حضرت زینب سلام‌الله‌علیها، به عنوان یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام، در تمامی جوانب زندگی فردی و اجتماعی خود تجلی‌گر ویژگی‌های والای انسانی و دینی بود. ایشان در هر نقشی که ایفا می‌کرد، از همسری وفادار و مادری مهربان تا فرزندی دلسوز و خواهری ایثارگر، نمونه‌ای بی‌بدیل از کمالات انسانی و الهی به شمار می‌رفت. علم الهی، عبادت خالصانه، حجاب و پاکدامنی سترگ ایشان و تبعیت مطلق از امام زمان خود، همگی بیانگر عمق معنویت و قوت روحی حضرت زینب(س) است. سیره این عالمه غیر معلمه، در صبر و استقامت مقابل مشکلات، حفظ عزت نفس، ایثار و فداکاری و پایبندی به اصول انسانی و دینی، برای مسلمانان و همه انسان‌ها درس‌هایی آموزنده دارد که می‌تواند چراغ راهی در زندگی امروز باشد.

در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علی‌اکبر عالمیان، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیه و  مدیر گروه تاریخ اسلام پژوهشکده حج و زیارت، پیرامون شخصیت این بانوی بزرگوار و درس‌هایی که می‌توان از سیره ایشان برای زندگی معاصر بهره برد، به بحث و تبادل نظر پرداخته‌ایم.

مقاومت بی پایان حضرت زینب(س)

دکتر عالمیان با اشاره به مقاومت مجاهدانه حضرت زینب(س) می‌گوید: حضرت زینب(س) در تاریخ اسلام، پرچم‌دار مقاومت و استقامت بوده و امروزه به عنوان الگویی گرانبها برای حل مشکلات اجتماعی و فردی ما می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. ایشان در برابر سختی‌ها و مصائب، همواره صبر و حلم را سرلوحه‌ رفتار خود قرار داد. او نه تنها در روز عاشورا، بلکه در شب عاشورا، پس از آن در کوفه و شام و در برابر دشمنان با شجاعت و صبر ایستادگی کرد. این مقاومت مجاهدانه، به‌ویژه در دوران پس از واقعه عاشورا، در هنگامه‌هایی که دشمن می‌خواست شکستی در اراده و روحیه ایشان ببیند، نمود پیدا کرد. دشمن تمام تلاش خود را برای شکستن عزت نفس و مقاومت حضرت زینب(س) می‌کرد اما ایشان هرگز تسلیم نشد و نشان داد اراده‌ای آهنین دارد. در اوج مصیبت‌ها، حضرت زینب(س) نه تنها کلمه‌ای از شکست به زبان نیاورد، بلکه مقاومت و ایستادگی او در برابر چالش‌ها، بزرگ‌ترین درس عملی برای تمام زمان‌ها و به‌ویژه دوران ماست. جامعه اسلامی ما به ویژه در دنیای پرآشوب امروز، بیش از هر زمان دیگری نیازمند مقاومت در برابر مشکلات و ناملایمات است. حضرت زینب(س) به‌عنوان نماد مقاومت و استقامت، الگویی عملی و الهام‌بخش برای ما به‌شمار می‌رود تا در برابر سختی‌ها و بحران‌ها، با ایمانی راسخ و عزمی استوار، همچنان راه را ادامه دهیم و هیچ‌گاه در برابر دشمنان و مشکلات تسلیم نشویم.

ایشان در مورد چگونگی به کارگیری این آموزه‌های معنوی در مواجهه با چالش‌های روحی و فرهنگی نیز توضیح می‌دهد: نخستین گام در این راه شناخت عمیق و ایمان به مقام و سیره ایشان است. حضرت زینب(س) نه تنها نماد صبر و مقاومت در برابر مصائب است، بلکه در بُعد معنوی نیز آموزه‌های عمیقی دارد که می‌تواند راهگشای مشکلات روحی و فرهنگی جامعه امروز باشد.

سیره حضرت زینب(س) در مقابله با بحران‌ها

این محقق تاریخ اسلام در پاسخ به چگونگی جریان دادن سیره عقیله بنی هاشم در جامعه امروز تشریح می‌کند: در عصر کنونی که با چالش‌های زیادی همچون بحران‌های روحی، فرهنگی و اجتماعی مواجهیم، نیاز داریم که سیره حضرت زینب(س) را به‌عنوان راه‌کاری عملی برای مقابله با این مشکلات در نظر بگیریم. یکی از راهکارهای اساسی در این مسیر، چابک‌سازی جامعه در عرصه معنوی و دینی است. به عبارت دیگر، باید آموزه‌های معنوی حضرت زینب را به‌طور مستقیم و عملی در زندگی فردی و جمعی افراد پیاده کنیم. این پیاده‌سازی مستلزم آن است که مبلغان دینی، اندیشمندان و کسانی که در عرصه فرهنگ و دیانت فعالیت دارند، با استفاده از ظرفیت‌های آموزشی و رسانه‌ای، سیره معصومان به‌ویژه حضرت زینب(س) را به خوبی معرفی کنند. باید از این آموزه‌ها در حل مشکلات اجتماعی، فرهنگی و روحی جامعه استفاده شود تا علاوه بر ارتقای سطح ایمان، مردم در برابر بحران‌ها و چالش‌ها بتوانند با صبر، مقاومت و آگاهی بیشتری مقابله کنند. تمسک به سیره حضرت زینب(س) نه تنها در مواجهه با مصیبت‌ها و مشکلات فردی، بلکه در حل بحران‌های اجتماعی و فرهنگی نیز کارساز است. این سیره به ما می‌آموزد که در شرایط سخت، باید با عزمی راسخ، به دنبال تحقق اهداف معنوی و دینی خود باشیم و در این مسیر، هیچ‌گاه از اصول و باورهای دینی کوتاه نیاییم.

دکتر عالمیان ادامه می‌دهد: امروزه جامعه اسلامی به‌ویژه شیعیان، در شرایط بحرانی و چالش‌های گوناگون روحی، فرهنگی و اجتماعی قرار دارند. این چالش‌ها در برخی مواقع سبب می‌شود که افراد احساس ناامیدی کرده یا روحیه خود را از دست بدهند. در چنین شرایطی، سیره و رفتار حضرت زینب(س) می‌تواند راهگشای ما باشد. حضرت زینب(س) نه تنها در دوران پس از عاشورا، که در اوج بحران‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، به‌عنوان یک مدیر بحران برجسته شناخته می‌شود. این بانوی بزرگوار با تدابیر هوشمندانه و حکمت الهی، توانست بحران‌های پس از واقعه عاشورا را مدیریت کرده و از تضعیف روحیه مسلمانان جلوگیری کند.

زینب(س)، الگوی سزاوار پاسداری از ارزش‌های اسلامی

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: حضرت زینب(س) پس از عاشورا با بحران‌های فکری و معرفتی و اخلاقی در جامعه  مواجه بود. یکی از این بحران ها، بحران روحیه کاروان اسرای کربلا بود. ایشان توانست با به کارگیری راهبردهایی اساسی، بحران‌های عظیم پس از عاشورا را با موفقیت مدیریت کند. حضرت زینب(س) راهبرد روحیه‌بخشی به کاروانیان داشت. ایشان با سخنان آرام‌بخش و پر از امید، به بازماندگان عاشورا قوت قلب داد. دیگر اینکه آن حضرت(س) راهبرد تبلیغی و در نهایت راهبرد تهاجمی بر ضد دشمنان در پیش گرفت. حضرت زینب(س) با شجاعت مثال‌زدنی خود در برابر توهین‌ها و تهدیدات یزید و لشکریانش ایستادگی کرد و از هر فرصتی برای رسوا کردن دشمن استفاده کرد. این بانوی شجاع در مدیریت بحران‌ها از سه اصل مهم پیروی می‌کرد. اصل اول ایمان به خداوند و قرب الهی بود. دیگر اینکه ایشان بر اساس اصل مدیریت عاقلانه پیش رفت و در نهایت از اصل قاطعیت و شجاعت کمک ‌گرفت. شجاعی مثال زدنی که سخنان فراوانی در کتب تاریخی در مورد آن وجود دارد تا جایی که ایشان به «لُبوَةُ الهاشِمیّه» شیرزن هاشمی ملقب شد.

ایشان تأکید می‌کند: حضرت زینب(س) الگوی رفتار سزاوارانه اجتماعی یک زن مسلمان است. ایشان با عفت و حجاب مثال زدنی خود، نه تنها در عصر خود بلکه برای تمامی نسل‌ها و جوامع اسلامی، نمونه‌ای برجسته از تقید به ارزش‌های اسلامی را به منصه ظهور رسانید. حضرت زینب(س) تأکید می‌کرد انسان عفیف، فرشته‌ای است که به‌طور معنوی به فرشتگان الهی نزدیک است. این دیدگاه به عفت و حجاب، می‌تواند راه‌گشای بسیاری از شبهات و سؤالاتی باشد که امروزه در جوامع مختلف به ویژه در جوامع اسلامی مطرح می‌شود. در این روزگار برخی با ترویج اندیشه‌های غیر اسلامی، حجاب را به عنوان عاملی برای محدودیت و مانع پیشرفت زن معرفی می‌کنند اما حضرت زینب(س) به عنوان یکی از مهم‌ترین شخصیت‌ها در عرصه رهبری و هدایت کاروان اسرای کربلا، با حفظ حجاب و متانت، نه تنها به تکلیف دینی خود عمل کرد بلکه پیام روشنی از اهمیت حفظ این ارزش‌های اسلامی به جهانیان منتقل کرد. ایشان با استقامت خود در میدان‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی، نشان داد که حجاب نه‌تنها محدودیت نیست، بلکه وسیله‌ای برای حفظ شخصیت، کرامت و عزت زن است.

حضرت زینب(س)، الگویی برای دفاع از حق و عدالت

دکتر عالمیان در پایان و در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان بین مبارزات حضرت زینب کبری(س) در دفاع از حق و عقیده با مبارزات حزب الله لبنان تحت رهبری امام خامنه‌ای در دفاع از حقوق مسلمانان پیوند برقرار کنیم، توضیح می‌دهد: این پیوند، آشکارتر از هر روشنایی است. حزب الله لبنان تأثیر یافته از سیره این بانوی بزرگ اسلام است. یکی از مسائلی که قابل تطبیق بر اقدام حزب الله لبنان هست مسئله موقعیت شناسی یا به تعبیر رهبر بزرگوار انقلاب عمل به هنگام است. این که حضرت زینب کبری(س) آنجایی که باید اقدام کند، اقدام کرد. همچنان که حزب‌الله لبنان هم آنجایی که باید اقدام می‌کرد، اقدام کرد. مسئله دیگر در مبارزات حضرت زینب(س) و تطبیق سازی آن با مبارزات امروز حزب‌الله لبنان، تکلیف محوری و بصیرت حضرت زینب کبری(س) است. چنانکه به تعبیر مقام معظم رهبری عظمت کار زینب کبری(س) کمتر از اقدام به حرکت امام حسین(ع) در کربلا نیست و این بصیرت را حزب‌الله نیز دارد. مسئله بعدی بحث ولایت مداری حضرت زینب کبری(س) است که آن را در حزب‌الله نیز شاهد هستیم. حضرت زینب(س) گوش به فرمان ولی زمان، برادر بزرگوارش بود و حزب الله نیز در مسئله ولایت‌مداری هم راستا با حضرت زینب(س) است. شجاعت و دلیری حزب‌الله نیز برگرفته از سیره حضرت زینب کبری(س) است. همانطور که پیروزی حضرت زینب(س) در برابر ظلم یزید و دستگاه امویان به رغم همه مصائب و سختی‌ها به‌دست آمد، اطمینان داریم که جبهه مقاومت و حزب‌الله لبنان نیز در برابر دشمنان زمانه، از جمله صهیونیسم و استکبار جهانی، پیروزی نهایی را کسب خواهند کرد؛ «وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» و عاقبت از آن پرهیزکاران است.