قدس آنلاین- سی و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که کمتر از یک سال پیش و چراغ خاموش کارش را با دبیری فرهاد مهندس پور آغاز کرده بود، این روزها در حال برگزاری است و عمر آن به نیمه رسیده است. جشنواره‌ای که مثل همه جشن‌های تئاتر در سال‌های گذشته، حاشیه‌ها و موافقان و مخالفانی داشت و مسلماً ضعف‌ها و قوت‌هایی دارد. حال، اینکه ضعف‌هایش بیشتر است یا قوت‌هایش را باید تا پایان برگزاری جشنواره به تماشا و قضاوت نشست.
نخستین حاشیه‌ها در مورد جشنواره، درست همزمان با انتخاب دبیر جشنواره شروع شده بود. این انتقادات همزمان با طرح دبیرخانه در مورد هیئت انتخاب هفتاد نفره هنرمندان برای جشنواره تئاتر فجر یکبار دیگر داغ شد و حاشیه‌هایی هم بر سر انتخاب‌ها در بخش‌هایی از جشنواره و حذف مسابقه نمایشنامه‌نویسی مطرح شد. اما بدون شک بیشترین واکنش‌ها نسبت به جشنواره بین‌المللی سی و ششم، به خاطر پوستر جشنواره نشان داده شد اما شکلک‌های پوستر فجر در حال زبان درآوردن به سرعت در سطح شهر پخش شدند و ایموجی‌های تئاتر فجر به یکباره همه جا را تسخیر کردند و این پوستر مثل طرح چند سال پیش جشنواره عوض نشد.
جدول چند صفحه‌ای نمایش‌ها
تعداد نمایش‌هایی که در جشنواره سی و ششم به روی صحنه می‌روند، خیلی زیاد است. یک جدول چند صفحه‌ای چاپ شده و به لطف تأسیس چندین سالن خصوصی و نیمه خصوصی تئاتر، حدود سی تالار نمایش در این جشنواره میزبان گروه‌های نمایشی اند و با یک ضرب و تقسیم ساده می‌توان گفت که در ده روز جشنواره، حدود صد و شصت نمایش اجرا می‌شوند. تعداد زیادی از آثار ایرانی جدول نمایش‌ها، مربوط به بخش مرور تئاتر ایران هستند که نمایش‌هایی را شامل می‌شوند که در طول یکسال به اجرای عمومی در آمده‌اند. از این میان ۳۱ نمایش بخش مرور به تئاترهای اجرا شده در شهر تهران اختصاص دارند و سهم مرور تئاتر و برگزیدگان تئاتر استانی دیگر استان‌ها از این فهرست ۳۲ نمایش است و مثل سال‌های قبل سهم استان خراسان بیشتر از سایر استان‌ها است. همچنین در بخش مهمان که شامل گروه‌هایی از سراسر کشور است تعداد ۳۹ نمایش در جشنواره تئاتر فجر امسال به روی صحنه می‌روند.
جای خالی نقد و پژوهش
هر روز حدود چهل نمایش صحنه‌ای و خیابانی در تهران و در تالارهای مختلف نمایش اجرا می‌شوند. این تعداد اجرا البته به لحاظ کمی‌آمار قابل توجهی را به دست می‌دهد. اما این را که کیفیت آثار به چه میزان و چقدر با تعداد قابل توجه اجراها تناسب دارد، باید منتقدان پاسخ بدهند که البته جایشان در جشنواره سی و ششم خالی است. جشنواره تئاتر فجر از معدود جشنواره‌های دنیا ست که تقریباً منتقدان در آن هیچ جایگاهی ندارند. امسال هم فقط کانون ملی منتقدان و اعضای آن، با حمایت اداره کل هنرهای نمایشی و نه دبیرخانه تئاتر فجر، فضایی اندک برای فعالیت دارند و علاوه بر فعالیت‌های فردی به عنوان منتقد، بخشی از نقدها را در سایت این کانون منتشر می‌کنند.
علاوه بر نقد، جای پژوهش هم در جشنواره امسال خالی است. در حالی که همه جشنواره‌های معتبر تئاتری و هنری جهان بخش مهمی از برنامه‌هایشان را به برگزاری سمینارها، همایش‌ها و سمپوزیوم‌های علمی اختصاص می‌دهند، جشنواره تئاتر فجر مدت‌هاست که به این حوزه کم اعتناست.
جشنواره بین‌المللی و چند نمایش خارجی
در همه سی دوره‌ای که جشنواره تئاتر فجر با برچسب بین‌المللی برگزار می‌شود، نمایش‌های غیرایرانی آن همواره بیشتر از بقیه آثار مورد توجه بوده‌اند. این بخش، فرصتی را فراهم کرده است تا هنرمندان و علاقه‌مندان تئاتر بتوانند دست کم سالی یکبار چند نمایش خارجی ببینند. خیلی‌ها در روزهای جشنواره فقط خارجی‌ها را می‌بینند. خیلی‌ها هم آثار این بخش را در اولویت برنامه‌شان قرار می‌دهند. در این سه دهه همواره انتظاراتی هم در مورد نمایش‌های خارجی مطرح بوده که به نظر می‌رسد به جز در چند مورد هیچگاه برآورده نشده است.
در همه این سال‌ها معلوم نبوده که جشنواره تئاتر فجر بین‌المللی است؟ جشنواره در میان بخش‌های متعددش یک بخش بین‌الملل هم دارد؟ یا چند نمایش خارجی هم به هر شکل دعوت می‌شوند؟ جشنواره تئاتر فجر در همه این سال‌ها برای بین‌المللی شدن و پیدا کردت استانداردهای یک فستیوال بین‌المللی ناموفق بوده است. این جشنواره تاکنون تنها ویترینی از چند نمایش غیرایرانی را با عنوان بین‌الملل بوده است و نتوانسته از این فراتر برود.
امسال و در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر یازده نمایش خارجی از کشورهای آلمان، فرانسه، سوئیس، عراق، ترکیه، برزیل، بلژیک و یونان حضور دارند که اجرای اثارشان از سومین روز جشنواره شروع شده است. نمایش‌هایی که مخاطبان و تماشاگران تئاتر و به ویژه هنرمندان تئاتر ایران اشتیاق بیشتری برای دیدن آنها دارند و فقط حضورشان در تهران باعث شده تا جشنواره تئاتر فجر برچسب بین‌المللی بودن بخورد.
جشنواره تئاتر فجر یک فستیوال تئاتری متعلق به ایران است. با همه مناسبات و ویژگی‌ها و مشخصاتی که باید براساس تئاتر ایران، بضاعت‌های تئاتر ما و شرایط‌مان مورد توجه قرار گیرد. اینکه مدام این جشنواره را براساس سلیقه برگزارکنندگانش با فلان فستیوال و فلان جشنواره مقایسه کنیم و مدام شکل و ظاهر آن را با الگوهای دیگر بزک کنیم، باعث بی‌ثباتی و تظاهر بدون پشتوانه می‌شود و بس. مهمترین چیزی که جشنواره تئاتر فجر بعد از چهار دهه حیاتش نیاز دارد، یک چهارچوب مشخص و دستور کار استاندارد براساس مناسبات خود جشنواره است که اول تثبیت و سپس با ارزیابی و نقد، تقویت شود. تجربه سی و شش دوره برگزاری هم به اندازه کافی آزمودن‌ها و موفقیت‌ها و شکست‌ها را پیش رو قرار می‌دهد. حالا وقت آن رسیده که این جشنواره براساس تجربیات خودش و نه سلیقه و خواست یک دبیر و چند نفر برگزارکننده، تثبیت شود و شکل استاندارد فستیوالی را به خود بگیرد بی‌آنکه سلیقه‌ها بخواهند هر سال و هربار پیکر آن را از نو بتراشند.
نظر شما