حجت‌الاسلام سید حسین سیدی، شاعر و مجری کارشناس انجمن ادبی رضوی که قدیمی‌ترین انجمن شعری بارگاه امام رضا(ع) است و دوشنبه‌های هر هفته در باب‌الهادی(ع) حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود؛ در گفت‌وگو با قدس، قدمت این انجمن را بیان کرد. با این شاعر آیینی درباره شعر آیینی و رضوی به گفت‌وگو نشستیم.

لطفاً درباره پیشینه نشست‌های شعر آیینی در حرم مطهر رضوی توضیح بفرمایید.

انجمن ادبی رضوی که ما دوشنبه‌ها آن را برگزار می‌کنیم سال ۱۳۶۹ تأسیس شده است.

محمدجواد غفورزاده متخلص به شفق، احمد کمال‌پور متخلص به کمال، قاسم سروی‌ها و سید محمد خسرونژاد متخلص به خسرو با هدف نقد و بررسی شعر آیینی و تقویت جریان شعر ولایی و رضوی این انجمن شعری را شکل داده‌اند.

درحال حاضر این جلسات دوشنبه‌ها برگزار می‌شود و تا به حال تقریباً تعطیلی نداشته؛ فقط ایام کرونا مدت کوتاهی تعطیل بود که به محض اینکه شرایط بهتر شد کار خودش را ادامه داد. این انجمن تاکنون در مکان‌های متعددی در حرم مطهر امام رضا(ع) برگزار می‌شده است. به عنوان مثال مدتی طولانی تا سال ۱۳۷۵ جنب معاونت تبلیغات حرم مطهر در صحن جمهوری برگزار می‌شد و حدود دو سالی است این نشست‌های شعری در باب‌الهادی(ع) در صحن پیامبر اعظم(ص) برگزار می‌شود. در انجمن ادبی رضوی بیشتر مسن‌ترها حضور دارند که من و آقای شفق مجری کارشناس هستیم و این نشست را اداره می‌کنیم.

خانم‌های شاعر هم در این نشست‌ها حضور دارند؟

در اوایل تشکیل انجمن ادبی رضوی، انجمن خواهران هم برگزار می‌شد و در حال حاضر هم این نشست‌ها هر از چندگاهی برگزار می‌شود. البته چند سالی است که خواهران هم به‌طور مشترک در جلسات انجمن ادبی در کنار آقایان حضور دارند. خوب است بدانید هر ساله شعرهای قرائت شده در انجمن ادبی رضوی به صورت کتاب منتشر می‌شود، البته گاه این شعرها به‌صورت دو سالانه هم منتشر شده تا شعرها ثبت و ضبط شود.

به‌جز این نشست، محفل شعر دیگری هم در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود؟

در حال حاضر نشست دیگری هم با عنوان «رواق دعبل» در حرم مطهر رضوی تشکیل شده که نشست‌هایش چهارشنبه‌ها در همان باب‌الهادی(ع) برگزار می‌شود و جوان‌ترها در آن حضور دارند. این نشست عمر طولانی ندارد و حدود چهار سال است که شکل گرفته و از زمان تأسیس تاکنون فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشته است.  قبلاً علیرضا خاکساری آن را اداره می‌کرد و در دوره جدید، آقای عنبران و همچنین آقای اطاعتی آن را اداره می‌کنند.

این نشست‌های شاعرانه چه تأثیراتی در ارتقای شعر رضوی دارند؟

شاعر باید شعرش را جایی عرضه کند تا شنیده و ایرادهایش بیان شود. باید چشم سومی باشد تا وزن، قافیه، محتوا و ساختار شعر را بسنجد.

بالاخره ما در سرزمین خراسان نفس می‌کشیم که در طول تاریخ در شعر صاحب سبک و شعر خراسان از تولد  تا اوجش زبانزد بوده است. شعر خراسان همچنان ویژگی‌های خودش را دارد و آن شکوه شعری حفظ شده است. این نشست‌ها در تقویت شعر آیینی اهمیت بسزایی دارد و پاتوقی برای اهل دل و شاعران آیینی است تا درباره اهل‌بیت(ع) و امام رضا(ع) شعر بگویند. اگر نبود این نشست‌ها، شاعران آیینی و به‌خصوص شاعران رضوی همدیگر را نمی‌شناختند، ارتباطات شکل نمی‌گرفت و شعرها اصلاح نمی‌شد.

حضور و تجلی امام رضا(ع) در شعر فارسی به‌ویژه در اشعار شاعران آیینی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بارها گفته‌ام در این چهل و چند سالی که از انقلاب اسلامی گذشته، بیشتر از کل تاریخ ادبیات، شعر و ادبیات آیینی و ولایی تولید شده است.

در میان این اشعار، به نظر من بیشتر از همه برای امام حسین(ع) و بعد برای امیرالمؤمنین(ع) و امام رضا(ع) شعر سروده شده است.

در خیلی از شعرها ممکن است واژه «رضا» را نبینیم اما المان‌های مرتبط را می‌بینیم. میزان شعری که برای امام رضا(ع) سروده‌ایم فراوان است خدا را شکر در حوزه شعر رضوی غنی هستیم.

کتاب‌های شعر زیادی هم در این زمینه منتشر شده است. در بنیاد امام رضا(ع) کتاب‌هایی مانند «غزال غزل» چاپ شده که اشعار فراوانی هم در آن آمده است. همچنین آقای احمدی بیرجندی نیز در کتابی اشعار قدما در نعت امام رضا(ع) را جمع‌آوری کرده است. همین امسال ۲ هزار و ۳۵ اثر فقط به جشنواره امام رضا(ع) ارسال شد. آثار زیادی تولید شده که این حجم به دبیرخانه جشنواره ما رسیده و الحمدلله وضعیت شعر رضوی بسیار خوب است.

جایگاه شعر رضوی در ادبیات فارسی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اقبال شاعران به شعر رضوی فراوان است و  شعر رضوی در ادبیات ما جایگاه پررنگی دارد و شعرهای فراوانی خلق شده که برخی از آن‌ها ماندگار و بسیار فاخر هستند. در جشنواره امام رضا(ع) برنامه‌ای با عنوان جشنواره کتاب سال رضوی داریم که بسیاری از کتاب‌هایی که در این جشنواره شرکت داده می‌شود کتاب‌های ادبی اعم از داستان و شعر است. پس به لحاظ کمیت، شعر رضوی در جایگاه خوبی قرار دارد؛ به لحاظ کیفیت نیز با وجود آسیب‌هایی که وجود دارد باز هم وضعیت قابل قبول است. ان‌شاءالله در کنار کمیت، کیفیت هم سال به سال ارتقا پیدا کند.

به برخی از این آسیب‌ها اشاره می‌کنید؟

شعر رضوی در برخی موضوعات دچار تکرار شده و به‌طور مثال نمادهایی مانند کبوتر و گلدسته به‌وفور در اشعار آمده است که این تکرار می‌تواند از آفت‌های شعر رضوی باشد. همچنین در میان القاب حضرت به «رضا» فراوان پرداخته شده، در حالی که ایشان القابی مانند «شمس‌الشموس»، «انیس‌النفوس»، «سراج‌الله»، «الصدیق»، «الشهید» و... هم دارند، ولی در اشعار به این القاب خیلی کم توجه شده است. یا چرا درباره مناظرات امام رضا(ع) شعر کم گفته شده در حالی که می‌توانست در قالب رباعی یا هر قالب دیگری به این موضوع پرداخت. گفت‌وگوی حضرت با جاثلیق مسیحی می‌توانست با تغزل فراوان و تخیل با شعر بیان شود ولی به این مسئله کم‌توجهی شده است.

اما همچنان شعر رضوی در قله ادبیات ما قرار دارد و این جایگاه به‌خصوص در میان شاعران خراسانی بسیار برجسته و مهم بوده و ذهن شاعران ایران و به‌ویژه شاعران خراسانی در تسخیر مفاهیم رضوی است.

می‌بینیم اشعار قدما در هنرهای مختلف به کار رفته در حرم مطهر رضوی استفاده می‌شده، مثلاً اشعار جامی، شاعر اهل سنت در کتیبه‌های حرم مطهر به کار رفته؛ آیا از اشعار معاصر هم در حرم مطهر امام رضا(ع) استفاده می‌شود؟

همیشه در حرم ائمه(ع) هنرهای مختلف به کار می‌رفته که زیبا و آرام‌بخش بوده؛ مثلاً در کتیبه‌ها از آیات قرآن، احادیث و ادبیات و شعر استفاده می‌شده است. حرم مطهر امام رضا(ع) هم از این قاعده مستثنا نیست و یکی از زیبایی‌های هنری‌اش، شعر شاعران بوده، مثل شعر قاآنی شیرازی که «زهی به منزلت از عرش برده فرش تو رونق/ زمین ز یمن تو محسود هفت کاخ مطبق/ تویی که خاک تو با آب رحمت است مخمر/ تویی که فیض تو با فرق سرمدست ملفق...».

این قصیده جذاب قاآنی با خط میرزای زنجانی، خوشنویس دوره قاجار در حرم مطهر به‌کار رفته؛ همچنین در صحن عتیق هم اشعاری از قدما استفاده شده است.

به نظر من این ضعفی است که در دوره معاصر باوجود شاعران بزرگ رضوی مثل مرحوم مؤید، مرحوم غلامرضا سازگار و همچنین جناب شفق، اشعاری از این بزرگواران در حرم مطهر ندیده‌ایم. در یک دوره مقرر شد شعرهای زیبا و تک‌بیت‌های ناب در حرم مطهر نوشته شود تا زائران به‌روزترین و زیباترین بیت‌الغزل‌ها و شاه‌بیت‌های رضوی را ببینند و چقدر کار خوبی بود که متأسفانه ادامه پیدا نکرد. یادم هست یک‌بار تولیت محترم آیت‌الله مروی تعریف می‌کرد زمانی می‌خواستیم ستونی را در حرم مطهر رضوی جابه‌جا کنیم. به این واسطه فضایی باز می‌شد و می‌توانستیم شعری را بنویسیم. خدمت رهبر معظم انقلاب نامه نوشتیم که از شعر چه شاعری استفاده کنیم و چند شاعر قدیم مثل قاآنی را پیشنهاد دادیم که رهبر معظم انقلاب این‌گونه توصیه می‌فرمایند که نه، چرا از اشعار آقای شفق استفاده نکنید. جدا از این، به نظرم خوب است منصب ملک‌الشعرایی هم دوباره احیا و از اشعار معاصران هم در حرم مطهر رضوی استفاده شود.