به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی قدس آنلاین، چرا شیعیان از روز اول ماه محرم تا روز عاشورا عزاداری می‌کنند؟ آیا این عزاداری ریشه و سند دینی دارد؟ با اینکه امام حسین(ع) و جوانان بنی‌هاشم و اصحاب، روز عاشورا شهید شده‌اند چرا عزاداری پیش از آن آغاز می‌شود؟ چرا از روز اول ماه محرم مساجد و حسینیه‌ها سیاه‌پوش می‌شود؟ چرا پیروان اهل بیت(ع) از روز اول محرم لباس عزا بر تن می‌کنند؟ برای پاسخ به این پرسش باید سیره اهل‌بیت(ع) را مطالعه کرد. در سیره اهل بیت(ع) این عزاداری وجود داشته است و در احادیث این سیره گزارش شده است. در این جا تنها دو حدیث رضوی برای پاسخ به این پرسش طرح و بررسی می‌شود. 

■ سند اوّل 
ابراهیم بن ابی محمود گفته است: امام رضا(ع) فرمودند: فَعَلی مِثْلِ الْحُسَینِ فَلْیَبْکِ الْباکُونَ فَاِنَّ البُکاءَ عَلَیهِ یَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظامَ؛ بر مثل حسین(ع) باید گریه کنندگان بگریند چون گریه بر او گناهان بزرگ را فرو می‌ریزد. ثم قال: کانَ اَبی اِذا دَخَلَ شَهْرُ الْمُحَرَّمِ لا یُری ضاحِکاً وَ کانَتِ الْکِئاَّبَةُ تَغْلِبُ عَلَیْهِ حَتّی یَمْضِیَ مِنْهُ عَشْرَةُ اَیّامٍ، فَاِذا کانَ الْیَوْمُ العْاشِرُ کانَ ذلِکَ الْیَوْمُ یَوْمَ مُصیبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُکائِهِ و یقول: هو الیوم الذی قُتِل فیه‌الحسین(ع)؛ سپس امام رضا(ع) فرمود: پدرم (امام موسی بن جعفر) زمانی که ماه محرم فرا می‌رسید خندان دیده نمی‌شد و اندوه شدید و حزن ایشان را فرا می‌گرفت و غم و عزا بر ایشان حاکم می‌گشت تا این که 10 روز می‌گذشت. هنگامی که روز دهم ماه محرم می‌شد آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه پدرم بود. می‌گفت: این روز دهم روزی است که امام حسین(ع) در آن شهید شد (علل الشرایع، شیخ صدوق، ص 87 - تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، ج 10، ص 394 - بحارالأنوار، ج 44، ص 284 - عوالم العلوم و المعارف، ج 17، ص 528).

این حدیث تاریخی، گویای سوگواری امام کاظم(ع) از روز اول ماه محرم تا روز عاشوراست. امام رضا(ع) که از نزدیک سیره پدر خویش را دیده‌اند در این حدیث با جمله «کانَ أبی إذا دَخَلَ شهرالمحرم» رفتار پدر خود را برای جهانیان توصیف کرده‌اند.
از این رو رفتار و گفتار امام معصوم(ع) حجت شرعی برای عموم مردم است. این قطعه از تاریخ، هر ساله در ماه محرم جریان داشته است.

جمله «و کانت الکئابة تغلب علیه» نیز نشان دهنده سیره ویژه معصومین(ع) در دهه اول ماه محرم می‌باشد. کئابة به معنای اندوه شدید، دل‌شکستگی، دلتنگی، ناراحتی، حزن، مصیبت، عزاداری و سوگواری است. بنابراین امام رضا(ع) غلبه و سیطره «کئابه» بر پدر خویش در دهه اول ماه محرم را مشاهده نموده‌اند و حالت عزاداری پدر خویش را برای پیروان اهل‌بیت(ع) تعریف نموده‌اند. 

همه امامان(ع) در حکم یک انسان‌اند و نور واحدند، بنابراین سیره اهل‌بیت(ع) سوگواری و عزاداری از آغاز ماه محرم تا روز عاشورا بوده است و پیروان اهل‌بیت(ع) در عزاداری در دهه اول ماه محرم از ایشان پیروی می‌کنند. 

اجر و پاداش گریه بر مصیبت امام حسین(ع) نیز در آغاز این حدیث رضوی بیان شده است. امام رضا(ع) ارزش گریه بر مثل امام حسین(ع) را نشان داده‌اند و پاداش این گریستن را ریزش گناهان، تزکیه نفس و اصلاح خویش دانسته‌اند. 
 
■ سند دوم 
براساس یک حدیث که در کتاب‌های حدیثی دارای اعتبار ذکر شده است؛ روز اول ماه محرم «ریان بن شبیب» خدمت امام رضا(ع) رسیده و متن روضه امام رضا(ع) برای اباعبدالله الحسین(ع) را گزارش کرده است. 

وی در آغاز این حدیث می‌گوید: «دَخَلْتُ عَلَی الرِّضَا(ع) فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنَ‌الْمُحَرَّمِ. در اولین روز ماه محرم بر امام رضا(ع) وارد شدم. امام رضا(ع) درباره مصیبت‌های سیدالشهدا(ع) در ماه محرم، فرمودند: یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیْ‏ءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ(علیهماالسلام) فَإِنَّهُ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ وَ قُتِلَ مَعَهُ مِنْ اهل‌بیتهِ ثَمَانِیَةَ‌عَشَرَ رَجُلًا مَا لَهُمْ فِی الْأَرْضِ شَبِیهُونَ وَ لَقَدْ بَکَتِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ لِقَتْلِه؛ اگر می‏خواهی گریه کنی، بر حسین بن علی گریه کن، زیرا او را همچون گوسفند ذبح کردند و از بستگانش، 18 نفر به همراهش شهید شدند که در روی زمین نظیر نداشتند، آسمان‌های هفتگانه و زمین‏ها به خاطر شهادتش گریستند»؛ این روایت بیان می‏کند که آن‌قدر این مصیبت عظیم بوده که گویی حضرت رضا(ع) گریه کردن را منحصر در مصیبت امام حسین(ع) می‏داند. (عیون اخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 299 - امالی شیخ صدوق، ص 129 - تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، ج 10، ص 393 - بحارالأنوار، ج 101، ص 102 و 103). 

این ذکر مصیبت امام رضا(ع) در نخستین روز ماه محرم، برای یک نفر که خدمت امام رسیده است اهمیت و ارزش برقراری مجلس سوگواری در حماسه حسینی و ذکر مصیبت از آغاز ماه محرم را نشان می‌دهد. دستور به گریستن در روز اول ماه محرم، حجّت شرعی برای پیروان اهل‌بیت(ع) در اقامه مجلس ماتم سیدالشهدا(ع) است.  

در این نوشتار تنها دو حدیث از امام رضا(ع) برای روشن ساختن مستند بودن عزاداری دهه اول محرم ارائه گردید. بنابراین عزاداری و سوگواری در مصیبت اباعبدالله الحسین(ع) از آغاز ماه محرم تا عاشورا سند شرعی دارد و سیره امامان(ع) گواه ارزشمندی و کارآمدی آن است. توجه به روزشمار دهه اول محرم نیز به روشن شدن دلایل این سوگواری کمک می‌کند.

امام حسین و اهل‌بیت(ع) و یاران آن حضرت در دوم ماه محرم سال 61هجری به سرزمین کربلا وارد شدند. سپاه عمر سعد در سوم محرم وارد کربلا شد. پنجم محرم نیز ابن زیاد سپاهی به کوفه اعزام کرد تا از حرکت مردم برای یاری امام حسین(ع) جلوگیری کند. در هفتم ماه محرم آب فرات به دستور عمر سعد به روی امام حسین(ع) و یاران آن حضرت بسته شد. 

در روز عاشورا حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و 18 تن از جوانان بنی‌هاشم و همه اصحاب امام(ع) شهید شدند و سَر آنان از تن جدا شد و بدن‌های شهدا روی زمین ماند و اسب بر بدن‌ها تاختند. شام عاشورا بر خیمه‌ها حمله کردند و اهل‌بیت را به اسارت بردند. تاریخ رخدادهای دهه محرم نیز بیانگر ستم‌های آل‌زیاد، آل مروان و یزیدیان بر اهل ایمان و تقوا و سختی‌ها و رنج‌های سپاه امام حسین(ع) در راه خدا و برای انجام تکلیف الهی است. این‌ها نیز در موضوع مصیبت‌های اهل‌بیت(ع) جای می‌گیرد. بنابراین پیش از روز عاشورا مصایب سیدالشهدا و اهل بیت(ع) ایشان شروع شده که شایسته سوگواری است.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا جواهری
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

انتهای پیام/