این مطلب را چندی پیش معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود. شینا انصاری زیان دفن غیراصولی و غیراستاندارد پسماند در کشور را حدود ۱۰۷هزار میلیارد تومان اعلام کرده و گفته بود این موضوع علاوه بر آلودگی آبخوان‌ها، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شود.
دی سال گذشته نیز رئیس مجلس شورای اسلامی از دفن غیراصولی ۹۰درصد زباله‌های کشور خبر داده بود.
محمدباقر قالیباف در پایان بررسی گزارش کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست گفته بود: روشن و شفاف بگویم به جز شهر اصفهان که پسماند با مدیریت صحیح از ابتدا در مبدأ تفکیک می‌شود و حداقل دفن زباله را دارند در بقیه کشور دچار بحران هستیم.
کشورهای پیشرفته‌تر زباله کمتری تولید می‌کنند
مسعود تجریشی، معاون اسبق محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست به ما می‌گوید: شاید یکی از دغدغه‌های انسان شهرنشین که در اوایل قرن ۱۹میلادی مطرح شد بحث پسماند و توجه نکردن به جمع‌آوری و دفن صحیح آن در ایجاد بیماری بود.
بنابراین می‌توان گفت پیش از نگرانی برای آب، آن زمان این دغدغه وجود داشت که زباله‌های تولید شده در مکانی مناسب جمع‌آوری و دفن شود.
پس از اینکه مباحث زیست محیطی و توجه به حفظ طبیعت و خساراتی که تولید زباله به بشر وارد می‌کرد به صورت بسیار جدی در دنیا مطرح شد، کشورهایی خود را پیشرفته می‌دانند که زباله کمتری تولید و آب کمتری مصرف می‌کنند.
بنابراین تمام کشورهای پیشرفته و صنعتی که فرهنگ زیست محیطی نهادینه شده در جامعه خود دارند به سمتی رفتند که پسماند کمتری تولید و آب کمتری هم مصرف کنند.
آنچنان که در حال حاضر نگاه اتحادیه اروپا به موضوع پسماند این است که پسماند تولیدی به صورت تفکیک‌شده جمع‌آوری و قسمتی که قابلیت بازیافت دارد بازیافت و بخشی که قابلیت بازیافت ندارد تبدیل به کمپوست شود و آن قسمت که کمپوست نمی‌شود به عنوان زباله برگشتی دفن شود.
به عبارتی روند دفن زباله به قانونی تبدیل شده که براساس این قانون، پسماند باید به صورت اقتصاد چرخشی باشد.
تجریشی با یادآوری خاطره‌ای درباره بازدید از یک شهرک صنعتی ادامه می‌دهد: در بازدیدی که چند سال پیش از شرکت شیشه‌سازی کاوه داشتم پرسیدم تکلیف شیشه‌های شکسته چیست؟ گفتند یکی از مشکلات ما این است که نمی‌دانیم با شیشه‌های شکسته چه کنیم، چون حمل و دفن آن برای ما بسیار هزینه‌بر است.
او می‌گوید: در فاصله پنج ساعت پس از این بازدید، از مجموعه‌ای دیگر در همان شهرک صنعتی بازدید کردم که در آنجا بتن سبک تولید می‌شد.
جالب است بدانید یکی از دغدغه‌های مهم کارگاه تولید بتن سبک، این بود که مجبور است شیشه را بشکند تا بتواند به بتن اضافه کند!
معاون اسبق محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه می‌کند: همان‌جا به کارگاه تولید بتن پیشنهاد دادم شیشه‌های شکسته مورد نیاز خود را از شرکت شیشه‌سازی کاوه در همان شهرک صنعتی تهیه کند.
در حقیقت اقتصاد چرخشی همین مفهوم را دارد، یعنی شما پسماندی تولید نمی‌کنید چراکه پسماند شما به عنوان ماده اولیه یک فعالیت اقتصادی دیگر استفاده می‌شود و سیر فرایندی که مشاهده می‌کنید از یک مسئله دغدغه‌مند بهداشتی به یک فعالیت اقتصادی تبدیل می‌شود.
این استاد دانشگاه بیان می‌کند: متأسفانه در کشور ما حدود ۸۰درصد پسماندها رها شده است. پسماندهای جمع‌آوری شده در کشور ۶۰درصد رطوبت دارد که این رطوبت تبدیل به شیرابه می‌شود و بسیار خطرناک و سمی است.
چنانچه اجزای تشکیل‌دهنده مواد آلاینده‌ای که در فاضلاب وجود دارد را عدد یک در نظر بگیریم، در شیرابه پسماند این عدد ۱۰هزار است. یعنی شیرابه پسماند ۱۰هزار برابر آلاینده‌تر از فاضلابی است که این‌قدر درباره آن دغدغه داریم! بنابراین خسارت زیست محیطی آن بسیار فراوان است.
او تصریح می‌کند: فلز سنگین در شیرابه بسیار زیاد است، چراکه باتری، دارو، روغن، رنگ و هر چیز دیگری را بدون جداسازی وارد محل دفن پسماند می‌کنیم.
آلوده‌ترین رودخانه دنیا
برای مثال شیرابه‌ای که در جوی رشت جاری است این رودخانه را به آلوده‌ترین رودخانه جاری جهان که از وسط شهر رشت نیز عبور می‌کند، تبدیل کرده است که می‌تواند خسارت‌های زیست‌محیطی فراونی ایجاد کند.
در تمام دنیا چنانچه قرار است زباله را بدون جداسازی دفن کنند آن را در منطقه‌ای که کف آن ایزوله بوده و زهکش گذاشته شده دفن می‌کنند تا به جای آنکه شیرابه زباله به آب‌های زیرزمینی برسد، جمع‌آوری و تصفیه شده و برای آبیاری درختان استفاده شود.
متأسفانه به این موضوع مهم زیست محیطی در کشور ما اهمیت داده نمی‌شود و هنوز مانند دهه‌های ۲۰ یا ۳۰ میلادی دنیا داریم فکر می‌کنیم که فقط زباله را از خانه‌های مردم جمع‌آوری کنیم.
همچنان در برخی شهرها استاندارد تولید کمپوست نداریم. به همین دلیل شهرداری نیز جمع‌آوری زباله را به پیمانکار می‌سپارد و از طرفی پیمانکار جداسازی زباله را انجام نمی‌دهد، به‌گونه‌ای که لامپ، باتری و هر چیز دیگری در پسماند باقی می‌ماند و نظارتی وجود ندارد.
کمپوستی که در برخی شهرها تولید می‌شود خریدار ندارد، چراکه کیفیت ندارد و وقتی به آن نگاه می‌کنید به جای خاک، خرده شیشه می‌بینید. بنابراین کمپوست تولید شده روی دست شهرداری می‌ماند و در نتیجه شهرداری به دنبال تولید کمپوست نمی‌رود.
پولی که شهرداری‌ها به جیب می‌زنند
تجریشی می‌گوید: ما یک سیستم بسیار به‌هم ریخته در زمینه پسماند داریم، چراکه نهادی را که مسئول صیانت است مسئول اجرا گذشته‌ایم. به عبارتی، در حال حاضر شهرداری به جای اینکه مسئولیت جمع‌آوری و دفن بهداشتی زباله را داشته باشد و مراقبت کند به محیط زیست منطقه آسیب نرسد خود به دنبال بدست آوردن منفعت از زباله‌ها می‌رود.
در حقیقت شهرداری‌ها جمع‌آوری زباله را به عده‌ای پیمانکار سپرده‌اند و در قبال جمع‌آوری پلاستیک‌های داخل زباله توسط پیمانکاران، از آن‌ها پول دریافت می‌کنند که این موضوع منبع درآمدی برای شهرداری‌ها شده است.
وی معتقد است: حل این معضل نیازمند همکاری همه‌جانبه، نظارت و برنامه‌ریزی شهرداری‌ها، شوراهای شهر و وزارت کشور است.
اما به بهانه‌های مختلف ازجمله اینکه دفتر تخصصی ندارند این موضوع مهم در کشور رها شده است و ده‌ها همت منابع به صورت غیررسمی از پیمانکاران به شهرداری برمی‌گردد و بقیه در داخل طبیعت رها می‌شود، بنابراین ما یک نظام پیوسته مدیریت جامع پسماند در داخل کشور پیاده‌سازی نکرده‌ایم.
او ادامه می‌دهد: وزارت کشور یا دولت‌ها می‌گویند ما کارهای زیادی داریم که با یک دفتر و مثلاً چهار نیرو نمی‌شود همه را انجام داد. از طرفی سازمان حفاظت محیط زیست نیز به دنبال این است که شهرداری را مجرم اعلام کند و این‌گونه است که کار به‌درستی انجام نمی‌شود و پسماند پشت خانه مردم می‌ماند.
راهکار چیست؟
معاون اسبق محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست توضیح می‌دهد: باید قانون پسماند که در دهه ۸۰ تصویب شد خیلی زود به‌روزرسانی شود و دولت، شهرداری‌ها را موظف کند پسماند را بدون جداسازی دفن نکنند و همه را ازجمله شیشه، نایلون، کاغذ، پلاستیک و... جداسازی کند تا در چرخه دفن وارد نشوند.
از سوی دیگر برای محل‌های دفن نیز باید بخش خصوصی وارد شود و در ازای پسماندی که می‌گیرد، پول دریافت کند و در ازای این مبلغ به صورت مهندسی ساز بتواند کار را اجرا کند و در ادامه، سازمان محیط زیست نیز وظیفه نظارت را انجام دهد.
همه این اقدامات شدنی است، نه به تحریم بستگی دارد نه هزینه زیادی دارد و نه دانش زیادی می‌طلبد. تنها اشکال کار اینجاست که ما عادت کردیم برخی روش‌های غلط را همچنان ادامه دهیم.
تجریشی عنوان می‌کند: بیشتر مردم ما فرهنگ تفکیک زباله را رعایت می‌کنند اما از آنجایی که برنامه‌ای برای جداسازی پسماند نداریم وقتی پیمانکار شهرداری برای جمع‌آوری زباله مراجعه می‌کند همه زباله‌های تفکیک شده را مخلوط با هم می‌برد.
بنابراین شهروندان به این جمع‌بندی می‌رسند که ما داریم زحمت بیخودی می‌کشیم و زباله‌ها را جداسازی می‌کنیم چراکه شهرداری همه را یک جا دفن می‌کند.
بنابراین زباله‌ها باید از مبدأ از هم جدا شوند و مسیر جداگانه‌ای را طی کنند و آن چیزی که باقی می‌ماند به عنوان ماده آلی کمپوست شود.
خاک کشور ما ماده آلی کم دارد و چنانچه این ماده آلی را به خاک اضافه کنیم کمک بسیار زیادی به بهبود کیفیت خاک کرده‌ایم.
او در ادامه می‌گوید: در همه جای دنیا شورای شهر، شهرداری را موظف می‌کند زباله‌ها را از هم تفکیک کند و تفکیک شده به محل دفن انتقال دهد و نیز موظف‌اند هرسال مقدار زباله جمع‌آوری شده ۵درصد کاهش یابد.
بسیاری از شهرهای دنیا در کشورهای آسیایی درباره اعداد ۷۰ تا ۸۰ درصد کاهش تولید پسماند طی پنج سال برنامه‌ریزی می‌کنند، این در حالی است که در کشور ما به چنین موضوع مهمی اصلاً توجه نمی‌شود.
در ابوظبی مدت‌هاست که دیگر نایلون مصرف نمی‌شود، حتی کشورهای آفریقایی پلاستیک را کنار گذاشته‌اند، کشورهایی مانند انگلستان، ترکیه و... نیز از پلاستیک استفاده نمی‌کنند.
در فرهنگ، سنت و دین ما گفته شده «النظافه من الایمان» اما وضعیت موجود در شهرهای مختلف ایران تأسفبار است به‌گونه‌ای که هر جا می‌روید پلاستیک، نایلون و زباله رها شده می‌بینید.
در حقیقت مشکل ما مردم نیستند بلکه بی‌برنامگی و بی‌توجهی توسط سیاست‌گذار و دستگاه‌های اجرایی و نبود متولی‌گری وزارت کشور سبب شده این نابسامانی درباره جمع‌آوری پسماند به‌وجود آید وگرنه چنانچه برنامه مدونی در این زمینه وجود داشته باشد مردم خیلی خوب همکاری می‌کنند.
نظر شما