از زمان ورود HIV به بدن تا بروز ایدز ممکن است بین ۶ ماه تا ده سال و یا بیش‌تر به درازا بکشد در این مدت گرچه فرد به ظاهر تندرست به نظر می‌رسد، ولی ممکن است ویروس از او به دیگران سرایت کند.

  دوره‌ی نخست ابتلا به HIV، عفونت حاد HIV و یا «نشانگان حاد ویروسی» نامیده می‌شود. بسیاری از افراد ۲ تا ۴ هفته پس از مواجهه با این ویروس، دچار نشانه‌های بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزا می‌شوند و برخی دیگر هم هیچ نشانه قابل توجهی در آنها دیده نمی‌شود. علائم در ۴۰ تا ۹۰ درصد موارد رخ می‌دهد و معمولاً شامل تب، بزرگی غدد لنفاوی، گلودرد، بثورات پوستی، سردرد و/یا زخم دهان و اندام تناسلی می‌باشد. بثورات پوستی که در ۲۰ تا ۵۰ درصد موارد رخ می‌دهد، خود را بر روی بالا تنه نشان می‌دهد و به شکل لکه‌های با لبه‌ی صاف است. همچنین در این مرحله برخی از افراد دچار عفونت های فرصت طلب می شوند. ممکن است در دستگاه گوارش علائمی مانند تهوع، استفراغ و یا اسهال رخ دهد، و همچنین علائم عصبی  نوروپاتی محیطی(احساس سوزن‌سوزن شدن و کرختی در دست‌ها و پاها) دیده شود. طول دوره‌ی این علائم متفاوت است، اما معمولاً یک تا دو هفته می‌باشد. پس از علائم اولیه، بیمار وارد مرحله‌ای به نام دوره نهفتگی یا HIV بی‌نشانه یا HIV مزمن می‌شود. این مرحله از HIV می‌تواند بدون هیچ گونه درمانی از حدود سه سال تا بیش از ۲۰ سال (به طور متوسط حدود هشت سال) به درازا بینجامد. اگرچه معمولاً در ابتدای بیماری هیچ علائمی مشاهده نمی‌شود و یا علامت‌های خیلی کمی دیده می‌شود، اما در نزدیکی پایان این مرحله بسیاری از افراد دچار تب، کاهش وزن، مشکلات گوارشی و دردهای عضلانی هستند. همچنین ۵۰ تا ۷۰ درصد از افراد دچار بزرگی غدد لنفاوی ماندگار می‌شوند.

بیماری ایدز و HIV با توجه بروز علایم و نشانه‌های بیمار، از طریق آزمایش و بررسی آن در آزمایشگاه تشخیص داده می‌شود. آزمایش HIV به همه کسانی که در معرض خطر قرار دارند توصیه می‌شود، در بسیاری از مناطق دنیا، یک سوم حاملان HIV زمانی متوجه می‌شوند که در مرحله پیشرفته‌ای از این بیماری هستند و AIDS یا نقص شدید دستگاه ایمنی آشکار می‌شود..

بیماری ایدز ٬ مسری و بسیار خطرناک است و در تمام جهان وجود دارد. هیچ دارو و یا واکسنی برای درمان قطعی ایدز وجود ندارد. برای اینکه بتوانید خود را در برابر ایدز محافظت کنید، لازم است که از راههای انتفال HIV آگاهی پیدا کنید.

راههای انتقال ایدز :

1- خون وفراورده های آن؛ هر گاه خون فردی آلوده به ویروس باشد در صورتی که به خون فرد دیگری وارد شود می تواند بیماری را انتقال دهد .این حالت ممکن است در زمان انتقال خون اتفاق بیفتد. اما توجه به این نکته ضروری است که در حال حاضر در تمام کشورهای دنیا، خصوصا" ایران تمام خون های اهدائی از نظر احتمال آلودگی به ویروس HIV ارزیابی می شوند و در صورت آلوده بودن استفاده نمی شوند پس این خطر به حداقل ممکن میرسد . اما به هر روش دیگری اگر خون آلوده به ویروس وارد خون فرد سالم شود میتواند آلودگی را منتقل کند مثلا هر جسم برنده و نوک تیزی که آغشته به خون آلوده به ویروس HIV هست در صورتی که موجب ایجاد خراش یا بریدگی در بدن فرد سالم شود می تواند سبب انتقال بیماری شود از این رو اعمالی مانند خالکوبی، حجامت، سوراخ کردن گوش، ‌ختنه، اعمال جراحی و خدمات دندانپزشکی اگر با وسایل غیر استریل وآلوده به خون شخص بیمار انجام شود از راههای انتقال بیماری می تواند باشد .

بخاطر داشته باشید ویروس HIV در خارج از بدن با مواد ضدعفونی کننده وحرارت سریعا“ از بین میرود؛  پس این اعمال اگر با وسائل استریل و تمیز انجام شود خطری ندارد .

2- تزریق مشترک؛ از آنجا که اغلب معتادین تزریقی رعایت اصول بهداشتی را نمیکنند و از یک سرنگ و سوزن تعداد زیادی بصورت مشترک استفاده میکنند لذا خطر انتقال ویروس در این گروه بسیار زیاد است و یکی از شایعترین راههای انتقال در بعضی کشورها از جمله کشور ما اعتیاد تزریقی است .

3-مادر به جنین؛ بیشترین احتمال انتقال از مادر آلوده به کودک در اواخر زمان بارداری و خصوصا“ هنگام زایمان و هنگام شیردهی اتفاق می افتد.

4-  تماس جنسی محافظت نشده یا ناامن که در بسیاری از کشورهای دنیا از شایعترین راههای انتقال است . ویروس HIV از طریق مایع منی (همچنین شامل مایعی که قبل از منی خارج می شود)، ترشحات دستگاه تناسلی زنان وخون افراد مبتلا به آن منتقل می شود و افرادی که با این ترشحات ، چه از طریق همجنس بازی و چه از طریق روش معمول جنسی ، تماس حاصل نمایند دچار عفونت HIV می گردند. وجود بیماریهای مقاربتی مثل سوزاک، سفلیس و همچنین زخمهای دستگاه تناسلی خطر آلودگی را چند برابر خواهد کرد.

احتمال انتقال عفونت HIV از مردان آلوده به زنان در طول ارتباط جنسی به مراتب بیش از انتقال این عفونت به مردان می باشد  به عبارتی خطر انتقال از مرد به زن دو و نیم برابر است زیرا مایع منی آلوده ممکن است برای چند روز در واژن زن باقی بماند و سلول های ناحیه دهانه رحم نیز دارای استعداد زیاد برای ابتلا به عفونت HIV هستند. همجنس بازی از روشهایی است که موجب ابتلای افراد به عفونت HIV می شود؛

بر اساس اعلام وزارت بهداشت، بیشترین گروه سنی مبتلا مربوطه(46% موارد)، شامل گروه سنی 25 تا 34 ساله است. اگر فرض شود به طور متوسط 4 تا 5 سال طول می‌کشد تا هر فرد متوجه شود مبتلا به اچ‌آی وی شده و برای درمان اقدام کند می‌توان اعلام کرد که سن ابتلا به اچ‌آی وی در کشور 20 تا 30 سالگی است. در حال حاضر تقریبا نیمی از جمعیت کشور مان در رده سنی جوانان و نوجوانان قرار دارند  و با توجه به وجود حس کنجکاوی و خطر پذیری بالای آنان ، آسیب پذیری این گروههای سنی از سایر اقشار جامعه در برابر بیماری‌هایی مثل HIV بیشتر می باشد. خصوصا اگر به نتایج مطالعه‌ ای که در سال 93 در کشورمان انجام شده توجه داشته باشیم که در آن مشخص شده نیمی از جوانان از راه‌های انتقال و پیشگیری از اچ‌آی‌وی مطلع نیستند، ضرورت اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به این گروه سنی بیش از پیش مشخص می شود. 

6 تیر ماه هر سال مصادف با روز جهانی آزمایش داوطلبانه ایدز می باشد. هدف کلی مشاوره و آزمایش داوطلبانه ایدز شامل شناسایی هرچه بیشتر و زودتر مبتلایان به ایدز و دسترسی آسان و موفقیت آمیز آنان به خدمات مراقبتی و درمانی است. افرادی که آزمایش داوطلبانه HIV آنان منفی می شود درواقع از وضعیت خود باخبر می شوند و با استفاده از خدمات پیشگیري می توانند وضعیت منفی خود را حفظ کنند.  با توجه به وجود 74 مركز مشاوره بيماري‌هاي رفتاري در کشور ، در حال حاضر امكان انجام مشاوره، ارزيابي خطر و آزمايش داوطلبانه HIV براي تمام افرادي كه احساس خطر مي‌كنند در اين مراكز وجود دارد. شما ممکن است که HIV در بدن خود داشته باشید ولی از نظر سلامتی کاملاً سالم به نظر برسید. تنها راه مطمئن تشخیص آلودگی و یا عدم آلودگی به ویروس ایدز (HIV) انجام آزمایش خون در آزمایشگاه می باشد.  گزارشی که در باره "ارزیابی آبشار خدمات تشخیص، مراقبت و درمان اچ آي وي " منتشر شده حاکی از آن است که هنوز اکثر مبتلایان به اچ آي وي در ایران شناسایی نشده اند.  میزان شناسایی ابتلاي به اچ آي وي حتی در گروه هایی مانند مصرف کنندگان تزریقی مواد که شیوع اچ آي وي در آنها بالاست و به شدت در معرض آن هستند، هنوز با حد مطلوب فاصله بسیار دارد. به نظر می آید بهبود پوشش خدمات مشاوره و تشخیص اچ آي وي یک ضرورت است.

اصول پنجگانه مشاوره وآزمایش داوطلبانه

مشاوره وآزمایش داوطلبانه همانگونه که از اسمش پیداست هرگز اجباري نیست و همواره اجتناب از انگ و تبعیض را باید در نظر گیرد. بنابراین تمام روش ها و اشکال مشاوره و آزمایش HIV باید بصورت داوطلبانه و متصل به 5 اصل باشد:

این 5 اصل عبارتند از رضایت، رازداری، همراهی با مشاوره ، پاسخ صحیح آزمایش و اتصال به خدمات مراقبت، درمان و پیشگیري می باشد.  اصولِ پنجگانه در هر شرایطی باید رعایت شود:

رضایت : افرادي که آزمایش میدهند باید به انجام آن راضی باشند.

رازداري : حفظ رازداري در انجام آزمایش الزامی است؛ به این معنی که نتیجه آزمایش نزد فرد دیگري مگر با اجازه بیمار افشاء نخواهد شد. مشاور باید در جریان مشاوره موضوع افشای نتیجه آزمایش را مطرح کرده تا بیمار بتواند در مورد اینکه چه افرادي و به چه ترتیبی باید از نتیجه آزمایش با خبر شوند، تصمیم گیري کند.

مشاوره : انجام آزمایش و مشاوره HIV باید با ارائه اطلاعات قبل از آزمایش بصورت گروهی و یا انفرادی و مشاوره پس از آزمایش با کیفیت مناسب همراه باشد. این نکته بسیار مهم است که باتوجه به انگ اجتماعی این بیماری وبرخوردهای اجتماعی وخانوادگی احتمالی با افراد آلوده به HIV ، اعلام آلودگی به بیمار باید حتما پس از قطعی شدن تشخیص و به دنبال انجام مشاوره وآماده سازی روانی باشد .

.پاسخ صحیح آزمایش : ارائه دهندگان آزمایش باید تلاش کنند تا پاسخ آزمایش با رعایت استاندارد هاي لازم و صحیح، آماده شود. در این رابطه باید از مکانیسم هاي کنترل کیفی داخلی و خارجی و حمایت آزمایشگاه مرجع سلامت بهره جویند.

اتصال به خدمات مراقبت، درمان و پیشگیري: کلیه بیمارانی که نتیجه آزمایش آنها مثبت است، باید برای دریافت خدمات پیشگیري، مراقبت و درمان در تمام طول عمر به مراکز مشاوره بیماری هاي

رفتاري ارجاع شوند.

در چه مواردی لزوم انجام آزمایش HIV وجود دارد؟

مصرف کنندگان تزریقی مواد و شرکاي جنسی آنها؛

مراجعه کنندگان به مراکز گذري و مراکز درمان اعتیاد و شرکاء جنسی آنها؛

بیمارانی که علائم و نشانه هاي منطبق بر عفونت HIV  را داشته باشند ( از جمله علائم بالینی مطابق با سندرم عفونت حاد HIV یا یک بیماري فرصت طلب مطابق ایدز، ...) ؛

شرکاي جنسی و افراد خانواده مبتلایان شناخته شده HIV؛

مبتلایان به بیماریهاي آمیزشی؛

مبتلایان به هپاتیت هاي منتقله از راه خون؛

افراد مبتلا به سل تحت نظارت مراکز مراقبت و درمان سل؛

افرادي که به طور احتمالی با HIV مواجه گردیده اند(مانند کارکنان درمانی که مواجهه شغلی با HIV داشته اند، کسانی که به آنها تجاوز شده است،..)؛

کودکان در تماس HIV ، کودکان متولد شده از مادران مبتلا یا مشکوك به HIV؛

تماس جنسی با فردی که در نواحی پر خطر زندگی می کند، (مناطقی که در آن آمار میزان افراد آلوده به HIV زیاد می باشد، مثلاً بعضی کشورهای آفریقایی، کشورهای تازه استقلال یافته روسیه، افغانستان و کشورهای ناحیه خلیج فارس)؛
استفاده از مشروبات الکلی و مواد مخدر قبل از تماس جنسی (تریاک، هروئین، قرص اکستاسی، حشیش، شیشه و ... )؛
زنان باردار داراي عوامل خطر به خصوص مادران باردار ساکن نواحی حاشیه نشین شهر؛

 شما ممکن است که HIV در بدن خود داشته باشید ولی از نظر سلامتی کاملاً سالم به نظر برسید. تنها راه مطمئن تشخیص آلودگی و یا عدم آلودگی به ویروس ایدز (HIV) انجام آزمایش خون در آزمایشگاه می باشد. توصیه می‌شود که تست HIV در کلینیکهای بهداشتی، نزد پزشکان یا نزد افراد مجرب در مکانهای مخصوص مشاوره و تست HIV  انجام شود. هنگامیکه شما تصمیم به انجام تست HIV بگیرید، یک پزشک یا یک مشاور مجرب، یک پرستار و یا یک فرد مجرب در امور سلامتی و بهداشت را بصورت خصوصی ملاقات خواهید کرد ، وی برای شما توضیح خواهد داد که تست شامل چه چیزهایی است و نتایج چه معنا و مفهومی دارند. بطور معمول، مقدار کمی نمونه از خون از دست شما گرفته می‌شود و به آزمایشگاه برای انجام آزمایش فرستاده می‌شود. جواب تست همیشه محرمانه است و تنها با رضایت شما برای دیگران بازگو خواهد شد و حتی جواب تست بدون اجازه شما به پزشک شخصیتان هم گفته نخواهد شد.

 بهترین راه این است که تست HIV حداقل ۳ ماه بعد از در معرض خطر قرار گرفتن با HIV، انجام شود. برخی مراکز تشخیصی جهت اطمینان خاطر بیشتر، انجام آزمایش مجدد را در ماه ۶ توصیه می‌کنند. همچنین، بسیار مهم است که طی دوره زمانی انجام تست HIV ، فرد مجدد در معرض خطر HIV قرار نگیرد. این تست هنگامی دقیق است که بین زمان مواجهه با HIV و انجام تست٬ مواجهه مجددی رخ ندهد.

برخی سوالات متداول

اگر تست HIV فردی منفی باشد آیا بدین معناست که شریک جنسی او هم HIV منفی است؟
خیر، جواب تست HIV هر فرد تنها وضعیت آلودگی با HIV آن فرد را مشخص میکند و اینکه شریک جنسی او HIV منفی است یا مثبت است را مشخص نمی کند لذا شریک جنسی او هم می بایست تست HIV بدهد تا وضعیت سلامتش از نظر آلودگی با HIV تعیین گردد.

اگر تست HIV فردی مثبت باشد و مشخص شود که HIV مثبت است چه باید بکند؟
دراین حالت، فرد هرچه زودتر از سلامت خود مراقبت کند بهتر است. درمان اولیه و پیش گرفتن شیوه زندگی سالم، به فرد کمک می کند که سالم بماند و مراقبتهای پزشکی، ظهور علایم ایدز و ایجاد وضعیت های تهدیدکننده حیات را در فرد به تاخیر اندازد. کارهای بسیار مهمی که بایستی سریعا برای محافظت از سلامت خود انجام دهد عبارتند از:

۱- به پزشکی که در زمینه ایدز کار میکند مراجعه کند، حتی اگر احساس مریضی نمی کند. پزشکی را بیابد که تجربه درمان افراد HIV مثبت را دارد. امروزه داروهای فراوانی برای آلودگی با HIV وجود دارد که می تواند سلامت افراد را تداوم بخشد. هیچگاه نگویید که «هنوز برای فکر کردن برای درمان خیلی زود است!»

۲- تست سل انجام دهد. ممکن است آلوده به سل باشد و از آن آگاه نباشد، سل کشف نشده می تواند منجر به بیماریهای وخیمی گردد ولی اگر زود تشخیص داده شود با موفقیت قابل درمان است.

۳- سیگار کشیدن، نوشیدن زیاد الکل یا استفاده از مواد مخدر (مانند متاآمفتامین ها) می تواند سیستم ایمنی انسان را تضعیف کند. برای ترک یا کاهش مصرف اینگونه مواد، هرچه زودتر اقدام کند.

۴- جهت بررسی از نظرتشخیص بیماریهای مقاربتی اقدام کند. بیماریهای مقاربتی تشخیص داده نشده می تواند باعث مشکلات جدی شود. همچنین باید برای جلوگیری از بیماریهای مقاربتی  حتما از کاندوم استفاده کند.

*دكتر راحله بابازاده – متخصص بهداشت باروري/عضو هيات علمي دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي مشهد