به گزارش قدس آنلاین- تاریخچه سد سازی در ایران اگر در ابتدا هم خوب بوده باشد به جای خوبی نرسیده و بزرگترین آن شاید فاجعه گتوند باشد که علی رغم آنکه با خوردن کلنگ بر زمین نام افتخار ملی گرفت بعدها شور این افتخار چنان بالا زد که کنار فاجعه ملی  تیتر یک روزنامه ها شد. حالا برای مردم خوزستان علاوه بر ریزگرد ، دود و شوری آبها یک نام دیگر حساسیت ایجاد می کند آنهم احداث سد و سد سازی است.

تجربه های تلخ سد سازی

سدهای پیاپی؛ جان کشاورزی، دامداری، ماهیگیری را گرفته اند بنابراین خاطرات خوبی برای جنوب نساخته اند که مردم پذیرای دیگری اش باشند، میان آنهمه تجربه تلخ سد سازی سازمان آب و برق خوزستان راه حل مشکلات  آب از جمله شوری و نوسانات جزر و مدی، در خرمشهر و آبادان را ساخت و تکمیل یک سد به نام مارد دانسته  سدی که در همان ابتدا و از آنجا که «مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می ترسد » مدام با گتوند مقایسه می شد.

با توجه به اینکه در سال های اخیر به علت کاهش آورد رودخانه بهمنشیر در شرق جزیره آبادان، حجم زیادی آب شور با جریان مد وارد نهرهای منشعب به آبراه های اروندرود و بهمنشیر شده اند، خسارت زیادی به نخیلات  و کشاورزی، دامداری  و حتی آبزیپروری منطقه  شده که لزوم ساخت یک سد را پیشتر نشان می دهد حال با ساخت مارد سوال اینجاست به واقع می توان این سد را با گتوند مقایسه کرد؟ و یا معایب و راهکارهای دنبال شده در ساخت این سد  چیست؟ و بالاخره برای هر پروژه ای عده ای ذی نفعند و عده ای هم دچار چالش هایی می شوند که  ترجیح می دهند چنین طرحی به سرانجام نرسد، مهم این که میزان سود و زیان پروژه ها برای مردمی که روزمره گی های کشورند و به طور مستقیم درگیر، چه پیامدهایی دارد؟

شوری گتوند دخل و تصرفی بر سد مارد ندارد

یکی از فعالان محیط زیست در خوزستان با اعلام اینکه جانمایی سد مارد در سال۸۶ انجام شده و در سال ۵۴ نقشه های فاز اول آن توسط مهندسین و مشاوران مهاب تهیه شده، می گوید: در آن زمان صحبتی از سد گتوند نبود و شوری آن دخل و تصرفی  برای سد مارد ندارد، با توجه به احداث سد آتاتورک قرار بر این بود ۷ گزینه  ساخت سد تهیه شود، در زمان وزیر سابق نفت در سال ۶۹ مشخص کردند که یکی از این گزینه‌ها سدی به نام مارد در بالادست بهمنشیر و یک سد دیگر در پایین دست آن است تا آب ذخیره شود، قرار بود این سد هیچ گونه آبراه کشتیرانی هم نداشته باشد تا بهمنشیر تبدیل به استخر آب شیرین شود.

شبنم قنواتی  تشریح می کند: به این ترتیب آب  توسط کانال هایی به طول ۱۰ کیلومتر به بهمن‌شیر سرریز و دبی پایین دست بهمنشیر به سمت چوئبده ، به ۳۵ متر مکعب بر ثانیه رسیده و موجب پس زدن آب شرب می شد؛ در نظر بگیرید در ۷۰ متر مکعب آب ۳۵ متر مکعب تخلیه  شود ! و ادامه می دهد: دبی  کل ورودی بهمنشیر نیز ۱۲۰ متر مکعب بوده که از این مقدار ۴ کیلومتر قبل از کانال سرریز بهمن شیر، از مارد جدا شده و آب را به دهکده ولیعصر می‌برد،  ۱۳ تا ۱۵ متر مکعب آب داخل می‌آمد که مصرف جزیره مینو ، خرمشهرو آبادان را تامین می‌کرد.

تغییرات مکانی، سد مارد

او از جابجایی  مکان سد احداث شده  گفته و اظهار می کند: با بررسی ها می بینید که سد مکان دیگری دارد، محل دقیق سد مارد چسبیده به ایستگاه پمپاژ مارد است، جایی که سیفون معکوس کارون را زده اند، اما سد را ۷۰ متر پایین تر زده و ۷ متر هم آن را از سطح پایین آورده اند، مارد سد بزرگی بوده که نیاز به انحراف داشته و در دستگاه‌های ابزار ترکیبی انحراف سنج انحراف آب بررسی شده  که در آن بند کشتیرانی به ظرفیت ۵۰۰ بار هم دیده شده بود.

قنواتی سد مارد را برای جلوگیری ورود آب شور در مواقع جزر دانسته، شیوه کار آن را چنین شرح می دهد: در زمان مد از طریق بهمنشیر و حفار بالا می‌آمد و جلوی شوری آب را می گرفت و در مواقع جزر آب شیرین کامل جذب پمپاژ مارد می‌شد، دو طرف ساحل سمت مارد را خاکریز کردند تا مجرای ورودی تنگ شود و دبی آب متاثر شده سرعت آن تغییر یابد .

۹۰ درصد حوضچه های ماهی غیر مجازند 

سخنگوی محیط زیست استان خوزستان در رابطه با آسیبهایی که سد خاکی به ماهیگیری و حوضچه های ماهی وارد کرده اذعان می کند: ملاک ایجاد سد حوضچه های ماهی نیست اما در همان مارد بیست سال پیش آب به مجتمع ها دادند که بر اثر فشار نمایندگان بود حتی نامه هایی گرفتند مبنی برازمجوز انشعاب از برق ایستگاه پمپاژ و اگر عوامل وزارت موافقت کند اشتباه بزرگی است. ۹۰ درصد حوضچه های ساخته شده غیر مجاز است و با لابی‌گری آن را ساخته‌اند تمام نیترات مواد مضر و نمک انباشته را به رودخانه ها می ریزد از سوی چون غذای اصلی ماهی ها کود مرغ یا گاو است از مواد سمی تشکیل شدند که همه آنها نیز به رودخانه تخلیه می شود، برای همین است که در سر ماهی های پرورشی نیم کیلو چربی وجود دارد و طعم آن بی کیفیت و بی مزه است اما مردم اعتراضی ندارند و آن را مصرف می‌کنند.

از دست رفتن حق مرزی ایران در برابر عراق

 قنواتی  با تشریح اینکه از سمت دجله و فرات یک انشعاب شط العرب به سمت خرمشهر می آید و از کارون یک انشاب به نام حفار به اروند می ریزد ، خاطر نشان می کند: اگر سهم ما صفر شود  مسلما کشور عراق شاکی شده چراکه از لحاظ عرضی نیز ۷۵ درصد اروند در مرز ایران است اگر کمتر شود از لحاظ ایدئولوژی و مهندسی رودخانه تغییر شکل می‌دهد، خط وفیزیک رودخانه عوض شده به این ترتیب حق مرزی ما ضایع می‌شود.

او با بیان اینکه حالا ۲۰۰ متر مکعب آب در مارد داریم، سد هم بزنیم تمام آب باید به بهمنشیر انتقال یابد بنابراین از مارد تا بهمنشیر همه شور است در صورتی که برای پس زدن، دبی آب همان پایه (۲۰۰متر مکعب) باید باشد که وارد مارد شود، اما در حال حاضر دبی همچنان ۱۲۰ متر مکعب است و تمام ۴۰ پمپ مورد هم باید روشن باشند و نیست. از طرفی ۷۰ متر پمپاژ کار می‌کند، ۳۵ تا خارج ،  ۱۵ تا در نهر عرایض، ۴۰ تا جزیره مینو و ۳۰ تای آن در ایستگاه پمپاژ می ماند بنابراین احداث سد خاکی یک کار مسخره و بی پایه است .

او درباره اینکه تصور می شود که با ایجاد سد خاکی خاصیت لایروبی و خودپالایی رودخانه از بین می‌رود نیز عنوان می کند: این مسئله صحیح نیست، براثر کم شدن دبی در سال ۴۶ سد استارت خورده چون کم شدن دبی آب سدها، ارتفاع آب شیرین را بالا می آورند و با آب شور به این شکل مبارزه می کند و این در واقع طبیعت را تقویت کرده است .

ناهماهنگی وزارت نیرو با زیرمجموعه هایش

این محیط زیستی در پایان با تاکید بر اینکه  این کار این در صورتی بوده که هیچگونه فاضلابی وارد بهمنشیر نشود اما امروز بسیاری از فاضلاب خام وارد بهمنشیر شده و زیر نظر خود شهرداری نیز انجام می‌گیرد ، می افزاید: فاضلاب قرار بود در اروند، تصفیه خانه ها، تالاب ها و جاهای دیگر ریخته شود اما زیر نظر آبفا  به بهمنشیر می ریزد، حال سوال اینجاست  با وجو اینکه اداره آبفا زیر نظر وزارت نیرو است، چرا این دو ارگان با یکدیگر هماهنگ نیستند ، از طرفی وقتی طرحی درست انجام نشود دیگر طرح‌ها حق آن را میخورند، بودجه و مکان را می گیرند و طرح را از لحاظ زمان عقب می اندازند و برای شروع به کار کردن دوباره توان و هزینه بیشتری می‌خواهد بنابراین طرح عملاً نابود شده است.

سعید بقایی مدیر مجتمع پرورش ماهی شهید احمدیان خرمشهر در گفتگو با خبرنگارقدس آنلاین خوزستان در رابطه با ساخت سد مارد می گوید: وقتی ماهی ها و رودخانه کارون در حال مردن اند یک سد خاکی دیگر احداث می شود که فاجعه زیست محیطی است.

فاجعه زیست محیطی مارد‍!

سعید بقایی درباره فاجعه ملی خواندن این سد خاکی توضیح می دهد: با احداث مارد پسآب هایی که دارای حجم بالا و کیفیت پایین هستند با ورود به رودخانه ها سبب تغییر در کیفیت آنها شده و رودخانه توانایی فرآیند خود پالایی را در پایین دست جریان از دست می دهد، لذا هر روز به میزان آلودگی افزوده می شود، از طرفی معضلات حیات آبزیان را به همراه دارد و ماهیهای محلی مثل صبور که تخم‌ریزی کرده‌ و دنیا می‌آیند راهشان بسته شده و قادر نیستند به محل تولد برگردند و تخم ریزی کنند همین موضوع سبب انقراض آنها می‌شود.

این مقام مسئول با تاسف از اینکه بعضی از متولیان فقط ادعای کار دارند؛ ادامه می دهد: اگر یک زمانی باران سیل آسا بیاید این سد براحتی شکسته می شود مثل تجربه هایی که پیش از این داشته ایم و درس عبرت نشده اند، در حال حاضر نیز سازندگان آن در حد حرف‌های عامه‌پسند توجیه می کنند که خشک شدن رودخانه ها فقط خاص ما نیست و در کشورهای دیگر مثل راین آلمان هم شبیه این اتفاق افتاده؛ در حالی که چنین رودخانه هایی به طور طبیعی خشک شده اند اما رودخانه کارون و زاینده رود به دست مسئولین بی مبالات و فاقد مدیریت به این حال روز افتاده اند و ما هم فقط تلفات سرمایه ،وقت و انرژی می دهیم.

با اینحال بسیاری هم هستند که «مارد» را جدیدترین نسخه برای شیرین شدن آب چند شهر جنوبی خوزستان می دانند که ای.سی ۲۰ هزار اروند و خلیج فارس را در عرض یک هفته به ۵ هزار رسانده تا برای کشاورزی و شرب دردسری نباشد و آب کارون را جمع کند تا به مصرف مردم برسد!

رد ناکارآمدی سد خاکی مارد

به عنوان نمونه رئیس نظام صنفی کشاورزی خرمشهر و آبادان  با تاکید بر این موضوع که سد مارد به منظور مدیریت صحیح آب ساخته شده و مانع پیشروی آب دریا است، ناکارآمدی آن را رد کرده و اظهار می کند: وقتی جزر و مد می شود آب شور نسبت به آب مارد بالاتر می آید با احداث این سد لاستیکی جلوی پیشروی بی حد آب شور گرفته و همزمان نیز آب شیرین رهاسازی می شود تا برای شرب و کشاورزی بتوانیم به درستی میزان استفاده ها را مدیریت کنیم.

نجم عبیدزاده مقایسه سد مارد با گتوند را با دلایلی چون شور نبودن آبهای خرمشهر و آبادان عبث خوانده و با اشاره به اینکه از بالا دست آب شیرین است و اراضی نیز شوری ندارند، تصریح می کند: درست است که ماه گذشته آب شور شده بود اما دلیل آن فقط سومدیریت در بالادست توسط امور آب است و در کنار آن تابستانها تبخیر آب زیاد است و بارندگی کم، به تازگی کمبود آب نیز اضافه شده و همین این موقعیت ها را بوجود می آورد.

حال چرا با وجود اینکه آب شیرین است و اراضی نیز شوری ندارند امسال نخلستانهای بی شماری بر اثر شوری آب نتوانستند خرمای مطلوبی به باغداران برسانند؟ چطور می توان بین این سخن که «شوری آب پیامد احداث سدهای بیشمار است» ولی سد مارد چنین نیست را از هم تفکیک کرد؟ یا چرا یک سری آمار سازمان کشاورزی مبنی بر وجود آب است درصورتی که امور آب می‌گوید آبی پشت سدها نیست؟

اینهمه تناقض شاید به واقع نشان از این داشته باشد که عبید زاده به درستی بیان کرده که ما به جای مدیریت صحیح آب درگیر مدیریت های سدی هستیم و به واقع آنچه بیشتر از هر چیزی نمود دارد ترجیح سد سازی به جای هرگونه آزمون و خطای دیگری است و ما از ترس اینکه مبادا راهی دوباره به اشتباه برویم قدم های استوارتری برمی داریم در مسیری که اثبات شده ابتدا و انتهایش چیزی جز از بین رفتن تمام سرمایه های آبی نیست.

این سازه خوب و با ارزش است

در این مورد رییس نظام صنفی کشاورزی استان خوزستان نیزسد مارد را یک سد تنظیمی دانسته و توضیح می دهد: زمانی که آب از سدها کم می شود آبی که به ته رودخانه بهمنشیر و کارون می رسد، قدرتی برای عقب راندن آب شور ندارد و همین باعث می شود این آب به رودخانه نفوذ کند و وتبدیل به کانالی برای نفوذ و آمدن آب شور دریا شود.

مسعود اسدی با بیان اینکه ایجاد این سازه خوب و با ارزش است تاکید می کند: تصمیم گرفته شد سدی تنظیمی - لاستیکی ایجاد شود که یک طرفه است ، به این طریق آب از طرف رودخانه می تواند به سمت دریا برود اما برای نفوذ آب دریا به سمت رودخانه دریچه ها بسته شده و راه نفوذی نمی ماند.

حرف آخر

پرویز فتاح وزیر نیرو در دولت قبل سال ۸۷ گفته بود رعایت مسائل زیست محیطی از اولویت‌های اجرای سد مارد است، تحقیق درباره گتوند نشان می دهد متاسفانه بسیاری از پروژه‌ها برخلاف آنچه که تصور آن می‌رود اغلب مجوز سازمان محیط زیست را اخذ می‌کنند امابسیاری از مسائل در این گزارش ها عنوان نمی شود یا کم و زیاد می شوند، به همین دلیل این گزارش‌های ارزیابی قابل اعتماد نیستند. این نشان می دهد به راحتی نمی توان نسبت به ایجاد مارد خوشبین بود مگر اتفاقی تازه رخ داده و تمام معمالات چندین ساله با گتوند را برایمان بهم ریزد.

انتهای پیام/