بر اساس این آمار نرخ ترک‌تحصیل پسران ۱.۲۱ درصد و نرخ ترک‌تحصیل دختران معادل ۱.۱۹درصد بوده است. پیش از آن نیز مرکز پژوهش‌های مجلس، آمار بازماندگی از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ را ۹۱۱ هزار و ۲۷۲ نفر اعلام کرد. این یعنی رشد ۲ درصدی بازماندگان از تحصیل طی یک سال تحصیلی. 

بررسی جزئیات آمارهای بازماندگی از تحصیل نشان می‌دهدبیشترین آمار بازماندگان از تحصیل مربوط به مقطع متوسطه دوم است؛ بر این اساس سال تحصیلی گذشته جمعیت ۱۵ تا ۱۷ ساله‌ها، سه میلیون و ۵۵۲ هزار و ۸۸۹ نفر بود که از این میان، ۵۵۶ هزار و ۹۹۴ نفر از آن‌ها از تحصیل بازماندند. ۲۹۵ هزار و ۱۰۱ نفر از بازماندگان از تحصیل در این مقطع را پسران و بقیه را دختران تشکیل می‌دهند.

علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش به تازگی با اشاره به این نکته که بخشی از آمار بازماندگان، مربوط به «تارکان تحصیل» است، گفته است: از این آمار به اشتباه به اسم بازمانده از تحصیل یاد می شود، در حالی که «ترک تحصیل» در دوره دوم متوسطه رخ می دهد که در آموزش و پرورش این خصوص کمترین قصور را متوجه خود می داند.

هدر رفت بودجه و امکانات نظام آموزشی 

یک کارشناس آموزش و پژوهشگر اجتماعی در این خصوص با تأکید به اینکه ترک تحصیل هر ساله مقدار قابل توجهی از بودجه و نیروهای انسانی و امکانات نظام آموزشی را هدر می دهد، می گوید:این موضوع اثرات ناخوشایندی نیز چه از نظر روحی و چه از نظر روانی به دانش آموزان وارد می کند و مشکلات عدیده ای را برای خانواده و البته جامعه بوجود می آورد.

علی میرزایی با اشاره به اینکه عوامل مختلفی در ترک تحصیل دانش آموزان باید مورد توجه قرار گیرد، می گوید: آمارهای بالای ترک تحصیل در کشور ما طی دو سال گذشته به طور واضح نشان از ناتوانی مردم در تأمین هزینه‌های آموزشی فرزندان‌شان دارد؛ البته این موضوع فقط به دریافت وجه از والدین در هنگام ثبت نام برنمی گردد؛ بلکه مسئله تهیه ملزومات مدرسه مانند کیف و لباس فرم و البته کتاب و دفتر است که تورم افسار گسیخته درسال های اخیر باعث شده بسیاری از خانواده‌ها توان تأمین این اقلام را نداشته باشند.

وی به مسئله فقر و تأثیر آن بر افزایش میزان ترک تحصیل و همچنین افت تحصیلی دانش‌آموزان اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد:نمی‌توان در هیچ موردی از مسائل و مشکلات اجتماعی مسئله فقر را نادیده گرفت؛ ترک تحصیل و افت تحصیلی هم به‌نوعی آسیب و مشکل اجتماعی هستند که گریبان خانوده ها و جامعه را گرفته است.

این کارشناس آموزشی به مسئله افت تحصیلی به عنوان یکی از مهمترین عوامل ترک تحصیل دانش آموزان در مقاطع مختلف اشاره می‌کند و می‌گوید:متأسفانه آخرین آماری که از میانگین معدل دانش‌آموزان تهیه شده فاجعه‌بار است، اما این مسئله هم دلایل خاص خودش را دارد؛ طی سال‌های گذشته به‌خصوص از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳معلمان باسابقه را در آموزش و پرورش به دلایل مختلف از دست دادیم؛ این اتفاق در حالی رخ داد که معلمان بی‌تجربه و گاه فارغ‌التحصیلانی که هیچ آموزشی برای اداره کلاس درس و نحوه انتقال مفاهیم به دانش‌آموزان ندیده بودند جای این معلمان را گرفتند.

میرزایی با تأکید بر اینکه بیشترین آسیب از این موضوع را هم مدارس دولتی متحمل شدند، ادامه می دهد:مدارس غیرانتفاعی می‌توانند از معلمان خارج از چارچوب آموزش و پرورش هم استفاده و با عناوین حق‌التدریسی و... از آن ها دعوت به کار کنند،اما در مدارس دولتی چنین امکانی وجود ندارد. طی این بازه زمانی، معلمانی به مدارس دولتی راه یافتند که حتی نحوه صحیح برخورد با دانش‌آموز را هم نمی‌دانستند چه برسد به اینکه بخواهند در تدریس موفق عمل کنند.

کرونا متهم ردیف اول!

وی به آمارهای بالای ترک تحصیل دانش آموزان پس از دوران کرونا اشاره می کند و تأکید می کند: اگر بخواهیم مسئله را به دوران کرونا محدود کنیم، باید بگوییم بی‌تجربه بودن سیستم آموزشی ما در مواجهه با آموزش مجازی یکی از دلایل عمده افت تحصیلی در دوران پاندمی کرونا و پس از آن ترک تحصیل گسترده دانش آموزان بوده است. از طرف دیگر دسترسی‌نداشتن تمام دانش‌آموزان به وسایل الکترونیک عامل افزایش ترک تحصیل در سال‌های پاندمی را رقم زد.

این پژوهشگر اجتماعی با تأکید بر اینکه متأسفانه ما در زمینه آموزش نیروی معلم مسلط بر تدریس در فضای مجازی دچار مشکلات عدیده بوده و هستیم،می افزاید: همین موضوع موجب شد روند افت تحصیلی در زمان پاندمی کرونا و مجازی شدن کلاس‌های درس سرعت بیشتری بگیرد؛ از طرفی ناآشنایی با نحوه تدریس در کلاس‌های مجازی این کلاس‌ها را به محلی برای تولید محتوای طنز در فضای مجازی تبدیل کرده بود؛ روی دیگر ماجرا هم دانش‌آموزانی بودند که به دلیل محرومیت و نبود امکانات حتی توان حضور در همین کلاس‌های مجازی را نداشتند.

میرزایی ترک تحصیل دانش آموزان در سال‌های اخیر را یکی از چالش های مهم جامعه و خانواده ها می داند و می گوید: افزایش تنش و استرس در میان دانش آموزان یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در زمینه ترک تحصیل به شمار می‌رود. به علاوه برخی از دانش آموزان بدون حضور مشاوران تحصیلی به مطالعه دروس می‌پردازند و به همین خاطر آمادگی کافی روحی و روانی  را برای شرکت در آزمون‌های پیش رو  ندارند.

وی عواملی مانند عدم تناسب نیازها و علایق دانش آموزان با محتوای کتب درسی، عدم هماهنگی اهداف آموزشی با نیازها و علایق دانش آموزان را از عوامل افت تحصیلی دانش آموزان می داند و می گوید:اگر محتوا و روش و فنون آموزش و پرورش واقعاً با نیازها و رغبت ها و مسائل و مشکلات دانش آموزان تناسب داشته باشد موجب می شود که آن ها در تحصیل بهتر کوشش کنند و تحصیلات خود را به پایان برسانند و در نتیجه از میزان ترک تحصیل کاسته شود.

این کارشناس آموزشی می‌گوید:از طرف دیگر تبعیضی که بین دانش‌آموزان مدارس دولتی و غیرانتفاعی روز به ‌روز بیشتر و عیان‌تر می‌شود یکی دیگر از دلایل دلزدگی و افت تحصیلی دانش‌آموزان به‌خصوص در مدارس دولتی می تواند باشد ضمن اینکه خدمات آموزشی هم به دلیل همان نارضایتی‌های معیشتی به طرز چشمگیری افت کیفیت پیدا کرد.

رشد پدیده نهضت سواد آموزی درسایه ترک تحصیل 

ناصر کوهستانی، کارشناس تعلیم و تربیت اما به پیامدهای مخرب ترک تحصیل دانش آموزان در مقاطع مختلف اشاره می کند و می افزاید:روشن ترین پیامد این موضوع بیسوادی است که در خانواده ها ایجاد می شود و از طرف دیگر این موضوع برای نظام آموزشی ایجاد معضل می کند؛چرا که این دانش آموزان به هرحال باید به چرخه تحصیل برگردند و این افزایش آمارهای ترک تحصیل در سال های آینده ایجاد مشکل بسیاری برای نظام آموزشی کشور می کند که بعدها با پدیده نهضت سواد آموزی مواجه خواهیم شد.

وی ادامه می دهد:ما داریم به راحتی و با سهل انگاری دانش آموزانی که الان زمان تحصیل آن هاست را از دست می دهیم بعد می رویم و با مرارت های بسیار آن ها را در دوران بزرگسالی سر کلاس درس می آوریم.

وی به آسیب های اجتماعی ترک تحصیل دانش آموزان در سنین پایین اشاره می کند و عنوان می کند:براساس آمارهای ارائه شده ۳۰ درصد دانش‌آموزان کشور موفق به پایان تحصیل در مدرسه نمی‌شوند و این ترک تحصیل موجب افزایش جرم و گرفتار شدن در چرخه آسیب‌های اجتماعی می‌شود و این درحالی است که آموزش و پرورش در کشور زنجیره‌ای از هدایت و مشاوره تحصیلی ندارد که دانش‌آموزان را از دلزدگی و خستگی از درس خواندن نجات دهد، معلمان باید به‌عنوان نیروی انگیزشی، جذب‌کننده دانش‌آموزان برای ادامه تحصیل باشند.

کوهستانی تأکید می کند: در حال حاضر، کودکان و نوجوانان بسیاری در خیابان‌ها مشغول به کار هستند، در حالی که باید در کلاس‌های درس حضور داشته باشند؛ باید توجه داشت که ترک تحصیل موجب گرفتار شدن نوجوانان در آسیب‌های اجتماعی می‌شود.

افزایش ترک تحصیل در دوم متوسطه

وی با اشاره به افزایش ترک تحصیل در مقطع متوسطه دوم ادامه می دهد:دانش آموز پس از پایان دوره عمومی وارد دوره تخصصی می شود که دو دلیل عمده موجب ترک تحصیل در مقطع متوسطه می شود؛ یکی اینکه در تمام کشور این امکان فراهم نیست که ما مدارس متوسطه دوره دوم را تأسیس کنیم و دانش آموز گاهی مجبور است مسافت طولانی را در روستاهای همجوار و یا در مراکز شبانه روزی به تحصیل بپردازد که این امکان برای برخی فراهم نیست و به راحتی ترک تحصیل می کنند.

وی ادامه می دهد:دانش آموزان از یک جایی به بعد خیلی علاقه ای به تحصیل در متوسطه نظری را ندارند؛ چرا که دروس تخصصی می شود بویژه در سال های اخیر که امتحان نهایی، شرط معدل، کنکور و... به آن اضافه می شود و برخی دانش آموزان واقعاً از پس آن بر نمی آیند و توان آن را ندارند و مجبور به ترک تحصیل می شوند.

وی به سونامی ترک تحصیل پس از همه گیری بیماری کرونا اشاره می کند و می گوید:در آن دوره نبود امکانات سخت افزاری در بسیاری از خانواده منجر به ترک تحصیل دانش آموزان شد که هنوز هم ادامه دارد،  ضمن اینکه آموزش و پرورش هم نتوانست آن ها را به چرخه تحصیل برگرداند و از طرفی دانش آموزان وارد بازار کاری شدند که بیشتر به مذاق خانواده ها خوش آمد و این دانش آموزان دیگر به ادامه تحصیل بر نگشتند.

وی ادامه می دهد: البته این دلیل درحال حاضر دیگر نمی تواند دلیل ترک تحصیل دانش آموزان باشد،بلکه باید به دنبال دلایل دیگر باشیم؛ دوران پس از کرونا نشان می‌دهد که مجازی شدن آموزش اگرچه به نابرابری آموزشی و بازماندگی و ترک تحصیل دامن زد، اما موضوعات کلان دیگری وجود دارند که از دلایل اصلی ترک تحصیل و از مهم‌ترین مسائل آموزش در کشور به شمار می‌روند؛مسائلی مانند گسترش فقر و نابرابری، شانه خالی کردن دولت از انجام وظایفش در زمینه ارایه آموزش رایگان و باکیفیت، افزایش هزینه‌های ساخت مدارس و نبود منابع دولتی برای ساخت مدرسه به خصوص در مناطق محروم از دلایل افزایش نرخ بازماندگی از تحصیل به شمار می‌رود.