خشک شدن زاینده رود به عنوان شاهرگ حیاتی پهنه جغرافیایی مرکزی ایران، پیامدهای ناخوشایندی به صورت بحران طبیعی وانسانی در بر داشته است که به صورت تیتروار تنها به بخشی از آن‌ها در ادامه اشاره خواهیم کرد.
ایجاد تورم
بسیاری از کارشناسان، تأثیر خشکی زاینده‌رود بر صنایع وابسته به آب را به‌عنوان یکی از عوامل رشد تورم در اصفهان می‌دانند و معتقدند: صنایع وابسته به آب مانند صنایع نساجی و تولید مواد غذایی به‌شدت تحت‌تأثیر خشکی زاینده‌رود قرار دارند.
بر این اساس گفته می‌شود: کاهش تولید در این صنایع می‌تواند به افزایش قیمت‌ها و فشار تورمی در بازار کمک کند که در نهایت به کاهش فعالیت‌های اقتصادی به دلیل بحران آب منجر می‌شود و پیامدهایی نظیر بیکاری و کاهش درآمدها را در پی دارد که به نوبه خود می‌تواند به تورم و افزایش هزینه‌های زندگی منجر شود.
کارشناسان معتقدند خشکی زاینده‌رود به طور مستقیم و غیرمستقیم بر تورم در اصفهان تأثیرگذار است و نیاز به اقدامات مؤثر در مدیریت منابع آب و سیاست‌های اقتصادی برای کاهش تأثیرات منفی آن به‌ویژه در دولت جدید وجود دارد.
افزایش شیب مهاجرت
بررسی‌های دانشگاه اصفهان هم در این رابطه نشان می‌دهد در چهار ناحیه همجوار و با فاصله ۲ کیلومتری از رودخانه زاینده رود، نزدیک به ۱۱ درصد کل جمعیت استان به طور مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر خشکی این رودخانه قرار دارند.
نتایج نشان می‌دهد خشکی این رودخانه حدود۲۸/۴۶ درصد سکونتگاه‌های استان و۸/۳ درصد از باغات را تحت تأثیر قرار داده است؛ بنابراین با توجه به تأثیرگذاری رودخانه زاینده‌رود بر بخش کشاورزی و گردشگری این منطقه و تبعات منفی ناشی از این مخاطره، می‌توان در آینده شاهد روند روبه رشد مهاجرت از این مناطق به قطب‌های صنعتی، نابودی بخش کشاورزی، بیکاری، افزایش حاشیه‌نشینی و بسیاری از آثار منفی دیگر بود.
در این راستا پیشنهاد شده است برای جلوگیری و مهار تبعات منفی ناشی این مسئله، تدوین برنامه‌های ضربتی آمایش سرزمین در این منطقه باید در اولویت برنامه‌های توسعه استان قرار گیرد.
پایان مأموریت در انتقال آبرفت
حمید قیومی محمدی، پژوهشگر و عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب نیز معتقد است برای عبور از بحران آب، ضرورتاً باید از بحران خاک نیز عبور کرد.
وی می‌افزاید: یکی از رسالت‌ها و مأموریت‌های تاریخی، جغرافیایی و ژئومورفولوژیک زاینده‌رود طغیان، انتقال طبیعی آب و آبرفت‌ها از دامنه‌های زاگرس به روی اراضی فلات مرکزی و «تراس‌سازی» است.
این پژوهشگر می‌گوید: در حال حاضر همه نگران نبود یا کمبود آب‌اند، شاید هم دل‌تنگِ طغیان‌های زاینده‌رود شده‌اند، اما غافل از آن هستند که تعطیلی تراس‌سازی زاینده‌رود و تخریب و تبدیل اراضی تراس دیرینه، در درازمدت عواقب وحشتناکی برای حوضه آبی گاوخونی و نیز حوزه مدنی اصفهان در ب دارد.
در ۱۰۰سال اخیر ما فقط حوضه آبی زاینده‌رود را دوشیده‌ایم، اما برای حفاظت و پایداری آن نکوشیده‌ایم؛ زیرا برنامه‌ریزان و مدیران استانی و کشوری هنوز به اهمیت و جایگاه این زمین‌ریخت تمدن‌ساز، یعنی تراس آبرفتی رودخانه زاینده‌رود پی‌نبرده‌اند و حتی مساحت و ویژگی‌های آن را هم نمی‌دانند.
وی بیان می‌کند: ساختار تراس آبرفتی زاینده‌رود از پل‌کله در غرب حوضه آغاز و تا پس از ورزنه و پیش از گاوخونی گستردگی دارد و مهم‌ترین زمین‌ریخت حوضه و بانک توسعه مدنیت اصفهان قلمداد می‌شود.
قیومی می‌گوید: چه بسا خیلی‌ها نمی‌دانند شاهکار زاینده‌رود، به‌عنوان مهم‌ترین معبر آبی دائمی فلات مرکزی ایران، صرفاً داشتن و انتقال آب شیرین از سراب حوضه و چشمه‌های کارستیک دامنه‌های زاگرس، روی عرصه‌های کشاورزی و اراضی تفتیده دشت‌های حوضه و اطراف اصفهان نبوده و نیست، بلکه مهم‌ترین ارمغان حوضه زاینده‌رود به مردم ایران، ساختن و تکوین تراس آبرفتی رودخانه زاینده‌رود بوده است.
این پژوهشگر اظهار می‌کند: آبِ یک رودخانه را ممکن است در مقیاس سن بشر، بتوان کم و زیاد کرد و یا از حوضه‌های همجوار جابه‌جا کرد (هرچند اشتباه است)، اما تراس آبرفتی را نه می‌توان وارد کرد و نه می‌توان مصنوعاً آن را ساخت و فقط رودخانه باید به‌صورت طبیعی و طی هزاران هزار سال آن را بارگذاری و تکوین کند.
آسیب به گردشگری
خشکیدگی زاینده‌رود نه تنها جلوه‌های بصری و زیبایی‌های اصفهان را برای جذب گردشگران داخلی و خارجی کاهش داده است، بلکه گردشگری روستایی در این استان را به‌شدت تهدید می‌کند!
نتایج نشان می‌دهند خشکی زاینده‌رود تأثیر منفی بر جذب گردشگر در این شهر داشته و به طور میانگین سبب کاهش ورود گردشگر به این شهر شده است.
در زمینه توسعه گردشگری روستایی هشت جاذبه مهم برای گردشگر وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها «گشت وگذار»، «فعالیت‌های مربوط به سلامتی»، «گیاهان خاص و دارویی»، «صنایع محلی و دستی» و جاذبه‌های اقتصادی هستند که همه این موارد بدون هیچ تردیدی با مسئله خشکسالی در ارتباط‌ هستند.
به عبارتی افزایش خشکسالی موجب کاهش منابع آب، کاهش سطح زیرکشت و تولید محصولات کشاورزی و به تبع آن کاهش جمعیت دامی، افزایش قیمت مواد غذایی، بیکاری و درنهایت مهاجرت گسترده از روستاها به شهرهاست که به نوبه خود مشکلات بسیار بزرگ‌تری را هم موجب می‌شود.
براساس برخی گزارش‌ها در مدت ۲۵ سال گذشته بیش از ۱۰ هزار روستا بر اثر خشکسالی در منطقه جنوب‌شرق خالی از سکنه شده است. همچنین نتایج برخی تحقیقات و پژوهش‌های صورت گرفته در کشور نشان می‌دهد ۷۰ درصد از خساراتی که بر اثر بلایای طبیعی به کشور وارد شده ناشی از خشکسالی و سیل بوده است.
تبعات روانی و اجتماعی
جریان رودخانه زاینده رود در شهر اصفهان علاوه بر تلطیف هوا وتعدیل دما در فصول گرم وسرد به عنوان یک جاذبه طبیعی نقش مهمی در جذب گردشگری این شهر دارد.
همچنین این رودخانه علاوه بر جلوگیری از پیشروی کویر به سوی شهر، از ایجاد غبار به سبب بادهای کویری کم می‌کند. مضاف بر این جریان این رودخانه سبب افزایش نشاط اجتماعی وسلامت روانی و اجتماعی شهروندان هم هست تا جایی‌که به گفته کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان، خشک شدن رودخانه زاینده‌رود موجب شده ورود گردشگر به این استان نسبت به قبل ۳۰ درصد کاهش داشته که این مسئله اثرات منفی بر اقتصاد شهر اصفهان بر جای گذاشته است.
رودخانه‌ای که سال‌هـا طـراوت و شـادابی را برای اصفهان به دنبال داشته اما در حال حاضر با خشک شدن آن، تبعات منفی روحی و روانی را بـرای مـردم بـه دنبال داشته است.
تأثیر بر امنیت غذایی کشور
در این رابطه یک کارشناس اقتصادی اظهار می‌کند: نقش اصفهان در تأمین امنیت غذایی کشور انکارناپذیر است اما خشکی «زاینده رود» بر کشاورزی اصفهان و به‌ویژه نقش استان در تأمین نان و شکر در کشور تأثیر منفی دارد.
سینا احدی با اشاره به اینکه بر اساس آمارها، هزینه‌های تولید در بخش کشاورزی در سال ۱۴۰۱ به میزان ۱۵ درصد افزایش یافته است، افزود: استان اصفهان به عنوان یکی از استان‌های کلیدی در تأمین امنیت غذایی کشور، با چالش‌ها و فرصت‌های پرشماری روبه‌رو است.
وی ادامه داد: تأمین نان و شکر به عنوان دو کالای اساسی در سبد غذایی مردم، نه تنها به تأمین نیازهای غذایی بلکه به تأمین امنیت اجتماعی نیز کمک می‌کند اما این استان با چالش‌هایی چون کمبود منابع آبی، نوسان‌های قیمت‌ها و تغییرات اقلیمی روبه‌رو است.
احدی تصریح کرد: از سوی دیگر افزایش قیمت شکر و عدم دسترسی به آن می‌تواند فشارهای اجتماعی را به همراه داشته باشد؛ خانواده‌هایی که وابستگی بیشتری به شکر دارند، بیشتر تحت تأثیر قرار خواهند گرفت و این می‌تواند به نارضایتی‌های اجتماعی و اقتصادی منجر شود.