وقت رفتن که میشود به بدرقهمان میآیند، مقصد دور باشد یا نزدیک، عادت همه مادران است که ما را با دعا بدرقه کنند. زیر لب آیتالکرسی و چهار قل بخوانند و از زیر قرآن ردمان کنند. اما بسیاریشان دعایی را همیشه همراهمان کردهاند که نامش «حرز امام جواد(ع)» است؛ همانی که در روایات بسیار بر آن تأکید شده است. در مجموعه منابع سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، آثار ارزشمندی از نسخههای خطی، چاپ سنگی و چاپی نفیس وجود دارد که مربوط به حضرت جوادالائمه(ع) است. این نسخ شامل احادیث و روایات، ادعیه و زیارات، حرز حضرت و مانند آن است که در گفتوگو با سیدرضا صداقت حسینی، کارشناس مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی به معرفی تعدادی از آنها پرداختیم.
نسخی از بحارالانوار
در مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی بیش از ۵۸ هزار کتاب خطی و ۲۲ هزار قرآن و جزوه قرآنی نفیس نگهداری میشود که در میان آنها، آثار مرتبط با ائمه معصوم(ع) از جمله قرآنهای منسوب به ایشان روی پوست به خط کوفی نیز وجود دارد. از میان این کتب چاپی، پایاننامهها، نسخ خطی و کتابهای چاپ سنگی، ۳۶۳ عنوان مرتبط با امام محمدتقی(ع) است. کارشناس مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی با ذکر این نکته به یکی از ارزشمندترین این آثار اشاره کرد: «یکی از آثاری که در آن به شرح فضائل، مکارم اخلاق و مناقب امام جواد(ع) پرداخته شده، جلد دوازدهم نسخه خطی بحارالانوار تألیف علامه مجلسی است. البته در این نسخه مطالبی بر احوال، مناقب و فضائل امام رضا(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) نیز با ترجمهای از یاران نزدیک ایشان وجود دارد. این جلد مشتمل بر ۱۲ هزار بیت است که نگارش ۳۹ باب آن در جمعه ۱۷ ذیالحجه سال ۱۰۷۷ هجری به پایان رسیده است. خط استفاده شده در آن، نسخ بوده و در هر کدام از ۱۵۸ برگ نخودی رنگ ۵/۲۵×۱۶ سانتیمتری آن، ۱۳ سطر نوشته شده است. آغاز آن «الحمد لله الذی زیّن سمآء الدین بالشمس و القمر» و عبارات پایانیاش «و اهل بیته الطاهرین» است». این اثر نفیس با شماره ۱۹۲۶ توسط رضا نائینی در مرداد ۱۳۱۱ وقف شده است.
دیگر نسخهای که از این کتاب با شماره اموال ۱۲۲۹۳ در گنجینه کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد نیز در مرداد ۱۳۶۱ توسط سیدجلالالدین تهرانی وقف شده است. سیدرضا صداقت حسینی درباره آن چنین توضیح داد: «این نسخه مشتمل بر ۳۹ باب در بیان حالات، فضائل، مناقب، معجزات، کرامات، مکارم اخلاق و نصوص وارده بر امامت حضرت رضا(ع)، حضرت جواد(ع)، امام عسکری(ع) و احوال خلفای جورگستر زمان ایشان و ترجمه برخی از یاران آن بزرگواران است». این نسخه در قرن دوازهم هجری قمری کتابت شده اما نام کاتب آن مشخص نیست. اوراق آن کاغذهای حنایی رنگ و جلدش تیماج عنابی ضربی است که با ترنج و سرترنج تزئین شده است.
در پناه امام جواد(ع)
از حرز حضرت جوادالائمه(ع) نسخههای ارزشمندی در گنجینه مخطوطات و نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که برخی از آنها طومارهایی کتابت شده بر پوست حیوانات است. یکی از آنها نسخه ارزشمندی است که توسط عباس شیخی نارانی وقف شده است. کارشناس مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی درباره این نسخه میگوید: «این اثر یکی از نسخههای خطی حرز جوادالائمه(ع) در قطع طوماری به طول ۶۹۷ و عرض ۷ سانتیمتر است که با خط نسخ روی پوست دل آهو کتابت شده است. این حرز یک نسخه کامل است و با عبارت «هذا حرز حضرت جواد» با خط ثلث در سرلوحی ظریف و زرین و سوره فاتحة الکتاب در آغاز است و با «العلی العظیم الحمد لله رب العالمین» به پایان رسیده است. جداول آن به طلا و تحریر مزین شده و یک سرلوح ظریف کمکار دارد».
کتابت این اثر بسیار هنرمندانه است؛ چنانکه کل قرآن روی آن به خط خوانا نگاشته و متن حرز حضرت با ظرافت زیاد لابهلای آن گنجانده شده است. پوست استفاده شده برای کتابت آن بهقدری ظریف است که خطوط سیاه و سرخ متن و جدولبندی مضاعف طلا و لاجورد آن از طرف دیگر قابل رؤیت است. این اثر که متعلق به قرن دوازدهم قمری است در مهر ۱۳۷۳ وقف شده و اکنون با شماره اموال ۱۹۳۳۹ در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری میشود.
دومین نسخه خطی حرز حضرت جواد(ع) نیز که در مهر ۱۳۸۶ توسط رهبر معظم انقلاب اهدا شده با شماره ثبت اموال ۳۶۴۶۹ در همین مکان حفاظت میشود. این اثر به قلم محمد علی بن مرتضی در قرن سیزدهم هجری کتابت شده است؛ «این حرز به خط نسخ ۲۲ سطری، روی چهار برگ کاغذ نخودیرنگ نگارش شده و جلد تیماج مشکی ضربی آن با ترنج و دو سرترنج منقش شده است. آغازین عبارت آن «بسمله. قال الشیخ علی بن عبدالصمد حدثنا الشیخ الفقیه ابوجعفر محمد بن الحسن... بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین... الم تر ان الله مسخر لکم ما فی الارض» و پایانش «و اسئلک النجات یوم ینفخ فی الصور انتهی ما اردت استنساخه من مهج الدعوات للسید الجلیل علی بن طاوس قدس سره فی طهران سنه ۱۲۹۷» است.
اشعاری از حضرت جوادالائمه(ع)
کارشناس مرکز نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی در ادامه اثر دیگری درخصوص نهمین امام معصوم(ع) معرفی کرد: «مؤلف این رساله یعنی میرزا ابوالقاسم بن محمد گیلانی شفتی قمی، آن را در پاسخ به سؤال فتحعلیشاه قاجار نوشته و به همین مناسبت آن را به «فتحیه» موسوم کرده است. موضوع رساله رفع ابهامات و پاسخ سؤالاتی است درباره خطبه نکاحیه حضرت جوادالائمه(ع) برای ازدواج با امالفضل. مؤلف آن را در سال ۱۲۱۸ قمری در یک مقدمه و سه فصل و خاتمه به پایان رسانده است. مقدمه آن در نقل عبارت خطبه و طرح اشکال است و سه فصل دیگر رساله در بیان جوابهای مختلف به اشکال و در خاتمه آن تفسیر سوره حمد بیان شده است. کاتب، این اثر را بر ۱۸ برگ کاغذ نباتی آهارمهره با اندازه ۱۵×۲۱ سانتیمتر نگاشته است. زمان کتابت این اثر نفیس قرن۱۳ بوده و در خرداد۱۳۷۳ توسط رهبر معظم انقلاب اهدا شده است.
دیگر نسخه ارزشمند این کتابخانه شامل اشعاری منسوب به امام جواد(ع) است که هنگام زیارت پدر بزرگوارش سرودهاند. صداقت حسینی درباره آن چنین توضیح داد: «این نسخه خطی کتاب مشارق انوارالیقین فی حقایق اسرار امیرالمؤمنین(ع) است و مؤلف آن، رضیالدین رجب بن محمد بن رجب حافظ برسی حلی نام دارد. او که فقیه، فاضل، محدث، صوفی و شاعری از اکابر و افاضل قرن نهم قمری است این کتاب را مشتمل بر رموز آیات کریم و احادیث شریف در فضائل و اسرار چهارده معصوم(ع) و به سبک و روش عرفانی در شعبان ۸۹۴ قمری نوشته است».
این اثر در واقع نسخهای از این کتاب است که نجمالدین ابوالقاسم بن محمد تقی جرفادقانی، در ۱۸ محرمالحرام ۱۲۹۱ کتابت آن را به پایان رسانده است. این کتاب به زبان عربی بوده و در نخستین صفحه آن ابیات یاد شده نوشته شده است. خط استفاده شده در آن نسخ، اندازه اوراق ۲۱×۱۶/۵ و جلد آن مقوایی مزین به ترنج و سرترنج است».
جواد جوادی در مهر ۱۳۳۰ این اثر را اهدا کرده و با شماره اموال ۸۱۰۶ در گنجینه مخطوطات و نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به ثبت رسیده است.
تابلویی از یک روایت
دیگر اثر مربوط به حضرت جوادالائمه(ع) نیز تابلو روایتی از ایشان درباره ثواب زیارت حضرت معصومه(س) از کتاب بحارالانوار است که در گنجینه هدایای رهبر معظم انقلاب نگهداری میشود. ترجه متن اصلی این روایت چنین است: «هر که قبر عمهام را در قم زیارت کند، پاداشش بهشت باشد».
خطاط این تابلو، جواد دوستی است که آن را در سال ۱۴۱۳ قمری با فن خوشنویسی روی کاغذ تذهیبشده خلق کرده است. ابعاد آن ۶۵/۵× ۸۲/۵ سانتیمتر، کاغذ آن بوم و جنس قاب آن چوبی است. این تابلو دارای پاسپارتو به رنگ پستهای و قاب چوبی طلایی رنگ با تزئینات برجسته گیاهی است.
در گوشه سمت راست بالای این تابلو خوشنویسی عبارت «قال امام محمد بن علی الجواد علیه افضل الصلاه و السلام» به خط ثلث نوشته شده است. در قسمت زیر این ترنج «من زائر قبر عمتی بقم فله الجنه» به فرم مثلث قائمالزاویه به صورت تزئینی و به خط دیوانی خوشنویسی شده است. در قسمت پایین آن نیز همین متن دوباره بدون تزئینات به خط محقق نوشته شده است.
در کنار سمت چپ متن، نام خالق و سال خلق اثر و در پایین این متن عبارت «بحارالانوار ج ۱۰۲ ص ۲۶۵» به خط نسخ نوشته شده است. در پایینترین قسمت تابلو، درون قابی مستطیلشکل به خط نستعلیق و به رنگ سبز، نام اهداکننده آن به این صورت «هدیه آستانه مقدسه قم به مقام معظم رهبری حضرت آیتالله خامنهای مدظلهالعالی» ثبت شده است.
نظر شما