اسکناس‌ها به‌عنوان وسیله‌ای برای مبادلات اقتصادی، در واقع نمایانگر ارزش‌ها و باورهای یک ملت نیز هستند. این نمادها نه تنها به شناخت بهتر از گذشته و میراث فرهنگی ایران کمک می‌کنند، بلکه احساس تعلق و افتخار ملی را در دل مردم تقویت می‌نمایند. از تصاویر باستانی و هنرهای سنتی گرفته تا شخصیت‌های معاصر نقش بسته روی اسکانس ها، هر کدام نشان‌دهنده بخشی از هویت جمعی ایرانیان است.
عکس‌های چاپ شده روی پول‌های ایران به‌عنوان گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ این سرزمین عمل می‌کنند و به نسل‌های آینده امکان می‌دهند تا با هویت و گذشته خود آشنا شوند. اسکناس‌ها به عنوان ابزارهای مالی، نه تنها کارکرد اقتصادی دارند، بلکه حامل پیام‌ها و نمادهای فرهنگی، تاریخی و اجتماعی نیز هستند. در ایران، طراحی اسکناس‌ها با دقت و توجه به تاریخ، فرهنگ و هویت ملی صورت گرفته است. هر تصویر و نمادی که بر روی اسکناس‌ها نقش بسته، داستانی از گذشته و آینده این سرزمین را روایت می‌کند. از شخصیت‌های ادبی و هنری گرفته تا نمادهای مذهبی و تاریخی، هر یک از این تصاویر به نوعی نمایانگر ارزش‌ها و باورهای مردم ایران هستند.
تاریخچه اسکناس در ایران
سابقه چاپ اسکانس در ایران به قرن هفتم هجری - سال ۶۷۲ شمسی - و به دوره تسلط ایلخانان مغول در ایران بر می‌گردد. گویا در آن مقطع زمانی ذخائر خزانه گی‌خاتو پنجمین شاه مغول و برادر ارغون شاه مغول به حداقل رسیده بود و شاه و وزیرش خواجه صدرالدین احمد خالدی زنجانی ملقب به صدرجهان به واسطه مشاورش عزالدین مظفر از وجود پول کاغذی به نام «چاو» که سال‌ها قبل در سرزمین چین تولید و چاپ شده بود، با خبر شدند.
صدر جهان با مشاوره پولاد چینگ سانگ سفیر دربار شهر خانْبالِغْ - پکن - در ایران، پول کاغذی چاو را چاپ کرد و در شهرهای مهم ایران مکانی به نام چاوخانه راه انداخت و مردم را مجبور کرد تا در برابر تحویل سکه‌های طلا و نقره، پول‌های کاغذی دریافت کنند که البته با مقاومت آنان روبرو شد. مردم در تبریز در اعتراض به این اقدام شاه مغول شورش کردند و پول کاغذی چاو مدتی بعدورافتاد. ۵۰۰ سال بعد از مخالفت سراسری مردم ایران و شکست چاپ پول کاغذی چاو در ایران «اسکانس» در سال ۱۱۷۶ شمسی در دوره سلطنت فتحعلی دومین شاه قاجار وارد چرخه مبادلات پولی کشورمان شد و از همان ابتدا طلا و نقره به عنوان پشتوانه اسکناس، مبنای محاسبات خزانه شاهان در نظر گرفته شد.
سابقه انتشار اسکناس در ایران به سه دوره ۱۲۶۸ تا ۱۳۰۹، ۱۳۰۹ تا ۱۳۳۹ و ۱۳۳۹ تاکنون تقسیم می‌شود. با گذشت زمان، تصاویر ناصرالدین شاه و دیگر شخصیت‌های قاجاری روی اسکناس‌ها نقش بستند. این تصاویر معمولاً به شکل پرتره بودند.
در دوره پهلوی، طراحی اسکناس‌ها بهبود یافت. استفاده از رنگ‌های متنوع و طراحی‌های هنری جذاب‌تر شد. علاوه بر شخصیت‌های سیاسی، شاعران و نویسندگان بزرگ ایرانی مانند فردوسی، حافظ و سعدی نیز بر روی اسکناس‌ها نقش بستند. این امر نشان‌دهنده اهمیت ادبیات و فرهنگ در هویت ملی بود. همچنین از آثار معماری ایرانی، مانند طاق کسری و سی وسه پل، نیز به عنوان نمادهای ملی روی اسکناس‌ها استفاده شد.
پس از انقلاب، طراحی اسکناس‌ها به شدت تغییر کرد. تصاویر امام خمینی (ره) و دیگر شخصیت‌های مذهبی و سیاسی بر روی اسکناس‌ها قرار گرفت. استفاده از آیات قرآن و نمادهای اسلامی به طراحی اسکناس‌ها افزوده شد که این تغییرات نشان‌دهنده هویت اسلامی جمهوری اسلامی ایران بود.
شخصیت‌های تاریخی و ادبی نماد هویت فرهنگی
حافظ: تصویر او بر روی اسکناس‌ها نشان‌دهنده اهمیت ادبیات و شعر در هویت ملی است.
فردوسی: تصویر او بر روی اسکناس‌ها تجسم بخش افتخارات تاریخی و فرهنگی ایران است.
آثار تاریخی نماد تاریخ غنی ایران
- تخت جمشید: یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آثار باستانی ایران که نمایانگر شکوه و عظمت تمدن پارسی است. تصویر این اثر بر روی اسکناس‌ها نماد تاریخ غنی و فرهنگی ایران است.
- سی و سه پل: این پل تاریخی در اصفهان نمادی از هنر و معماری ایرانی است که بر روی اسکناس‌ها به عنوان یک میراث فرهنگی به تصویر کشیده شده است.
مکان های مذهبی نماز ارتباط عمیق هویت ایرانی با دین
حرم امام رضا (ع): یکی از مقدس‌ترین مکان‌ها برای مسلمانان شیعه در ایران است. تصویر حرم امام مهربانی ها بر روی اسکناس‌ها نشان‌دهنده اعتقادات دینی مردم و اهمیت مذهبی این مکان است.
آیات قرآن: برخی اسکناس‌ها حاوی آیات قرآن کریم هستند که نشان‌دهنده ارتباط عمیق فرهنگ ایرانی با دین اسلام است.
هر اسکناس با تصویر خاص خود، داستانی از هویت و تمدن ایرانی را گواهی می‌دهد. این تصاویر نه‌تنها ارزش هنری دارند، بلکه به نوعی نمایانگری از فرهنگ غنی و تاریخ عظیم ایران، باعث افزایش آگاهی و ارتقا افتخار ملی می‌شوند.
ناهید آذرنوش _خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما