیرقابل رؤیت هستند و بیماری‌های مختلفی را نیز ایجاد می‌کنند و فقط می‌توانیم دعا کنیم باران ببارد. از طرفی میانگین بارندگی مشهد تا ۳۰ سال پیش ۲۵۵میلیمتر بوده و اکنون به ۲۱۰میلیمتر رسیده و پیش‌بینی می‌کنم این عدد تا ۱۰ سال آینده به ۱۸۰ میلیمتر برسد که البته همین میزان باران اگر در طول سال به صورت یکنواخت ببارد، می‌تواند اثر مثبتی بر اقلیم داشته باشد، در غیر این‌صورت همانند باران‌های اخیر تنها اثر مخرب سیل‌آسا داشته و یا در نهایت به عنوان باران اسیدی در نقش تخریب‌کننده زمین‌های کشاورزی، تأسیسات و ساختمان‌ها ظاهر می‌شود.
بلندمرتبه‌سازی باید در خیابان‌های شرقی-غربی شهر باشد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ساختار شهر با طبیعت عمومی اقلیم جهان و اتمسفر سازگار نیست، می‌افزاید: جریان‌های هوای اتمسفر، غربی-شرقی است و معمولاً هوای تمیز از غرب وارد شهر شده و از شرق خارج می‌شود و در مشهد بخش عمده‌ای از آلاینده‌ها از جمله شهرک صنعتی، نیروگاه و کارخانه‌ها در غرب شهر وجود دارد. مسئله دیگر بلندمرتبه‌سازی است که براساس قانون باید در خیابان‌های شرقی-غربی انجام می‌شد؛ ولی بیشتر بلندمرتبه‌سازی‌های شهر در خیابان امام رضا(ع) که خیابانی شمالی-جنوبی است، صورت گرفته و این خود عاملی برای تخلیه نشدن آلودگی هوا از سطح شهر است. مسئله دیگر جانمایی فرودگاه مشهد است؛ هواپیماها در لحظه شروع پرواز، بیشترین سوخت و آلودگی را ایجاد می‌کنند و فرودگاه نسبت به شهر در شرایطی قرار دارد که لحظه شروع پروازها از روی شهر است. این شکل ساختار شهری بوده که متأسفانه تغییر آن دارای هزینه‌های هنگفت و گاه غیرممکن است.
بسته سلامتمان تکمیل است!
اکنون با ورود به نیمه دوم سال، پیش‌بینی افزایش روزهای ناسالم در مشهد نسبت به سال گذشته دور از ذهن نیست، آن هم در شرایطی که مشهد به لحاظ اقلیمی کماکان وارونگی دما دارد، مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها نیز همچنان در رأس برنامه‌های مدیریت بحران شورای امنیت ملی برای مشهد قرار گرفته است، آلاینده‌های خودرویی، خانگی، صنایع و... نیز کماکان برقرار هستند و برنامه ویژه‌ای برای کاهش آلایندگی‌شان وجود ندارد. اگر اشعه ماورای بنفش و گردوغبار دو سال اخیر را هم به این وضعیت اضافه کنیم، می‌بینیم که در تابستان و زمستان در معرض خطرات زیست محیطی زیادی هستیم.
در شرایطی که چنین معضلی ارتباط مستقیم با جان انسان‌ها و نسل آینده کشور دارد و باید به‌عنوان وظیفه ذاتی تمام ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط مورد پیگیری قرار گیرد، به‌نظر می‌رسد رفع آلودگی هوای مشهد، متولی و دلسوز ندارد و ما مردم و مسئولان در کنار هم، هر کدام در حد توان خود، کمر به آلوده‌سازی شهر و آینده فرزندانمان بسته‌ایم. با این حال هر حرکتی هرچند کوچک در راستای کاهش آلودگی هوا، ما را به برخورداری از هوای سالم در آینده امیدوار می‌کند. ارائه وام در قالب بسته‌های تشویقی و الزام‌آور برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بادی و خورشیدی در مصارف خانگی و صنعتی، استفاده از ظرفیت حوزه‌های دانش‌بنیان برای تولید تجهیزات کاهنده آلودگی هوا در صنایع و وسایل نقلیه، اصلاح و افزایش کیفیت سوخت، جمع‌آوری خودروهای فرسوده، تقویت زمین از طریق طرح‌های بیابان‌زدایی و جلوگیری از چرای بی‌رویه دام، بخشی از راهکارهای موجود برای کاهش آلودگی است که بارها توسط کارشناسان امر، گفته شده و بار دیگر می‌گوییم.
کاهش روزهای پاک
فرخ‌لقا امینی، کارشناس مسئول کاهش آلودگی هوا و تغییر اقلیم اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در گفت‌وگو با رسانه‌ها در ابتدای اردیبهشت ۱۴۰۳، تعداد روزهای پاک شهر مشهد در سال ۱۴۰۲ را ۲۶ روز اعلام کرد.
به گفته امینی، وضعیت هوای مشهد در سال گذشته ۲۳۶ روز قابل قبول، ۹۰ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ۹ روز ناسالم برای تمامی گروه‌ها و سه روز بسیار ناسالم بوده است. در سال ۱۴۰۱ نیز تعداد روزهای هوای پاک شهر مشهد ۳۶ روز گزارش شده، کیفیت هوای سایر روزهای سال نیز ۲۳۳روز هوای قابل قبول، ۹۰ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۶ روز ناسالم برای تمامی گروه‌ها بوده است.
بنا بر مطالعات اخیر نیز مشهد در قیاس با سایر شهرهای ایران، با توجه به فراوانی بالای رخداد «وارونگی دما»، ظرفیت بالایی برای وقوع روزهای بسیار آلوده دارد. پدیده وارونگی دما در مشهد و مقایسه آن با برخی کلانشهرهای ایران، هشداری است برای مسئولان و برنامه‌ریزان شهری که با در نظر گرفتن روند افزایش جمعیت در مشهد، این کلانشهر در آینده‌ای نزدیک روزهای آلوده و بسیار آلوده زیادی را تجربه خواهد کرد. همان‌طور که آمار سال‌های گذشته از افزایش روزهای ناسالم و کاهش روزهای پاک در این شهر خبر می‌دهد.
سهم منابع آلاینده
عوامل آلوده‌کننده هوای مشهد شامل آلاینده‌های منوکسیدکربن، ترکیبات آلی فرار، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد و ذرات معلق است.
به گفته نجمه رضازاده، دبیر کمیته آب و محیط زیست خانه هم‌افزایی آب و انرژی، با توجه به اینکه آلودگی هوا در مشهد مورد غفلت قرار گرفته، در این حوزه کار تحقیقاتی و علمی نیز کمتر انجام شده است.
رضازاده در گفت‌وگو با قدس خراسان از ضعف ارتباط میان دانشگاه و صنعت سخن گفته و ادامه می‌دهد: تحقیق و بررسی در حوزه آلاینده‌های زیست محیطی، موضوع پرهزینه‌ای بوده که لازم است در این راستا دانشگاه با صنعت ارتباط بهتری داشته و از آن کمک بگیرد و اگر آلودگی هوا به عنوان یک دغدغه مهم برای دانشگاه برجسته شود، به تبع آن، در جایگاه یک دغدغه عمومی از طریق جامعه نیز پیگیری خواهد شد. با این حال به طور کلی سهم منابع آلاینده در شهر برای انواع خودروها ۳۵درصد، کامیون‌ها ۱۵درصد، موتورسیکلت، اتوبوس، مینی‌بوس، وانت و تاکسی نیز ۱۵درصد، نیروگاه‌ها ۲۰درصد، عوامل خانگی ۳درصد، جایگاه بنزین ۵درصد و صنایع ۶ درصد است و با توجه به اینکه عامل ریزگرد و غبار در چند سال اخیر ایجاد شده، هنوز در این دسته‌بندی منابع آلاینده قرار ندارد و برای آن درصدی در نظر گرفته نشده است.
رفع آلودگی هوای مشهد دلسوز ندارد
رسیدن به راهکاری برای کمک به رفع آلودگی هوای مشهد، موضوعی است که به کار پژوهشی مؤثر نیاز دارد؛ اتفاقی که در سطح یک کار تحقیقاتی باقی نماند و طرح و برنامه آن قابل اجرا بوده و مرهمی بر زخم آلودگی هوای مشهد باشد. محمد موسوی بایگی، استاد دانشگاه فردوسی در این زمینه به قدس خراسان می‌گوید: این موضوع یک فعالیت بین بخشی است که باید سازمان‌های مرتبط از جمله محیط زیست، هواشناسی، وزارت نیرو، دانشگاه و حتی جهاد کشاورزی به دلیل استفاده از کودپاشی، در آن دخیل باشند. من در این زمینه بسیار ناامیدم. معمولاً دستگاه‌های مرتبط، تنها به دنبال کسب درآمد و دریافت بودجه از طریق ارائه مقاله و گزارش در این حوزه هستند. بنابراین کسی دلش برای هوای شهر مشهد نسوخته است. همان‌طور که از سال ۸۲، آنتنی برای سنجیدن آلودگی هوا در دانشکده کشاورزی مشهد نصب شده؛ اما اکنون پس از ۲۱ سال با وجود پیگیری برای کسب مجوز از دانشگاه و هزینه‌های فراوان نصب، کماکان بدون استفاده مانده و تاکنون یک سنسور روی آن برای سنجش آلودگی هوا نصب نشده است.
وی منابع آلوده‌کننده هوا را به دو گروه انسان‌ساز و اقلیم‌ساز دسته‌بندی کرده و ادامه می‌دهد: گروه انسان‌ساز شامل سوخت‌های فسیلی، نیروگاه‌ها، وسایل نقلیه و ساختار شهری است که در برابر این گروه باید به دنبال مدیریت، حذف و مقابله با آن‌ها باشیم و گروه اقلیم‌ساز نیز شامل تغییرات اقلیمی، آلودگی ذرات جامد، گرد و غبار، کاهش باران و خشک شدن دریاچه‌هاست که در این زمینه نیز چاره‌ای نداریم جز اینکه به دنبال روش‌هایی برای مواجهه با این موارد باشیم.
مشهد در احاطه کانون‌های غبار
مشهد در سال گذشته به دلیل بروز پدیده گردوغبار، یکی از کلانشهرهای آلوده کشور بود و طبق نظر کارشناسان، مبارزه با عوامل آلودگی طبیعی هوا از جمله گرد و غبار زمانبر بوده و نیازمند پیگیری‌ها و اقدام‌های مستمر است. موسوی بایگی با اشاره به تغییرات اقلیمی سال‌های اخیر می‌گوید: چندین کانون آلودگی ایجاد غبار در شمال‌شرقی، جنوب‌غربی و مرکز ایران به دلیل خشک شدن دریاچه‌ها به وجود آمده که تغییرات اقلیمی را برای ما ایجاد کرده‌اند. برخی از این غبارها درشت و قابل رؤیت هستند و ظرف
۷۲ ساعت فرونشست دارند؛ اما غبارهای ریز در هوا باقی می‌مانند که در طول سال، فراوان و غیرقابل رؤیت هستند و بیماری‌های مختلفی را نیز ایجاد می‌کنند و فقط می‌توانیم دعا کنیم باران ببارد. از طرفی میانگین بارندگی مشهد تا ۳۰ سال پیش ۲۵۵میلیمتر بوده و اکنون به ۲۱۰میلیمتر رسیده و پیش‌بینی می‌کنم این عدد تا ۱۰ سال آینده به ۱۸۰ میلیمتر برسد که البته همین میزان باران اگر در طول سال به صورت یکنواخت ببارد، می‌تواند اثر مثبتی بر اقلیم داشته باشد، در غیر این‌صورت همانند باران‌های اخیر تنها اثر مخرب سیل‌آسا داشته و یا در نهایت به عنوان باران اسیدی در نقش تخریب‌کننده زمین‌های کشاورزی، تأسیسات و ساختمان‌ها ظاهر می‌شود.
بلندمرتبه‌سازی باید در خیابان‌های شرقی-غربی شهر باشد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ساختار شهر با طبیعت عمومی اقلیم جهان و اتمسفر سازگار نیست، می‌افزاید: جریان‌های هوای اتمسفر، غربی-شرقی است و معمولاً هوای تمیز از غرب وارد شهر شده و از شرق خارج می‌شود و در مشهد بخش عمده‌ای از آلاینده‌ها از جمله شهرک صنعتی، نیروگاه و کارخانه‌ها در غرب شهر وجود دارد. مسئله دیگر بلندمرتبه‌سازی است که براساس قانون باید در خیابان‌های شرقی-غربی انجام می‌شد؛ ولی بیشتر بلندمرتبه‌سازی‌های شهر در خیابان امام رضا(ع) که خیابانی شمالی-جنوبی است، صورت گرفته و این خود عاملی برای تخلیه نشدن آلودگی هوا از سطح شهر است. مسئله دیگر جانمایی فرودگاه مشهد است؛ هواپیماها در لحظه شروع پرواز، بیشترین سوخت و آلودگی را ایجاد می‌کنند و فرودگاه نسبت به شهر در شرایطی قرار دارد که لحظه شروع پروازها از روی شهر است. این شکل ساختار شهری بوده که متأسفانه تغییر آن دارای هزینه‌های هنگفت و گاه غیرممکن است.
بسته سلامتمان تکمیل است!
اکنون با ورود به نیمه دوم سال، پیش‌بینی افزایش روزهای ناسالم در مشهد نسبت به سال گذشته دور از ذهن نیست، آن هم در شرایطی که مشهد به لحاظ اقلیمی کماکان وارونگی دما دارد، مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها نیز همچنان در رأس برنامه‌های مدیریت بحران شورای امنیت ملی برای مشهد قرار گرفته است، آلاینده‌های خودرویی، خانگی، صنایع و... نیز کماکان برقرار هستند و برنامه ویژه‌ای برای کاهش آلایندگی‌شان وجود ندارد. اگر اشعه ماورای بنفش و گردوغبار دو سال اخیر را هم به این وضعیت اضافه کنیم، می‌بینیم که در تابستان و زمستان در معرض خطرات زیست محیطی زیادی هستیم.
در شرایطی که چنین معضلی ارتباط مستقیم با جان انسان‌ها و نسل آینده کشور دارد و باید به‌عنوان وظیفه ذاتی تمام ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط مورد پیگیری قرار گیرد، به‌نظر می‌رسد رفع آلودگی هوای مشهد، متولی و دلسوز ندارد و ما مردم و مسئولان در کنار هم، هر کدام در حد توان خود، کمر به آلوده‌سازی شهر و آینده فرزندانمان بسته‌ایم. با این حال هر حرکتی هرچند کوچک در راستای کاهش آلودگی هوا، ما را به برخورداری از هوای سالم در آینده امیدوار می‌کند. ارائه وام در قالب بسته‌های تشویقی و الزام‌آور برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بادی و خورشیدی در مصارف خانگی و صنعتی، استفاده از ظرفیت حوزه‌های دانش‌بنیان برای تولید تجهیزات کاهنده آلودگی هوا در صنایع و وسایل نقلیه، اصلاح و افزایش کیفیت سوخت، جمع‌آوری خودروهای فرسوده، تقویت زمین از طریق طرح‌های بیابان‌زدایی و جلوگیری از چرای بی‌رویه دام، بخشی از راهکارهای موجود برای کاهش آلودگی است که بارها توسط کارشناسان امر، گفته شده و بار دیگر می‌گوییم.
نظر شما