سعید تشکری، نویسنده نام‌آشنا و با سابقه که این روزها رمان‌های خواندنی‌اش در محافل ادبی مطرح است، به تازگی کلاس‌هایی برگزار کرده که می‌تواند نویدبخش بازگشت روزهای خوب به تئاتر باشد. حسینیه هنر میزبان هنرجویانی است که زیر نظر استادان مجرب این رشته گام به گام نمایشنامه‌نویسی را می‌آموزند. سعید تشکری که خودش یکی از این مدرسین است درباره این کلاس‌ها می‌گوید: به نظرم این نخستین تجربه در سطح ایران است که در حوزه تئاتر متعهد، دارد اتفاق می‌افتد. نصرالله قادری، حسین فدایی، محمد ملتجی، مهدی سیم‌ریز و خود بنده مباحث مربوط به نمایشنامه نویسی و موضوعات روز تئاتر دنیا را بررسی می‌کنیم. رویکردی که اصولاً در کارگاه‌های اینچنین در کشور وجود دارد، تولید براساس کلیات است، یعنی مباحثی مطرح می‌شود که هیچ ربطی به وضع زمان و زمانه ما ندارد. ما می‌خواهیم در کلاس‌های‌مان جزئیات تئاتر متعهد و انقلابی را به بحث و گفت‌وگو بنشینیم. وی افزود: نمایشنامه‌نویسانی که اکنون داریم به دلیل نوع آموزش دانشگاهی و کلاسیکی که می‌بینند وقتی سراغ موضوعات روز می‌روند نوعی دافعه دارند؛ چراکه فکر می‌کنند نمایش‌هایی در تاریخ می‌مانند که جهان‌شمول باشد. ساخت‌وساز نمایش‌های اکنون بافت جزیره‌ای دارد. نمایش متعهد به این مفهوم که مسائل مردم را در آن ببینیم وجود ندارد. اگر تک و توک تئاترهای اینچنینی هم باشد محصول جشنواره‌های موضوعی است که خروجی‌اش باز برای مردم نیست. در آنجا یک رقابت آگاه‌مندانه وجود دارد. در کل ما از اول انقلاب تا الان جز تعداد اندکی نمایش مردمی نداریم.
■ تئاتر باید جایی باشد که مردم هستند
تشکری با تشریح اینکه تولید یک تئاتر پرسشگر چه کارایی‌هایی دارد، خاطرنشان کرد: وقتی در آلمان هیتلر می‌آید، درست در همان‌جا تئاتر مقاومت هم شکل می‌گیرد. صدها نمایشنامه استاندارد جهانی در آن دوران با این موضوع نوشته شده است، اما ما در حوزه نمایشنامه نویسی خودمان چند تا تئاتر داریم که مردم بگویند ما با دیدن آن به پاسخ سؤال‌های‌مان رسیدیم؟ تئاتر باید به درون توده‌ها و به مکان‌هایی برود که «تئاتر سریع» شکل می‌گیرد. نیروهای جدیدی بیایند که تئاترهای عکس‌العملی شکل بگیرد، چیزی که اکنون در ایران نیست. یادم می‌آید در زمان موشک‌باران تهران ما در پناهگاه‌ها تئاتر داشتیم ولی امروز نیست. تئاترهای امروز ما اتمسفری و فیزیکال است، درصورتی که اکنون مکان‌های مردمی مثل مساجد، حسینیه ها و تکایا محل اجرای تئاتر است. چهره‌های جدیدی باید تربیت بشوند که رویکردشان این باشد اما متأسفانه ما توزیع نیرو نداریم و فقدان این نوع آموزش به چشم می‌خورد.
نویسنده «کافه‌داش‌آقا» با تأکید بر اینکه امروز تئاتر دنیا، تئاتر اشیاست گفت: مگر ما از دوره کلاسیک عبور نکردیم؟ مگر نمی‌گوییم به مدرنیته رسیدیم؟ پس چرا این مدرنیسم را در تئاترمان نمی‌بینیم؟ چرا تئاتر لهستان در جهان پیش‌رو می‌شود؟ چون تئاترش کنار دیوار است نه صحنه. بک‌گراند نمایش‌هایی که اجرا می‌کنند دیوارنوشته‌هاست. من اعتقاد راسخ دارم که تئاتر باید در جاهایی شکل بگیرد که مردم باشند. افرادی هم باید بیایند که تئاتر را به عنوان یک مسئولیت انقلابی ببینند نه یک کار هنری. چرا روی پوستر جشنواره فجر مدام می‌نویسند تئاتر برای مردم؟ چون خودشان هم می‌دانند که مردم در تئاتر نیستند. ما در تئاتر حرف‌هایی را می‌زنیم که ناشناخته است و اصلاً دغدغه‌ها و مشکلات مردم در آن بازتابی ندارد.
■ تئاترهای ما فاقد قهرمان است
تشکری با بیان اینکه کارگردان‌هایی که وفادار به انقلاب‌اند تعدادشان کم نیست، ولی متونشان مال خودشان است، گفت: چیزهایی که آن‌ها می‌نویسند بیشتر متن است تا نمایشنامه. اینکه در یک کارگاه گسترده چندماهه، یک تیم حرفه‌ای در سطح ملی بخواهد آموزش نمایشنامه‌نویسی با رویکرد انقلابی بدهد، اتفاقی بزرگ در نمایشنامه‌نویسی ایران است. ما پیش از این در یک دوره دو ساله، کارگاه داستان را برگزار کردیم که بسیار مثمر ثمر بود. امروز در مشهد داستان‌نویس‌های زبده جوانی داریم که تربیت یافته همان کارگاه حسینیه هنراند. این نسل جدید پویا نسلی است که در شرایط کنونی کاملاً وفادار به آرمان‌های انقلاب‌اند. متأسفانه در انجمن‌های رایج بیشتر بحث‌های فرمی دارند و از محتوا خالی‌اند. ما می‌خواهیم هنرمندان رویکرد محتوایی نیز داشته باشند.
وی افزود: حدود 50 هنرجویی که اکنون در کارگاه داریم، برگزیده شده‌اند و این گونه نیست که هرکس علاقه داشت وارد کارگاه شود. دغدغه راه انداختن کارگاه نمایشنامه‌نویسی بعد از دوره دو ساله کارگاه داستان در اتاق فکر حسینیه هنر شکل گرفت. سال گذشته دو اتفاق نمایشی رخ داد؛ یکی مشهد دوست داشتنی که نمایش‌هایش را یک سری نویسنده جوان نوشته بودند. به گواه کسانی که دیده بودند کارهای خیلی خوبی بود. در نوروز امسال هم تئاتری شکل گرفت به اسم تئاتر موزه. موزه مکانی است که هیچ ربطی به تئاتر ندارد ولی آنجا مردم از نمایش‌های هنرمندان بسیار استقبال کردند.
تشکری با تأکید بر اینکه تئاتر مردمی یک کلمه گمشده است، گفت: تئاتر مردمی بخشی است که مردم هویت‌ها و پرسش‌های خود را در آن ببینند. شما به من بگویید اصلاً تئاتر روشنفکری یعنی چه؟ همان تئاتری که مردم هیچ چیز نمی‌فهمند؟ کدام نمایشنامه برشت قابل فهم است؟ آن طرف نسبت به کنش‌های ملی شان نمایشنامه دارند، ولی ما نمایشنامه هامان تهی شده و فقط با این کلمه که «شعاری» است دست خود را خالی می‌کنیم. نمایشنامه‌های الان ما فاقد قهرمان است و هیچ رویکردی ندارد.
■ روح تازه‌ای بر پیکر بی جان تئاتر
محمد ملتجی، از پیشکسوتان باسابقه تئاتر خراسان که یکی از مدرسین دوره نمایشنامه نویسی حسینیه هنر است، با ابراز خرسندی از برپایی این کارگاه‌های آموزشی گفت: وقتی از راه افتادن این کارگاه باخبر شدم به آقای تشکری پیام دادم: آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا. تئاتر الان یک قالب بیانی است که در دنیا تدریس می‌شود، اما ما عقب هستیم. اتفاقاً علت این که انقلاب ما برای دنیا بازتاب داده نشده به این خاطر است که از این قالب‌ها استفاده نمی‌کنیم. باور کنید چند روز پیش که من این خبر را شنیدم با خودم گفتم اگر این دفتر جبهه فرهنگی انقلاب نبود، چه کسی به فکر تئاتر می‌افتاد؟ وی افزود: نمایشنامه نویسی قواعد و اصول خاصی دارد که لازم است علاقه‌مندانش حتماً آن‌ها را یاد بگیرند. یک نمایشنامه‌نویس باید تفاوت‌های میان تئاتر و نمایش را بداند. تئاتر ترکیبی است از چند هنر ولی نمایش صرفاً نشان دادن یک ماجرا به صورت زنده است. من در این کلاس‌ها می‌خواهم فرق نمایش و تئاتر را بگویم و درباره ضرورت‌های نویسندگی صحبت کنم. شاخه‌های نویسندگی زیاد است و مقاله نویسی، داستان نویسی و نمایشنامه‌نویسی از گونه‌های آن محسوب می‌شود. همچنین نگاهی به تئاتر روز دنیا داریم و بخش‌هایی از نمایشنامه‌های روز دنیا را می‌خوانیم.ملتجی با بیان اینکه ما وقتی به تئاتر وارد شدیم به دنبال آرمان‌های‌مان بودیم گفت: الان متأسفانه تئاتری که اول انقلاب به دنبالش بودیم اصلاً روی صحنه نیست. این کلاس روح تازه‌ای بر کالبد فرهنگ و هنر انقلاب است. مطمئنم این کارگاه خروجی‌های خوبی دارد. اگر ما از این 50 نفر 5 نمایشنامه نویس هم برای آینده تربیت کنیم کافی است. ما باید داشته‌های‌مان را تحویل نسل جدید بدهیم. این‌ها راه‌های میان‌بری است که فرهنگ و هنر انقلابمان را تقدیم به این جوان‌ها کنیم. مقصر ماییم که تئاتر به اینجا رسیده اما به قول قدیمی‌ها جلوی ضرر را از هرکجا بگیری منفعت است.
نظر شما