«در بهمن ۱۳۹۶، با استناد به دلایلی نظیر استرس آزمون ورودی و آسیب‌های مترتب بر جداسازی دانش‌آموزان مستعد، حذف مدارس استعدادهای درخشان و نمونه‌دولتی در مقطع متوسطه اول در شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسید، اما به دلیل مخالفت‌های بسیار بویژه مخالفت شورای عالی انقلاب فرهنگی، حذف مدارس استعدادهای درخشان از مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش خارج شد.

افزون بر این مقرر شد مدارس نمونه‌دولتی در مناطق برخوردار حذف شوند و در مناطق کمتر برخوردار بدون برگزاری آزمون ورودی و صرفاً مبتنی بر دستورعمل پذیرش وزارت آموزش و پرورش به فعالیت خود ادامه دهند.

چند روز پس از آنکه زرافشان؛ معاون متوسطه وزیر آموزش و پرورش در اظهار نظری اعلام کرد، حذف آزمون مدارس نمونه دولتی و سمپاد نیازمند طرح مجدد در شورای عالی انقلاب فرهنگی نیست، مخبر دزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بصراحت بیان کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی مرجع تصمیم گیری نهایی است چرا که موضوع مدارس سمپاد و تیزهوشان یک موضوع ملی است.

وی گفت: مسائل مربوط به این مدارس در شورا مطرح خواهد شد و اگر کسی بگوید مخالف و موافق است، اتفاقی نخواهد افتاد.

تحلیل نابسامانیِ شیوه‌ پذیرش مدارس متوسطه اول استعدادهای درخشان

با مخالفت شورای عالی انقلاب فرهنگی برای حذف آزمون مدارس نمونه دولتی و سمپاد؛ پنجم مرداد ۱۳۹۷ آزمون ورودی مدارس استعدادهای درخشان برگزار شد. اصلی‌ترین مشکل آن انطباق کامل سؤالات آن با تست هوش معروف به نام «ریون» بود. تکراری و در دسترس بودن این آزمون عملاً اعتبار نتایج آن را مخدوش ساخت.

محمد نستوه؛ معاون سابق مرکز ملی استعدادهای درخشان در واکنش به این موضوع گفته بود اگر واقعاً سوالات آزمون ورودی پایه هفتم مدارس سمپاد مشابه سوالات آزمون ریون باشد، قطعاً اعتبار آزمون دچار خدشه می‌شود؛ هرچند که آزمون ریون دارای اعتبار بین المللی است، اما نیاز است سؤالات آن مجدد طراحی شده باشد.

به اعتقاد نستوه نمی‌توان به طور دقیق اعلام کرد، افرادی که در این آزمون پذیرفته می‌شوند، مستعد هستند چرا که روش استعدادیابی آن‌ها صحیح نبوده است و دانش آموزانی که قبلاً سؤالات را کار کرده بودند آسان‌تر به آن جواب دادند بنابراین نمی‌توان ادعا کرد که مستعدترند.

محمد رضا میبدی؛ دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی نیز در گفت‌وگو با «تسنیم» با ذکر سه دلیل به چرایی این موضوع اشاره کرده بود: نخست اینکه آموزش و پرورش خواسته است مثلاً از نظر مالی صرفه‌جویی کند که کار بسیار اشتباهی بوده و اعتبار آزمون را قربانی آن کرده‌اند. دوم، آموزش و پرورش خواسته برای پاسخ به فشار اولیا به اعتبار آزمون ریون ارجاع بدهد که باز هم در این شرایط به دلیل این که این سؤالات در دسترس بوده قابل قبول نیست. سوم آموزش و پرورش وقتی با مصوبه شورای انقلاب فرهنگی از حذف مدارس متوسطه اول سمپاد ناامید شد، سعی کرده است تعمداً خودش اعتبار آزمون این مدارس را زیرسؤال ببرد.

نابسامانی به وجود آمده ریشه در «پافشاری بر تغییر شتابزدۀ شیوۀ پذیرش مدارس» و «واگذاری طراحی آزمون به نهاد غیرتخصصی (سازمان آموزش و پرورش استثنایی)» است. با توجه به تکراری و در دسترس بودن آزمونِ برگزار شده، سه گزاره قطعی وجود دارد؛ ۱- افرادی که در این آزمون حداقلی از نمره را کسب نکنند، قطعاً استعدادبرتر نیستند ۲- تمامی کسانی که نمره مناسبی کسب کرده‌اند، الزاماً استعداد برتر نیستند ۳- در میان افرادی که حداقلی از نمره را کسب کرده‌اند، نمره بهتر الزاماً به معنای استعداد بیشتر نیست.

تحلیل نابسامانیِ شیوه پذیرش مدارس متوسطه اول نمونه‌دولتی

بر اساس مصوبۀ شورای عالی آموزش و پرورش، وزارت آموزش و پرورش مکلف شد دستورعمل پذیرش مدارس نمونه‌دولتی را اعلام کند. این مصوبه اگر چه ابلاغ شده، اما به صورت رسمی منتشر نشده است. براساس اظهارنظر برخی مسئولان، معیار پذیرش دانش‌آموزان در این مدارس، داشتن نمرات خیلی خوب در مقطع پنجم و ششم و نیز مجموعه فعالیت‌هایی است نظیر: حفظ قرآن، کسب رتبه در مسابقات قرآن، عترت و نماز، مسابقات فرهنگی و هنری، جشنواره‌های مختلف و مسابقات ورزشی، تألیف کتاب یا ثبت اختراع، عضویت در تشکل‌های دانش‌آموزی. علاوه بر این، برای فرزندان خانواده‌هایی نظیر فرهنگیان و خیرین مدرسه ساز امتیازاتی در نظر گرفته شده است.

شاخص‌های پذیرش در مدارس نمونه‌دولتی دو مشکل عمده دارد؛ ۱- فاقد عینیت و شفافیت برای امتیازدهی و گزینش دانش‌آموزان است. ۲- بخشی از آن‌ها، بی‌ارتباط با فلسفه وجودی مدارس نمونه‌دولتی یعنی ارائه خدمات آموزشی باکیفیت به دانش‌آموزان مستعد محروم است. در واقع نه ارتباطی با مستعد بودن دارد و نه ارتباطی با محرومیت. این دو مشکل در عمل فساد و بی‌عدالتی در پذیرش را ایجاد می‌کند.

بروز این نابسامانی در شیوه پذیرش مدارس نمونه‌دولتی ریشه در «عدم درک صحیح از ماهیت مدارس نمونه‌دولتی»، «شتاب‌زدگی در تغییر شیوۀ پذیرش مدارس» و «اصرار بر پذیرش بدون آزمون» دارد.

برگزاری آزمون استاندارد دوم با هدف غربالگری ثانویه برای پذیرش مدارس متوسطه اول استعدادهای درخشان و نمونه‌دولتی و حذف ملاک‌های غیرعلمی برای پذیرش مدارس متوسطه اول نمونه‌دولتی، پیشنهادهای این شبکه برای رفع نابسامانی‌های ایجاد شده در شیوه‌ پذیرش این مدارس است.

شبکه کانون‌های تفکر ایران (ایتان) با انتشار گزارشی با عنوان «راهکار رفع نابسامانی‌ها در شیوه‌ پذیرش مدارس متوسطه اول استعدادهای درخشان و نمونه‌دولتی»، پیشنهاد داد که آزمون استاندارد دیگری با هدف «غربالگری ثانویه» برای پذیرش مدارس متوسطه اول استعدادهای درخشان برگزار شود و همچنین معیارهای بی ارتباط با فلسفه وجودی مدارس متوسطه اول نمونه‌دولتی، از معیارهای پذیرش دانش آموزان در این مدارس حذف شود.

در این گزارش با اشاره به نابسمانی‌های ایجاد شده در شیوه پذیرش مدارس متوسطه اول استعدادهای درخشان و نمونه‌دولتی، علت بروز این اتفاقات، «پافشاری بر تغییر شتاب زدۀ شیوۀ پذیرش مدارس»، «واگذاری طراحی آزمون مدارس استعدادهای درخشان به نهاد غیرتخصصی (سازمان آموزش و پرورش استثنایی)»، «عدم درک صحیح از ماهیت مدارس نمونه‌دولتی» و «اصرار بر پذیرش بدون آزمون برای مدارس نمونه دولتی» عنوان شده است.

راه حل پیشنهادی برای رفع نابسامانی‌های فوق

راه حل رفع نابسامانی در پذیرش مدارس استعدادهای درخشان آن است که آزمون برگزار شده با در نظر گرفتن حد نصابی به عنوان مرحله نخست پذیرش لحاظ شود. سپس با اعلام بخشی از متقاضیان به عنوان پذیرفته شدگان مرحله اول، آزمون استاندارد دیگری با هدف «غربالگری ثانویه» برگزار شود. بدیهی است برگزاری این آزمون دوم و اعلام نتایج آن باید حداکثر تا ۱۵ شهریورماه صورت پذیرد تا عملاً امکان ثبت‌نام دانش‌آموزان در مدارس استعدادهای درخشان، قبل از شروع سال تحصیلی وجود داشته باشد.

به منظور رفع نابسامانی در پذیرش مدارس نمونه‌دولتی نیز، با توجه به ماهیت مشابه این مدارس و مدارس استعدادهای درخشان، منطقی است پذیرش در این مدارس کاملاً مشابه با مدارس استعدادهای درخشان و از طریق آزمون آن مدارس انجام شود. لازم به ذکر است شورای عالی آموزش و پرورش، پذیرش مشترک مدارس نمونه‌دولتی و استعدادهای درخشان از طریق آزمون واحد را برای مقطع متوسطه دوم به رسمیت شمرده است. همچنین با توجه به مأموریت اصلی مدارس نمونه‌دولتی که توجه به مستعدین محروم است، در این مدارس نباید برای هیچ قشری جز اقشار محروم سهمیه ویژه‌ای در نظر گرفته شود. برای سال جاری نیز با توجه به اینکه اجرای این پیشنهاد با محدودیت‌هایی روبه‌روست، پیشنهاد اصلی آن است که تنها ملاک‌های علمی نظیر نمره دانش‌آموزان در سال پنجم و ششم و مصاحبه علمی با دانش‌آموزان معیار پذیرش قرار گیرد و استناد به دیگر معیارهای بی‌ارتباط با فلسفه‌وجودی این مدارس ممنوع اعلام شود».