قدس آنلاین- در فرهنگ لغت فارسی واژه «خزانه» به معنای جایی است که اموال و نقود را در آنجا نگهداری می‌کنند و «گنج‌خانه» و «گنجینه‌خانه» از دیگر معانی این واژه است. خزانه‌دار نیز به نگهبان خزانه، صندوقدار، تحویلدار و... اطلاق می‌شود.
در این میان خزانه‌داری به عمل و شغل خزانه‌دار گفته می‌شود و یکی از اداره‌ها و مجموعه‌های تحت نظارت حکومت‌ها و دولت‌هاست که درآمدها و عایدات حکومت در آنجا متمرکز می‌شود.
اما خزانه‌داری در بارگاه ملکوتی هشتمین خورشید ولایت، حضرت اباالحسن الرضا(ع) داستان متفاوتی دارد. اینجا تنها اشیا و آثار تاریخی و ارزشمند نگهداری و حفاظت نمی‌شوند، بلکه خزانه‌داری این آستان ملائک پاسبان، مملو و سرشار از عشق و ارادت زائران و دلباختگان امام هشتم در اعصار مختلف است.
به همین بهانه به سراغ «سیدرضا شالفروشان» سرپرست خزانه‌داری کل آستان قدس رضوی رفتیم و در محیطی صمیمی با او به گفت‌وگو نشستیم.
آقای شالفروشان! تشکیلات خزانه‌داری در آستان قدس رضوی چگونه شکل گرفته و چه وظیفه‌ای بر عهده دارد؟
ابراز عشق و علاقه از سوی زائران و ارادتمندان به ساحت مقدس حضرت رضا(ع) در دوران و اعصار مختلف که نشأت گرفته از ایمان به خدا و عمل به دستورات پیامبر اکرم(ص) در اطاعت و مودت و مهرورزی به خاندان عصمت و طهارت(ع) است، منشأ بروز ارادتمندی به این آستان ملکوتی بوده است. به‌گونه‌ای که مسلمانان، شیعیان و دلباختگان امام هشتم(ع) در ادوار و اعصار گوناگون بهترین هدایا و آثار ارزشمند تاریخی در زمینه‌های مختلف را از روی اخلاص و محبت و عشق به این آستان مقدس تقدیم کرده‌اند.
از طرف دیگر با گذشت زمان، آثار تاریخی و کهن و قدیمی باید جای خود را به آثار و هدایای تقدیمی جدید می‌دادند و بدین گونه اساس شکل‌گیری مکان و مجموعه‌ای برای نگهداری از آثار و هدایای تقدیم شده به بارگاه مقدس رضوی شکل گرفت.
سابقه تشکیل خزانه‌داری در آستان قدس رضوی همزمان با تشکیل مجموعه موزه‌ها در این نهاد مقدس به سال‌های اولیه دهه ۲۰ حدود سال‌های ۱۳۲۳ یا ۱۳۲۴ برمی‌گردد و با گذشت زمان و سیر تاریخی و به دلیل گسترش تشکیلات سازمانی و اداری در بارگاه منور حضرت رضا(ع) و با انجام عملیات ساختمانی و عمرانی، مجموعه خزانه‌داری در حرم مطهر حضرت ثامن الائمه(ع) پایه‌گذاری شد که مهم‌ترین وظیفه آن نگهداری و حفاظت از آثار ارزشمند تاریخی، فرهنگی و... متعلق به بارگاه مقدس حضرت علی بن موسی الرضا(ع) است که از سوی ارادتمندان و شیفتگان این آستان مقدس به مجموعه حرم مطهر رضوی تقدیم شده است.
به نظر شما پیام آثار تاریخی موجود در خزانه چیست؟
اینجا آثار تاریخی بسیار باارزشی وجود دارد که دلباختگان در طول تاریخ این آثار را به حرم مطهر امام رضا(ع) تقدیم کرده‌اند. از نظر زمانی و جسمانی، خیلی از آنان هم اکنون حضور ندارند، اما آثار ارادت، عشق و دلباختگی آنان به محضر پاک و مقدس حضرت ثامن‌الحجج(ع) پس از گذشت سال‌های متمادی، همچنان وجود دارد.
بنابراین خزانه‌داری آستان قدس رضوی تنها یک مجموعه تاریخی و یا یک مکان نگهداری اشیاء نیست، بلکه طبق سخنان تولیت معزز آستان قدس رضوی در بازدید از این خزانه‌داری، اینجا خزانه دل‌هاست و خزانه‌داری در این بارگاه مقدس، به نوعی بیانگر و تبلور عشق و ارادت و اخلاص زائران و مجاوران امام رضا(ع) به ساحت مقدس آن حضرت به شمار می‌آید.
خزانه‌داری این حرم مطهر در حقیقت یک مجموعه میراث ماندگار است که بر اساس عشق و محبت و علاقه ارادتمندان به خاندان پاک پیامبر اکرم(ص) تشکیل شده است و ما در حال حاضر وظیفه داریم با نگهداری، حفاظت و صیانت صحیح، اصولی و علمی همراه با رعایت شرایط و استانداردهای لازم، این آثار ارزشمند که همچون امانت در اختیار ماست، به نسل‌های آینده تحویل دهیم تا سلسله انتقال این میراث ماندگار و با ارزش از نظر فرهنگی و تاریخی از نسلی به نسل دیگر همچنان ادامه یابد.
این آثار تاریخی که در دوران‌های گوناگون تقدیم بارگاه مقدس امام رضا(ع) شده است در چه زمینه‌هایی است؟
در حال حاضر تعداد بسیار زیادی از آثار متنوع و گوناگون تاریخی و فرهنگی از جمله ضریح‌پوش‌ها، صندوق‌پوشها، ابزار و ادوات روشنایی، شمعدان‌ها، قفل‌ها، ساعت‌ها، ادوات و وسایل تزئینی، کاشی‌ها، سلاح‌ها و ادوات رزمی و جنگی، ابزار و آلات مربوط به نظافت و شست‌وشو، منسوجات و پارچه‌های قیمتی و تزئینی، صنایع دستی و... در خزانه‌داری آستان قدس رضوی وجود دارند که بیشتر به صورت وقف، نذر و یا اهدایی به حرم مطهر امام رضا(ع) در اعصار گوناگون تقدیم شده است و هم اکنون در بهترین شرایط و ویژگیها نگهداری می‌شوند.
این شرایط و ویژگیها شامل چه مواردی می‌شود؟
خزانه‌داری آستان قدس رضوی بر اساس وظایف اداری و سازمانی و رسالت فرهنگی که دارد با نهایت دقت و امانت‌داری در حفاظت و نگهداری از آثار ارزشمند کوشیده است و به همین دلیل مکانی مناسب با تجهیزات لازم برای نگهداری این اشیا گرانبها و تاریخی که به نوعی میراث ماندگار از نسل‌های گذشته و مربوط به دوران‌های مختلف تاکنون می‌باشد در مجموعه بارگاه مطهر امام هشتم(ع) پیش‌بینی شده است.
در محل کنونی خزانه‌داری کل آستان قدس رضوی(مخزن خزانه) از نظر شرایط محیطی، نور، رطوبت، دما و... همچنین شرایط فیزیکی هرگونه تمهیدات لازم و مورد نیاز اندیشیده شده است. محل خزانه‌داری حرم مطهر امام هشتم(ع) از نظر ساختمانی و عمرانی به گونه‌ای طراحی شده که در سخت‌ترین شرایط فیزیکی و محیطی، حتی اگر جریان برق هم قطع شود و سامانه‌های کنترل شرایط محیطی نیز متوقف شوند، بازهم قادر به نگهداری و مراقبت از اشیا و آثار تاریخی موجود در آن برای مدت زمان طولانی(نزدیک به سه ماه) بوده، بدون اینکه کوچک‌ترین ایراد و اشکالی در این زمینه به وجود آید.
با توجه به موارد بیان شده می‌توان گفت که مجموعه خزانه‌داری آستان قدس رضوی نه تنها در سطح کشور که در بین آستان‌های مقدس و اعتاب متبرکه حضرات معصومین(ع) بی‌نظیر بوده و از نظر ساختمانی، عمرانی و ظرفیت‌های نگهداری استاندارد و مطلوب آثار ارزشمند تاریخی، دارای شرایط منحصر به فرد در این زمینه است.
قدمت آثار تاریخی موجود در خزانه‌داری آستان قدس ضوی به چه دورانی برمی‌گردد؟
قدیمی‌ترین آثار تاریخی موجود در خزانه‌داری کل حرم مطهر امام رضا(ع)، سفال‌های قبل از تاریخ اسلام است که قدمت آن‌ها به حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح(ع) می‌رسد، همچنین در مورد آثار متعلق به بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) آثاربا ارزشی از جمله ضریح پوش‌ها، صندوق پوش‌ها و... وجود دارد، ضمن اینکه پرده‌ها و دست بافت‌های موجود در حرم مطهر از حدود ۵۰۰ سال قبل (یعنی حدود دوره صفویه) نیز در این زمینه از جمله آثار نفیس و باارزش به شمار می‌آیند.
یکی دیگر از آثار ارزشمند و با قدمت قابل توجه در این زمینه صندوق پوش گلابتون دوزی شده مربوط به سال ۹۵۲ هجری قمری است که بر روی این صندوق پوش، سوره مبارکه فتح از قرآن کریم به وسیله نخ‌های طلا و نقره دوخته شده است.
کاشی‌های زرین فام هم ازدیگر آثار تاریخی باارزش و متعلق به عصر ایلخانی و سلجوقی است که در خزانه‌داری کل نگهداری شده وهم اکنون نمونه هایی از آن‌ها در دیوارهای روضه منوره حضرت رضا(ع) وجود دارند که مانند یک شناسنامه باارزش در معرفی روضه منوره امام هشتم(ع) نقش آفرینی می‌کنند، به گونه‌ای که از طریق این کاشی‌ها می‌توان به سیر تاریخی تحول و تکامل تزئینات معماری و ساختمانی به کار رفته در مجموعه بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) پی برد.
فرشهای موجود در موزه‌های آستان قدس رضوی (متعلق به این خزانه‌داری) از دوره شاه عباس صفوی، همچنین ادوات و اسباب روشنایی مانند قندیل‌ها، جاشمعدانی‌ها، چراغ‌های پی سوز و... از دوره صفویه از دیگر آثار باارزش و با قدمت قابل توجه در مجموعه خزانه‌داری کل به شمار می‌آیند.
خزانه‌داری آستان قدس رضوی چه تفاوتی از نظر عملکرد با مجموعه موزه‌های این نهاد مقدس دارد؟
از لحاظ فنی آنچه که زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) در موزه‌های آستان قدس رضوی مشاهده می‌کنند، بخش کوچکی از تعداد کل آثار تاریخی و ارزشمند موجود در خزانه‌داری این مجموعه است و در صورتی که با تمهیدات لازم تعداد و وسعت موزه‌های حرم مطهر امام رضا(ع) افزایش یابد، می‌توان تعداد بیشتری از آثار تاریخی و گرانبهای موجود در خزانه‌داری آستان قدس رضوی را در معرض دید عموم زائران و مجاوران قرارداد.
آنچه که باید به آن اشاره کرد این موضوع است که خزانه‌داری کل آستان قدس رضوی به هیچ عنوان برای نگهداری از این آثار ارزشمند، موزه‌داری نمی‌کند، بلکه شرح وظایف سازمانی و اداری آن با مجموعه موزه‌ها تفاوت دارد.
اگر بخواهم کامل‌تر بیان کنم باید بگویم که مجموعه خزانه‌داری حرم مطهر رضوی در زمینه حفاظت و نگهداری، شناسایی و طبقه‌بندی آثارتاریخی مطابق شرایط فنی و استانداردهای لازم فعالیت می‌کند در صورتی که موزه‌های آستان قدس رضوی محل نمایش این آثار است تا در معرض دید عموم مردم و بازدیدکنندگان قرار گیرد و فعالیت این دو مجموعه(خزانه‌داری و موزه‌ها) با یکدیگر متفاوت است.
تعامل و همکاری این دو مجموعه با یکدیگر چگونه است؟
آثار تاریخی که در موزه‌ها به نمایش درآمده است پس از مدت زمانی باید دوباره به محل خزانه‌داری آستان قدس رضوی بازگردانده شوند تا اصطلاحاً «دوره استراحت» را طی کنند. دوره استراحت، اصطلاحی فنی در زمینه نگهداری و مراقبت و حفاظت از اشیاء و آثار ارزشمند است که از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و درمدت سپری شدن دوره استراحت، آثار تاریخی از داخل موزه‌ها به محل خزانه‌داری آستان قدس رضوی بازگردانده شده و به جای آن‌ها، آثار تاریخی دیگری جهت نمایش از محل خزانه به داخل موزه‌ها منتقل می‌شود.
همچنین خزانه‌داری آستان قدس رضوی در جهت تسهیل نمایش و ارائه آثار تاریخی و ارزشمند به منظور انتخاب شیء، توسط موزه داران این نهاد مقدس، نهایت همکاری و تعامل را با این افراد داشته و خدمات لازم را ارائه می‌کند.
ضمناً باید به این نکته مهم نیز اشاره کنم که همه آثار و اشیاء نفیس موجود در مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی در شهرهای مختلف (مشهد مقدس، تهران، یزد، کرمان و...) همگی متعلق به مجموعه خزانه‌داری کل این نهاد مقدس است که به صورت امانت و به منظور رؤیت بازدیدکنندگان در اختیار موزه‌های آستان قدس رضوی قرار گرفته است و چنانچه به هر دلیلی لازم باشد این آثار از داخل موزه‌های این نهاد مقدس جمع آوری شود، باید مطابق موازین شرعی و قانونی به خزانه‌داری کل آستان قدس برگردد.
چنانچه بعضی از آثار تاریخی و ارزشمند خزانه‌داری کل برای نگهداری بهتر نیازمند مرمت باشند، این امر با هماهنگی این خزانه‌داری و مطابق ضوابط موجود، توسط کارشناسان اداره حفاظت و مرمت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی انجام می‌شود.
سرنوشت آثار تاریخی موجود در خزانه‌داری کل آستان قدس رضوی چگونه تعیین می‌شود؟
مجموعه خزانه‌داری کل آستان قدس رضوی از نظر تشکیلات اداری مستقیماً زیر نظر تولیت معزز آستان قدس رضوی انجام وظیفه می‌کند و در زمینه چگونگی و مدت زمان نگهداری و حفاظت از آثار موجود، مطابق موازین شرعی و قانونی و پس از کسب تکلیف از تولیت محترم این نهاد مقدس نسبت به این آثار تصمیم گیری شده و سرنوشت و تعیین تکلیف برای آثار تاریخی موجود (از نظرهرگونه اقدام لازم اداری) بدین صورت مشخص و معلوم می‌شود.
علاقه‌مندان چگونه می‌توانند آثار تاریخی و اشیاء ارزشمند خود را به بارگاه مقدس حضرت رضا(ع) تقدیم کنند؟
زائران، مجاوران و عموم علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به دفاتر نذورات آستان قدس رضوی در مجموعه حرم مطهر امام هشتم(ع) هدایا و آثار تاریخی و با ارزش خود را اهداء کنند، چنانچه در بین این آثار، موارد باارزش تاریخی و فرهنگی و... وجود داشته باشد، مطابق موازین شرعی، قانونی و ضوابط موجود تحویل خزانه‌داری کل می‌شود.
همچنین چنانچه علاقه‌مندان(اشخاص اهدا کننده) متقاضی به نمایش گذاشتن آثار و اشیاء تقدیمی خود در موزه‌های آستان قدس رضوی باشند، در اینگونه موارد، توسط کارشناسان خبره این خزانه‌داری، مشاوره‌ها و راهنمایی‌های لازم با بیان ضوابط و شرایط موجود (از نظر رعایت ضوابط و دستورعمل‌ها) به این افراد ارائه می‌شود.
نظر شما