مدت امامت حضرتش شش ماه و سه روز به طول انجامید. پس از آن تحت شرایط و عوامل خاص در سال ۴۱ هـ.ق با معاویه صلح کرد و به مدینه مراجعت نمود و مدت ده سال در مدینه زندگی کرد، سرانجام با دسیسه و نیزنگ معاویه به دست همسرش (جعده دختر اشعث کندی) به شهادت رسید و در قبرستان بقیع در کنار قبر مادربزرگش فاطمه بنت اسد به خاک سپرده شد.

به اعتراف دوست و دشمن، در فضایل و کمالات اخلاقی انسانی کامل بود: قرابت و نزدیکی آن‌حضرت به رسول الله(ص)، علاقه و محبت پیامبر نسبت به وی، دارا بودن بیشترین شباهت به رسول الله، یکی از مصادیق آیه تطهیر، حضور با پیامبر در جریان مباهله، تواضع و سخاوت فراوان، عبادت زیاد، به اتفاق برادرش امام حسین ،جوانان بهشت بودن، برخی از بارزترین خصائص و ویژگی‌های اخلاقی و کمالات آن‌حضرت است..

حجت الاسلام والمسلمین محمد رضا فوادیان در گفتگو با قدس آنلاین ابعاد مختلف زندگی امام حسن مجتبی را تبیین می کند

-اگر بخواهیم در یک تعریف جامع با ابعاد مختلف شخصیتی امام حسن مجتبی آشنا شویم کدامی از ابعاد زندیگ ایشان را بارزترین مواردعنوان می نمایید؟

-امام حسن(ع)، كمال پيامبر و على و فاطمه(ع) را نشان داد. او مانند روحى در كالبد جامعه جارى بود روايت شده است كه: در هنگام وضو بدن امام حسن(ع) مى‏لرزيد و رنگش زرد مى‏شد. از حضرت پرسيدند: اين حالت چيست؟ فرمود: هر كس كه در برابر پروردگار بايستد سزاوار است كه رنگش زرد گردد و بدنش بلرزد. و هنگامى كه مى‏خواست وارد مسجد گردد، در آستانه‏ ى در مى‏ايستاد؛ در حالى كه اذن دخول مى‏طلبيد. سرش را بلند مى‏كرد و مى‏فرمود: «خدايا! مهمان تو در آستانه‏ ى در است. اى نيكوكار! بنده‏ى گنهكار تو به پيشگاهت آمده است. با تمام زيبايى‏هايى كه نزد توست از بدى‏هاى ما بگذر؛ اى كريم!».

امام حسن(ع) را آن گونه بايد ببينيم كه برادرزاده‏ اش امام زين العابدين(ع) تصوير نموده است؛ براساس آنچه امام صادق(ع) از زبان امام باقر(ع) و او از امام زين العابدين(ع) روايت كرده است. طبيعى است وقتى امام زين العابدين(ع) عموى بزرگوارش را توصيف مى‏كند، تصويرى كه پديد مى ‏آيد، تصوير درستى است‏ كه اگر خود ما هم بوديم، همان‏گونه مى ‏ديديم. چگونه او را توصيف كرده است.امام زين العابدين(ع) مى‏فرمايد: «[امام حسن(ع)]، عابدترين، زاهدترين و برترين مردم زمان خود بود، پياده به حج مى‏رفت و گاهى كه پا برهنه مى‏رفت و به ياد مرگ، قبر و قيامت و عرضه‏ ى اعمال بر خداوند مى ‏افتاد، گريه مى‏ كرد، فرياد مى‏ زد و غش مى‏ كرد.وقتى به نماز مى ‏ايستاد بدنش مى‏ لرزيد، و هنگامى كه به ياد بهشت و جهنم مى‏ افتاد، مانند مار گزيده به خود مى ‏پيچيد و از خدا بهشت را مى‏خواست و از جهنم به او پناه مى‏ برد و (يا ايها الذين آمنوا) را از قرآن نمى‏ خواند مگر اينكه مى‏گفت: (لبيك اللهم لبيك)؛ زيرا او درك مى‏كرد كه خدا او را مى‏خواند، آن‏چنان كه گويى اكنون مورد خطاب قرار گرفته است. و در هيچ حالى ديده نشد مگر اينكه ذكر خدا مى‏كرد».

تصويرى كه اين حديث از امام حسن(ع) ارائه مى‏نمايد، عمق رابطه‏ ى معنوى او را با خداى متعال نشان مى‏دهد به گونه ‏اى كه عبادت به مفهوم گسترده‏ ى آن و جارى در همه زندگى انسان، در نزد او تحوّل مى‏يابد تا ذكر خدا شود. ذكر خدا، گاهى در سخن است، گاهى در نماز، روزه و حج است، و گاهى در مواضع دشوارى‏ست كه قربانى شدن با همه‏ ى وجود در راه خدا و مبارزه‏ى سخت با تمام قدرت در برابر همه‏ى عوامل ضد اسلامى را مجسّم مى ‏كند، و گاهى نيز در بخشش تمام دارايى‏هاست.

امام حسن(ع) دو بار تمام مالش را بخشيد و سه بار مال خود را در راه خدا تقسيم كرد.تامل در حالات چهارگانه امام حسن که ارتباط با خداوند متعال است که به بهترین شکل توصیف شدبیانگر آن است که فرد معصوم عالی ترین نوع ارتباط را در میان مخلوفات با خداوند دارد زیرا خلیفه و جانشین خداوند در روی زمین می باشد.

بنابراین با توجه به اینکه صفات خداوند در ایشان متجلی شده می بایست در نوع عبادت و اظهار عبودیت در برابر خداوند یکتا همانندی نداشته باشد.دررابطه با مردمداری ایشان هم در برابر پرخاشگری های مردم صبوری نموده و علی رغم اینکه می دانستند مردم از تحریکات معاویه و سم پاشی های تبلیغاتی او به ایشان معترض می شوند درهر حالتی از رعایت انصاف و رسیدگی به حال مردمان غفلت نمی کردند و امام حسن با روی گشاده با آنها برخورد می نمودند و از آنها درباره زندگی و نوع نیازهایشان می پرسید وتاجایی که می توانست دررفع حوائج مردم از خودگذشتگی می نمودند.تا آنجا که ایشان به کریم اهل بیت ملقب شده اند و در برخورد با دیگران بهترین دستورات اسلامی را به کار بسته اند.

در خصوص ارتباط با خانواده اشان در هیچ جای تاریخ کوچکترین آزار و اذیتی از ایشان نسبت به خانواده اشان ثبت نشده است.همچنین امام حسن حقی که بر بدن و جسم و روحیات خود داشته اند را با مراقبه از نفس و ...با توجه به جایگاهشان که بالاترین مقامات انسانی را داشته اند به خوبی به جا آورده اند در چهارمین حقی که امام حسن در زندگی بدان توجه داشته اند برخورد با طبیعت است که درروایات آمده است از جایی عبور میکردند شخصی را دیدند که غذا می خورد و به سگ باغ هم غذا می دادامام علت این عمل را پرسیدند فرد می گوید من روزها از باغ نگهبانی می کنم و شب سگ مسئول نگهبانی است.چگونه می توانم پیش روی او غذا بخورم و از این حیوان حیا نکنم.حضرت از صاحب باغ می پرسند باغ را از او خریده بنده را در راه خدا آزاد کرده و باغ را به او در عوض محبت به حیوانات و مخلوقات خداوند هدیه می دهند

بنابراین با توجه به مجموعه برخوردهای امام حسن درمیابیم که ایشان کاملترین امور را در جای خود به جا می آورده اند.

-به نظر می رسد جایگاه علمی و اجتماعی و ابعاد مختلف زندگی امام حسن مجتبی برای مردم نهان مانده است به نظر شما چه دلائلی دراین موضوع تاثیر گذار بوده است؟

-توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی زندگی و حکومت کوتاه امام حسن مجتبی می تواند پاسخگوی مناسبی به سئوالات بیشماری درباره اتفاقات به وقوع پیوسته در آن دوره باشد.در کتاب انسان ۲۵۰ساله مقام معظم رهبری این مساله به خوبی تبیین شده است . بعد از شهادت حضرت علی (ع) اتفاقاتی به وقوع می پیوندد که امام حسن مجتبی به عنوان دومین معصوم مجبور به ترک کوفه شده و به مدینه عزیمت می کنند.و در مدینه افرادی امام را احاطه می کنند که امام نتواند برعلیه حکومت اموی حرکت قابل توجهی از خود نشان دهد. .

یکی دیگر از دلائل مهجور ماندن امام حسن (ع) و عدم شناخت کافی مردم از این شخصیت کریم که افتخار اهل بیت هستند قرار گرفتن ایشان بین دو بزرگواری است که تاریخ از آنا ن حماسه ها نقل کرده و در طول تاریخ جریان ساز بوده اند ، بنابراین توجه تاریخ به امیرالمومنین حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) قوی تر از نگاه به زندگی امام حسن بوده است . و از آنجا که دوران امامت امام حسن بسیار کوتاه بوده ، تاریخ نتوانسته به درستی شخصیت علمی،فقهی و اخلاقی ایشان را به ثبت برساند.البته عوامل دیگری هم مانند تبلیغات سوء بنی امیه به عدم شناخت امام دامن زده است .

در حالی که به فرموده پیامبراعظم امام حسن و حسین (علیهم السلام) هر دو امام هستند چه قیام کننند چه قعود.هر دو فرزندان پیامبر هستند و بر یکایک شیعیان واجب است همانگونه که به سیره زندگی امام حسین توجه دارند ، با تحقیق و تفحص در زندگی امام حسن (ع ) ابعاد مختلف زندگی ایشان را بیش از پیش مورد توجه قرار دهند.

-شاید یکی از دلائل شناخت کمتر مردم از امام حسن نسبت به دیگر ائمه کم بودن احادیثی است که از ایشان روایت شده است آیا این مساله هم به بازی های سیاسی و اوضاع اجتماعی آن روزها مربوط می شود؟

- ائمه ی که حدیث و سخنان گهربارشان بیش از دیگر ائمه به مارسیده امام محمد باقر و جعفر صادق (علیهم السلام ) هستند که اوضاع اجتماعی زمانشان شرایط بهتری را برای رجوع مردم و نقل حدیث فراهم کرده است.اما اگرغیر از امام حسن بخواهیم زندگی امام رضا (ع) را بررسی کنیم، آیا در کتب تاریخی از زندگی چندین ساله ایشان در مدینه مطالب و مسائل خاصی مطرح شده است؟نه .چون اقامت امام رضا و مهیا بودن شرایط در توس این امکان را فراهم ساخت که شیعیان و محبان با میراث علمی امام رضا آشنا شوند در باره امام حسن مجتبی نیز باید اذعان نمود یکی از دلائل کم حدیث بودن ایشان عدم مراجعه مردم به این بزرگوار بوده است حکومت افرادی تقلبی را برای جوابگوی نیازها و سئوالات شرعی مردم ، جایگزین امام می کند تا مردم به ایشان مراجعه نکنند.بنابراین مرجعیت ایشان تعطیل می شود.

علامه طباطبایی (ره) در این باره گفته است:یک دوره رسائل الشیعه را مطالعه نمودم در ۲۰ جلد دنبال چند حدیث فقهی از امام حسین که آنقدر برای مردم شناخته شده اند می گشتم اما علامه طباطبایی می گوید حتی ده حدیث فقهی از امام حسین (ع) پیدا نمی کنم .مسلما همین شرایط برای امام حسن فراهم بوده نه تنها با تبلیغات دروغین اجازه نمی دادند مردم به امام مراجعه کنند بلکه مردم را بر علیه ایشان شورانیده و در برابرشان موضع می گرفتند.مثلا یکی از ظلم هایی که به امام حسن شده بحث زن گرفتن و طلاق دادنهای ایشان است معاویه با مطرح کردن این موارد و پس از آن خلفای عباسی سعی در تخریب چهره امام حسن و فراموشی ایشان داشته اند تا با مطرح کردن شبهات ،چهره علمی امام حسن را تحت الشعاع قرار دهند..

-اگر بخواهیم امام حسن(ع) را از زاویه دید پیامبر اسلام به مردم معرفی کنیم این معرفی را در قالب چه جملاتی بیان می فرمایید؟

-از نظر پیامبرامام حسن و حسین(علیهم السلام) سید جوانان بهشت هستند یعنی هر کسی در برابر سرور جوانان بهشتی بایستد یقینا جهنمی است .اگر به تاریخ مراجعه کنیم می بینیم پیامبر امام حسن را فرزند خود خطاب می کرده اند و کلمه (ابنی) از حضرت رسول (ص) به کرات تکرار شده است.پیامبر امام حسن را از ازین رو فرزند خود خطاب می کند چون می دانند در آینده کسانی تمام قد در مقابل امام حسن قرار می یرند کسانی که دشمنان قسم خورده علی (ع) هستند از این رو در دشمنی با امام حسن از امام علی مایه می گذارند و با توسل به این نسبت سعی می کنند عقده هایشان را بر سر امام خالی کنند

پیامبر امام حسن را به خود منتسب می کند تا به دیگران خاطر نشان کند که حسن پاره تن من اسنت یا در روایتی دیگر از ایشان که فرموده اند:اگر بخواهیم علم را به تصویر بکشیم و از صبر و حلم مجسمه ای بسازیم واینها به صورت یک فرد ظاهر شوند یقینا در قامت امام حسن ظاهر می شوند.بنابراین پیامبر با صراحت می گوید پشت کردن و آزار رساندن به امام حسن آزار دادن رسول خداست .