یکی از حوزه‌های موفقیت پیامبر(ص) و دین اسلام ارتقای حقوق و جایگاه انسانی و ارزش زن در جامعه است که اتفاقا بیشترین حجم تبلیغات علیه اسلام و اسلام‌هراسی در همین حوزه اتفاق می‌افتد. گویی دشمنان اسلام و قرآن نمی‌خواهند رویکرد کرامت‌مندانه اسلام نسبت به انسان‌ها به ویژه نسبت به زنان، در دنیا مخابره و شناخته شود و به همین جهت در راستای تحریف و سیاه‌نمایی آن می‌کوشند. در همین زمینه با فروغ پارسا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت‌وگو کرده که حاصل آن را در ادامه می‌خوانیم؛
در ابتدا درباره رفتار و منش پیامبر اسلام(ص) در ارتباط با زنان و دختران توضیح بفرمایید و اینکه چگونه ایشان توانست نسبت به اعتلای جایگاه زنان که در سنت جاهلی وضعیت نامناسبی داشت، اقدام کند.
لازم است یک مقدمه ذکر کنم؛ آنچه من در مطالعاتم درباره حضرت به آن رسیدم این است که ایشان به مثابه پیامبر اسلام پایه‌گذار فرهنگ و تمدن اسلام هستند و ما با مطالعه زندگی ایشان به این نتیجه می‌رسیم که ایشان شخصیتی هستند که در میان پیامبران، گفتمان انسان‌گرایانه ادیان ابراهیمی را ارتقا دادند. ایشان اوایل قرن هفتم به رسالت مبعوث شدند و در فاصله کوتاهی این آیین موفق شد تغییرات قابل توجهی در جغرافیای آن دوران ایجاد کند. با توجه به همین مسئله، امپراتوری‌های بزرگ آن روز متوجه عظمت این دین نوین شدند.
به این ترتیب ما با یک پیامبری مواجه هستیم که با تکیه بر پیام‌ها و آموزه‌های خودش موفق شد عالم را به تسخیر در بیاورد. این دین مبین که از طرف پیامبر به بشریت ابلاغ شد به اعتقاد من یک نظریه و گفتمان انسان‌گرایانه‌ای را مطرح کرد که گفتمان ادیان دیگر را متحول کرد و ارتقا بخشید. انسان در اسلام خلیفه خداوند است. خداوند در قرآن می‌فرماید «انی جاعل فی الارض خلیفه» و همچنین بیان می‌کند همه آسمان‌ها و زمین برای انسان خلق شده است.
در قرآن کریم بیان می‌شود: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ». شما ملاحظه کنید در این آیه خدای تعالی می‌فرماید گرانقدر بودن شما نزد خداوند ارتباطی با زن و مرد بودن و قوم و قبیله و نژاد ندارد و هیچ کدام معیار کرامت و ارزش انسان نیست. با همین آیه متوجه می‌شویم پیامی که پیامبر(ص) به مردم ارائه داد یک رنگ و بوی حقوق بشری دارد و برای همه بشر به مثابه انسان‌هایی که خلیفه خدا هستند ارزش قائل است.
بنابراین پیامبر(ص) با توجه به پیام‌هایی که مامور ابلاغ آن بودند بین مرد و زن تفاوتی قائل نبودند. آنچه مبنا و جزء معارف قرآنی است همین است که خدا به حضرت اینطور یاد دادند که انسان بماهو انسان ارزشمند است و زن و مرد بودن دخالتی در شان و جایگاه انسان ندارد.
پس تا اینجا روشن شد که پیامبر اسلام(ص) گفتمان انسان‌گرایانه ادیان را متحول کردند. حال به پرسش شما می‌پردازم. خب این بحث خیلی مهم است. من در حوزه زنان کارهایی انجام دادم و در آنها نشان دادم پیامبر(ص) و آیین اسلام یک تحول قابل ملاحظه‌ای در زمان خودش در حوزه حقوق زنان به وجود آورد. کاری که پیامبر(ص) برای زنان کردند حتی امروز هم مورد رشک غربیان واقع می‌شود.
ایشان در این زمینه چند تحول ایجاد کردند. نخست، تحول فرهنگی. ما در قرآن این مطلب را داریم که خداوند مردانی که از دختر زاییدن زنشان ناراحت می‌شدند، نکوهش می‌کند. وقتی فاطمه(س) به دنیا می‌آید پیامبر(ص) چقدر احساس خوشختی می‌کنند. لذا قرآن کریم این نگاهی که زن را شهروند درجه دو می‌داند نکوهش می‌کند. ادیان دیگر می‌گویند زن اغواگر است و باعث هبوط آدم از بهشت شده ولی قرآن می‌گوید آدم و حوا با هم مرتکب گناه شدند و گناه فقط گناه حوا نبود. لذا با صیغه تثنیه این ماجرا را تعریف می‌کند.
در بحث خلقت، ادیان دیگر معتقدند زن از دنده چپ مرد آفریده شده ولی قرآن می‌فرماید از نفس واحده خلق شدید. بنابراین دین اسلام زن‌ها را شهروند درجه دو تلقی نمی‌کرده. در همین راستا ما سوره‌ای به نام سوره نساء داریم، آیات پربسامدی در قرآن درباره زنان است. وقتی قرآن می‌خواهد یک شخص مومن را توصیف کند از یک زن یاد می‌کند: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» یعنی یکی از مثال‌ها برای انسان مومن زن فرعون است. بنابراین زن فرعون به عنوان یک زن، نماینده و الگوی مومن بودن تلقی می‌شود. در آیه‌ای دیگر در قرآن خداوند همه شئونات معنوی زنان را در برابر مردان یکی یکی ذکر می‌کند: «إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ».
در مورد جایگاه سیاسی زنان می‌بینیم پیامبر(ص) همانطور که با مردان بیعت می‌کنند با زنان بیعت می‌کنند. در مورد تحولی که در جایگاه اقتصادی زن ایجاد کردند می‌توان به تعیین مهریه و حق نفقه و حق استفاده از کار اقتصادی که زنان انجام دادند، اشاره کرد. جالب است حق مالکیتی که غرب در اوایل قرن بیستم به زنان داد، در قرن هفتم میلادی اسلام به زنان داده است. بنابراین پیامبر(ص) پیامبر مهربانی بودند و نمود این رحمت و مهربانی‌شان در توجه و علاقه‌شان به فاطمه زهرا(س) تجلی دارد.
بحث کرامت انسان مسئله مهمی است ولی متاسفانه ما غفلت زیادی نسبت به آن داریم، نگاه پیامبر به کرامت انسان‌ها چگونه بود؟
درست است خدا فرموده «ان الدین عند الله الاسلام» ولی در جای دیگری خداوند اعلام می‌کند هر کس به خدا اعتقاد داشته باشد و عمل صالح کند ماجور است. اگر بخواهیم به شاخصه اصلی شخصیت پیامبر(ص) دقیق نگاه کنیم ویژگی اصلی پیامبر(ص) ارزش‌های اخلاقی بود که ایشان به آن متمسک بودند و ویژگی که خدا برای حضرت مطرح می‌کنند رحمه للعالمین است. رحمه للعالمین یعنی برای همه کسانی که در عالم وجود دارند رحمت و مهربانی و عطوفت دارد. بنابراین شاخصه اصلی یا مولفه مهم شخصیت حضرت پیامبر(ص) این مهربانی و عطوفتی بود که نسبت به همه داشتند.
برخلاف آنچه تبلیغات غربی مطرح می‌کند که دین اسلام دین شمشیر و خشونت است، هیچ خشونتی در شخصیت حضرت نبود. اگر به آثار خود خاورشناسان مراجعه کنیم می‌گویند اتفاقا برعکس بوده و پیامبر(ص) پیامبر رحمت بوده. یکی از بزرگانشان به نام مونتگومری وات صراحتا می‌گوید این تحریفات به خاطر احساس حقارتی است که غربیان نسبت به اسلام داشتند و از حضور اسلام در جامعه آن روز می‌ترسیدند لذا تصویر تحریف شده‌ای از اسلام نشان دادند و خشونتی که اروپاییان در ذات خودشان داشتند و در نص عهدین آمده است فرافکنی کردند و به اسلام نسبت دادند. پیامبر ما پیامبر رحمت بود و از خشونت بیزار بود و زمانی که پس از فتح مکه به قدرت رسید همه دشمنان را مورد عطوفت قرار دادند و بخشیدند.
این شیوه می‌تواند در دنیای امروز ما نیز کارکرد داشته باشد؟
بله؛ مباحثی که مربوط به انسان و اصول انسانی و اخلاق است یک ارزش‌هایی هستند که نشات گرفته از خود انسان و مبنایشان خود انسان است و مربوط به فطرت انسانی است. هر انسان این سجایای اخلاقی را دوست دارد و نمی‌توانیم بگوییم ارزش‌های اخلاقی تاریخمند است و این ارزش‌هایی که پیامبر(ص) داشتند برای آن زمان بوده. کسی که امروز بخواهد در جامعه تاثیر انسانی داشته باشد نمی‌تواند بدون اخلاق پیش برود. بنابراین ارزش‌های اخلاقی همیشه می‌توانند در جامعه بشری مورد استفاده قرار بگیرند.
نظر شما