کتاب «توحید اجتماعی» که به زودی منتشر خواهد شد به همت حجت‌الاسلام دکتر محمد عرب صالحی، رئیس پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سرکار خانم فریده پیشوایی، دانش‌آموخته سطح ۴ رشته تفسیر تطبیقی حوزه علمیه خواهران، در پی تبیین و تحلیل یکی از مهم‌ترین آموزه‌های دینی از منظر اجتماعی است. این کتاب بر اساس قرآن کریم و اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای به بررسی مفاهیم توحید از منظر اجتماعی پرداخته و تلاش می‌کند تا ابعاد مختلف این مفهوم بنیادین را در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها و جوامع بشری روشن سازد.
توحید اجتماعی و بازتعریف دکترین اجتماعی توحید
«توحید اجتماعی»، مفهومی است که در این اثر به‌عنوان یک زیرمجموعه از کلام اجتماعی معرفی می‌شود. نواندیشان دینی از نیم قرن پیش، در پی حل مشکلات اجتماعی مسلمانان و پاسخ به پرسش‌های نوپدید جوامع اسلامی، فهم جدیدی از توحید را به‌عنوان یک اصل اجتماعی مطرح کرده‌اند. به باور این اندیشمندان، پذیرش سلطه غیرخدا در ساحت‌های مختلف زندگی، ریشه بسیاری از مشکلات اجتماعی جوامع اسلامی است. در این رویکرد، توحید نه‌تنها یک اصل فردی بلکه به‌عنوان یک طرح کلی و دکترین اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی انسان‌ها تفسیر می‌شود. بر این اساس، تحقق این طرح اجتماعی و تبدیل آن به گفتمان غالب، به‌عنوان راه‌حل اساسی مشکلات جوامع اسلامی در نظر گرفته می‌شود.
کتاب حاضر، با تأکید بر قرآن و اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای، درصدد است تا این مفهوم را در ابعاد مختلف جامعه‌شناختی، فرهنگی و اقتصادی تبیین کند. هدف اصلی این اثر، احیای اندیشه‌های پیشگامان این رویکرد اجتماعی به توحید و تبدیل آن به یک گفتمان غالب علمی و فکری در جامعه علمی ایران، اعم از حوزه و دانشگاه است. این کتاب در واقع به‌دنبال فراهم‌آوردن مقدمات شکل‌گیری یک جریان فکری مصلحانه در جهت فهم اجتماعی از توحید و در پی آن تبدیل آن به یک دانش غالب در جامعه علمی است.
نوآوری‌ها و جنبه‌های جدید در تفسیر توحید اجتماعی
این تحقیق از جنبه‌های مختلف نوآورانه است و به تبیین ابعاد جدیدی از توحید اجتماعی پرداخته که تا پیش از این کمتر مورد توجه قرار گرفته بود. از جمله نوآوری‌های این اثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. فهم اجتماعی از توحید: در این اثر به‌طور گسترده و جامع، ابعاد اجتماعی توحید که یکی از مهم‌ترین و محوری‌ترین آموزه‌های دین است، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. این نگاه جدید در عرصه کلام، عرفان و حتی علم اجتماعی اسلامی به بررسی این موضوع می‌پردازد که تا کنون پژوهش مستقلی در این زمینه صورت نگرفته است.
۲. تعریف نوآورانه از توحید اجتماعی: تعریف ارائه‌شده از توحید اجتماعی در این کتاب، قابلیت تعمیم به دیگر رشته‌ها و زیرشاخه‌های علوم اجتماعی و دینی را دارد. این تعریف جدید می‌تواند منشأ آثار علمی و عملی فراوانی باشد.
۳. غفلت تاریخی از بعد اجتماعی توحید: یکی از نوآوری‌های این تحقیق، بازخوانی توحید در قرآن و اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای در بعد اجتماعی است. به‌طور خاص، بررسی این جنبه از توحید که در قرون گذشته غالباً نادیده انگاشته شده، به‌ویژه در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن، توسط برخی مصلحان نواندیش مطرح شد. این تحقیق به‌طور علمی و مستند به قرآن، این ویژگی نادیده گرفته‌شده را مورد توجه قرار داده است.
۴. گستره توحید اجتماعی: کتاب به‌طور وسیع‌تری قلمرو توحید را از آموزه‌های فردی موحدان سنتی فراتر برده و آن را به‌عنوان یک دکترین اجتماعی تبیین می‌کند. این رویکرد، در مقابل نگاه فردی‌گرایانه به توحید، حقیقت توحید را در کارکردهای اجتماعی و کلان‌تر آن ترسیم می‌کند.
۵. کارکردهای توحید اجتماعی در تمدن‌سازی: یکی دیگر از نوآوری‌های این تحقیق، تبیین کارکردهای توحید اجتماعی در فرآیند تمدن‌سازی است. این نگاه که بر اساس آیات قرآن و اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای شکل گرفته، در زمینه بازسازی تمدن نوین اسلامی و تجدید حیات اجتماعی مسلمانان در دنیای معاصر اهمیت ویژه‌ای دارد.
۶. کارکردهای عملی توحید اجتماعی: این تحقیق به‌طور خاص به تبیین کارکردهای عینی و عملی توحید اجتماعی می‌پردازد و به‌ویژه در پی روشن‌سازی چگونگی پیاده‌سازی این آموزه‌ها در جامعه و چالش‌های امروزی جهان اسلام است. بر اساس این دیدگاه، توحید اجتماعی نه‌تنها یک آموزه نظری، بلکه یک الگوی کاربردی است که می‌تواند به تغییرات واقعی در جوامع اسلامی و بشری منجر شود.
هدف و ضرورت تبیین توحید اجتماعی در دنیای معاصر
هدف اصلی کتاب «توحید اجتماعی»، تبدیل فهم اجتماعی از توحید به یک گفتمان علمی غالب است که بتواند در قالب یک پروژه علمی و فکری در جامعه مسلمانان و به‌ویژه در ایران شکل بگیرد. این کتاب بر آن است تا زمینه‌سازی برای تغییر نگرش‌های اجتماعی و فرهنگی در جوامع اسلامی فراهم کند و با تأکید بر الگوی توحیدی، تحولی بزرگ در ساختار اجتماعی و تمدنی مسلمانان ایجاد نماید.
این اثر گامی بلند در راستای بازسازی تمدن نوین اسلامی و پاسخ به چالش‌های امروزی مسلمانان است.
نظر شما