قدس آنلاین - نهمین جشنواره هنرهای تجسمی‌ در حالی واپسین روزهای برگزاری خود را می‌گذراند که انتقادهایی به نحوه عملکرد آن وجود دارد. اگرچه سیر تحول این جشنواره در طی همین چند دوره کوتاه قابل تأمل است و می‌توان پیشرفت‌هایی را در کلیت برگزاری این رخداد هنری مهم مشاهده کرد اما همچنان سؤالات و انتقاداتی درباره سیاست‌های برپایی جشنواره و مؤلفه‌های کلیدی آن در شیوه برگزاری وجود دارد؛ انتقاداتی همچون حذف نگاه رشته‌ای به جشنواره و تأکید بر میان‌رشته‌ای بودن، خالی‌بودن فراخوان جشنواره از مؤلفه مشخصی تحت عنوان «فجر» و بی‌ارتباط‌بودن این جشنواره با نفس برگزاری آن از دیگر ابهامات مهم این جشنواره است که هرساله انتقاداتی را با خود به همراه می‌آورد. انتقاد اینجاست که این جشنواره هنرهای تجسمی تنها ‌نام «فجر» را یدک می‌کشد و اساساً با در نظر گرفتن موضوع آزاد در فراخوان، برای هنرمندان رویکرد شخصی در این باره اتخاذ نشده است. همچنین نوع برپایی نمایشگاه جشنواره نیز از نکات قابل بحث در این باره است. این مسایل را با مجتبی آقایی، دبیر نهمین جشنواره تجسمی ‌فجر، در میان گذاشتیم که مشروح آن را در ادامه خواهید خواند.

هویت از محتوای آثار  می‌آید

آقایی در ابتدای سخنان خود به فلسفه میان‌رشته‌ای‌شدن جشنواره اشاره می‌کند و می‌گوید: میان‌رشته‌ای‌شدن آثار عملاً ارتباطی با هویت ندارد. هویت را محتوای آثار، پیام‌ها و ایده‌های هنرمندان می‌سازد. اگر هویت رشته‌ای مد نظر ما باشد، می‌توان گفت اولاً در تعریف هنرهای تجسمی ‌در دنیای امروز این تعریف «میان‌رشته‌ای» نزدیک‌تر است و داشتن نگاهی رشته‌ای باعث می‌شود که هنرهای تجسمی ‌در چند رشته خاص محدود شود و این یعنی ما از این گستره فقط چند بخش را مد نظر قرار دادیم و طبیعتاً از ظرفیت‌های میان‌رشته‌ای بی‌بهره ماندیم. این محدودکردن باعث می‌شود جشنواره هر سال به تکرار بیفتد، در جا بزند و با موضوعات و اتفاقات روز جلو نرود و از اینکه قالب‌های روز را در اختیار و استخدام خودش بگیرد، ناتوان باشد.

وی در ادامه با بیان اینکه اصالت و اعتبار رشته‌ای سر جای خود محفوظ است، ادامه می‌دهد: اگر نگاهی به آثار نمایشگاه بیندازید، متوجه می‌شوید که آثار لزوماً میان‌رشته‌ای نیستند و آثار بسیاری نیز هستند که در یک رشته خاص از گرافیک و عکس گرفته تا حجم و کاریکاتور و مجسمه‌سازی خلق شدند و این رشته‌های بخصوص هم دیده می‌شود. واردکردن بحث میان‌رشته‌ای در جشنواره و تأکید بر آن برای ایجاد خلاقیت و استفاده از ظرفیت‌های این فضای هنری بوده است.

رویکرد میان‌رشته‌ای تداوم داشته باشد

آقایی با تأکید بر اینکه باید در دوره‌های بعدی هم این رویکرد ادامه یابد، می‌گوید: چه ما باشیم و چه گروه دیگری بر سر کار بیاید، باید با این رویکرد حرکت کرد تا بتوانیم در حوزه‌های هنری تجسمیِ ‌امروزة جهان نیز فعال و پویا باشیم و از آنها استفاده کنیم و در واقع با آنها همگام باشیم. یکی از نکات مهم جشنواره امسال حضور 47 درصدی کسانی است که امسال برای اولین بار در جشنواره شرکت کردند. این موضوع بدان معناست که چنین رویکردی توانسته توجه نسل جوان را به خودش جلب کند و همین مسأله برای ما یک نقطه قوت است که شاهد دریچه‌ای از نگاه‌های تازه هستیم.

دبیر نهمین جشنواره تجسمی‌ فجر درباره چرایی تشریفاتی‌بودن اسم «فجر» در این فستیوال سالانه و دلایل تأکید بر نگاه آزاد هنرمندان در خلق آثارشان تصریح می‌کند: اگر بخواهیم خیلی به این جریان هنری نگاه مناسبتی داشته باشیم و با همان رویکرد همزمانی با دهه فجر جلو برویم، چیزی جز تکرار عاید ما نخواهد شد. ببینید! 38 سال از انقلاب اسلامی ‌می‌گذرد و اگر ما بخواهیم هر سال با همین نگاه جلو برویم، این سؤال مطرح می‌شود که این حوزه چقدر دارای ظرفیت است و چه زمانی به تکرار می‌افتیم. حال در این شرایط 2 بحث مطرح می‌شود؛ یکی اینکه جشنواره‌ای در ایام پیروزی انقلاب برگزار می‌شود که می‌تواند رخداد هنری فاخری باشد و به‌نوعی می‌تواند جامعیت امروز هنرهای تجسمی ‌انقلاب اسلامی ‌باشد نه صرفاً تبدیل‌شدن به یک جریان مناسبتی. از طرف دیگر، همین هنرمندان رخدادهای انقلاب را از متن جامعه بیرون می‌آورند و آثار هنری، دیدگاه‌ها، افکار و دل‌نگرانی‌هایی که امروز نسبت به جامعه وجود دارد و مشکلاتی را که به آن می‌پردازند، مد نظر قرار می‌دهند. انتقاد نسبت به این مسایل و هشدارهایی که هنرمندان نسبت به این رخدادها می‌دهند، نگاهی که نسبت به محیط زیست و فرهنگ‌سازی‌های مرتبط با آن وجود دارد، خلق آثار ارزشی و نفی خشونت، خلق آثاری علیه داعش و...، همگی در زیرمجموعه همان نگاه انقلابی متبلور می‌شود.

نیاز به تجربه‌اندوزی داریم

وی در ادامه یادآور می‌شود: اگر ما این فرصت را در اختیار هنرمندان قرار دهیم و بر این باور باشیم که باید همواره یک سفارشی بدهیم و هنرمندان یک کار را انجام دهند، به نتیجه خوبی نمی‌رسیم. اینکه به هنرمند بگوییم حوزه‌های دلخواهت را رها کن و چیزی را خلق کن که من می‌خواهم، سرانجامی ‌ندارد. طبیعتاً بسیاری از هنرمندان در آثار خود دغدغه‌های اجتماعی، فرهنگی و جهانی را مطرح می‌کنند و بعضی نیز با آثارشان پیشنهادهای هنری دارند. هنرمندش به فکر این است که یک اثر هنری را مطرح کند. او به دنبال مسایل روزمره نیست. همه اینها در یک طیف متنوع از سوژه‌های بزرگ قرار می‌گیرد. ما باید چند دوره با همین نگاه تجربه‌اندوزی کنیم تا آرام‌آرام کدهای این نوع نگاه هم برای ما و هم برای شرکت‌کنندگان و جامعه هنری آشکار و روشن شود.

آقایی در پایان با اشاره به برپایی نمایشگاه‌های جشنواره، تأکید می‌کند: اگر جشنواره فجر دوباره نمایشگاه‌ها و مسابقات بی‌شماری را که در طول سال برگزار می‌شود تکرار کند، لطفی ندارد. جشنواره فجر باید نگاه پیشرویی داشته باشد و باید نقشی را ایفا کند که با فعالیت‌های معمول دیگر در این زمینه تفاوت معناداری داشته باشد. علاوه بر این، هویت رشته‌ای را می‌توان در دوسالانه‌ها دنبال کرد و برآیند ممتاز آنها را باید در جشنواره تجسمی ‌فجر گرد هم جمع کرد.