گروه فرهنگی قدس‌ آنلاین/ زهره کهندل: چندین سال است که کاروان‌های پیاده همزمان با سالروز شهادت امام رضا(ع) از شهرهای دور و نزدیک به سمت مشهد مقدس حرکت می‌کنند و هر سال بر تعدادشان در این مسیر اضافه می‌شود. این اتفاق، ظرفیت دراماتیک خوبی برای مستندسازی دارد که فیلمسازان می‌توانند در به تصویر کشیدن عشق و ارادت زائران علی بن موسی الرضا (ع) از آن بهره ببرند.

سیدحسین واعظ شهیدی، مستندساز جوان کشورمان که پیش از این مستند «با پای دل» را درباره زائران پیاده رضوی ساخته، این روزها مشغول ساخت مستند دیگری در این باره است، با وی درباره ظرفیت‌های مستندسازی پیاده روی دهه آخر صفر و جزئیات مستند جدیدش گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید: 

 این روزها مشغول ساخت مستندی درباره زائران پیاده امام رضا (ع) و راهپیمایی دهه آخر صفر هستید، آیا این مستند در ادامه مستند «با پای دل» که پیش از این درباره زائران پیاده ساخته بودید است؟
ما در سال 91 داستانی را دنبال کردیم و همچنان پیگیرش هستیم. در مستند «با پای دل» که 6 سال پیش به تهیه کنندگی محمد صالح نوروزنژاد آن را ساختم، به دنبال رد پای منطق در راهپیمایی دهه آخر صفر بودم، پاسخی برای این پرسش که وقتی راحت و بی دردسر می‌شود به مشهد رسید، چرا عده‌ای سختی پیاده‌روی را به جان می‌خرند؟ به دنبال دلیل و منطق برای این موضوع بودم، اما تلاش ما بی فایده بود، وقتی با زائران صحبت می‌کردم دلیل منطقی برای کارشان نداشتند و خواسته دلشان بود. پیرمردی که 15 بار با پای پیاده به مشهد آمده و به خاطر سن و سالش، طی این مسیر با پای پیاده برایش بسیار دشوار بود، می‌گفت که شما نمی‌فهمید. درست می‌گفت چون در آن شرایط نبودیم یا دانشجوی مشهدی که قبل از آغاز دهه آخر صفر به روستای پدری‌اش در باغشن نیشابور می‌رفت و از آنجا با پای پیاده راهی مشهد می‌شد، آن هم در سرمای سخت سال 91. ما در آن مستند تلاش کردیم که به پاسخی منطقی در این باره برسیم اما منطق، پاسخی برایش نداشت؛ بنابراین در مستند جدیدم می‌خواهم به این فضا نزدیک شوم و بیشتر در پی تصویر این پدیده عظیم باشم نه تفسیرش. 

در این روزهای سرد کاروان‌هایی که از سمت تربت حیدریه و نیشابور راهی مشهد شدند، سرمای شدیدی را به جان خریدند، حتی با وجود برف و باران هم حاضرند این مسیر را پیاده تا پابوسی علی بن موسی الرضا (ع) بیایند، یکی از کاروان‌های نیشابور شامل 3000 نفر خانم است که با پای پیاده راهی مشهد می‌شوند. پس از همراهی با این گروه‌ها متوجه شدم در این حرکت نباید دنبال رد پای منطق بود، چون بیشتر جنبه عاشقانه و خالصانه دارد. 

 به نظر شما، دهه آخر صفر و پیاده روی زائران به سمت مشهد چه ظرفیت‌هایی برای مستندسازی دارد و نقاط کمتر دیده شده در این باره از سوی مستندسازان چیست؟
یکی از نقاط کمتر دیده شده، به تصویر کشیدن قصه آدم‌ها در این حرکت بزرگ است. آدم‌ها در چالش با خودشان، سختی‌های مسیری دشوار را به جان می‌خرند تا اخلاص و  ارادتشان را به مولایشان نشان دهند. درباره میزبانان زائران رضوی هم قصه‌های زیبایی برای به تصویرکشیدن وجود دارد که نباید از آن غافل شد.

 برای پرهیز از نگاه‌های کلیشه‌ای به این ماجرا بویژه زائران پیاده چه باید کرد؟

به نظرم کلیشه‌ای شدن آثاری از این دست به این دلیل است که مستندساز خودش را ملزم می‌کند به هر شکلی، قالبی داستانی به ماجرا بدهد، آن هم به پدیده‌ای که از بیرون دارد نگاهش می‌کند و در دل ماجرا نیست برای همین داستانش واقعی به نظر نمی‌رسد. یکی از دلایل شعاری شدن چنین آثاری هم این است که چون مستندساز نمی‌تواند آن مضمون را بدرستی بگوید، مخاطب احساس می‌کند که کار شعاری شده است در حالی‌که اگر هر مستندسازی گوشه‌ای از این حرکت عظیم را نشان دهد، کار خودش را کرده است، قرار نیست که همه این پدیده عظیم در یک مستند چند دقیقه‌ای به تصویر کشیده شود. به ‌نظرم درباره ماجرایی همچون پیاده روی دهه آخر صفر باید راوی صرف بود و گاهی حتی بدون نریشن، فقط نمایش داد. گاهی پاسخ تمام سؤالات مخاطب در نگاه زائران یافت می‌شود. در پیاده روی امسال، یک کاروان از زائران اهل سنت از تربت حیدریه راهی مشهد شدند و به من پیشنهاد شد که مستندی از این‌ها ضبط کنم، ولی سراغشان نرفتم چون احساس کردم اگر این حرکت خالصانه بدون بوق و کرنا اتفاق بیفتد، زیباتر است و ترجیح دادم که فقط در کنار آن‌ها باشم. گاهی این حرکت مردمی را نمی‌توان به راحتی تصویر کرد و عمق داستان را به مخاطب نشان داد. اگر داستان و آدم خاصی را پیدا کنم به دنبال روایت قصه‌اش می‌روم، ولی اینکه بخواهم اثری واقعه محور و رویداد مدار بسازم، کار بسیار سختی است. 

 در مورد پیاده‌روی اربعین، فیلم‌ها و مستندهایی ساخته شده، اما در مورد راهپیمایی دهه آخر صفر، تولیدات کم است. دلیل آن چیست؟ 

قدمت راهپیمایی اربعین بیشتر از راهپیمایی دهه آخر صفر است، ضمن اینکه بخشی از ظرفیت‌های راهپیمایی دهه آخر صفر را نشناختیم، مثلاً زائران پاکستانی و هندی، عشق و ارادت ویژه‌ای به ائمه اطهار دارند ولی این‌ها را خوب نمایش ندادیم، باز هم تأکید می‌کنم قرار نیست که این عشق و ارادت را تفسیر کنیم، فقط باید آن را نمایش دهیم.

هنوز درک نکردیم که راهپیمایی دهه آخر صفر امتداد راهپیمایی اربعین است. جالب است بدانید که پاکستانی‌ها از منطقه پاراچنار بعد از راهپیمایی اربعین، از عراق به ایران می‌آیند و در حرم حضرت معصومه (س) در قم عهد می‌کنند که بعد از راهپیمایی اربعین و زیارت حرم امام حسین (ع) در راهپیمایی دهه آخر صفر حضور یافته و به زیارت حرم علی بن موسی‌الرضا (ع) مشرف شوند. پدیده عظیم پیاده‌روی فقط نباید به اربعین ختم شود. 

در سال‌های اخیر جشنواره‌های مختلف عکس با محور زیارت و زائران پیاده برگزار می‌شود، اما کمتر شاهد جشنواره‌های مستند و فیلم کوتاه در این باره هستیم، آیا برگزاری جشنواره فیلم و مستند می‌تواند به ارتقای کیفی آثار تولیدی در این باره کمک کند؟

جشنواره‌ها در ایجاد انگیزه بویژه در بین نسل جوان بسیار مؤثرند ضمن اینکه می‌توانند زمینه‌ای را ایجاد کنند تا کارهای باکیفیت ساخته شود. جشنواره‌ها جذابیت خودشان را دارند و کمک می‌کنند که فیلمسازان جوان در مسیر درستی حرکت کنند بویژه اینکه اگر خط و ربط جشنواره‌ها به درستی تبیین شده باشد، انگیزه خوبی را به مستندسازان می‌دهد. 

به نظرم چند ماه قبل از برگزاری جشنواره‌ها بایستی کارگاه‌های آموزشی و پژوهشی برگزار شود و در آنجا به مستندسازان آموزش بدهند که چطور یک سوژه را به درستی پرورش دهند. گاهی مستندسازان خوش ذوقی هستند که سوژه‌ها و ایده‌های خوبی دارند، اما تکنیک و ساختار را نمی‌شناسند. ماحصل این جشنواره‌ها می‌تواند به تربیت نسلی از مستندسازان جوان و خوش قریحه منجر شود که با یادگیری تکنیک‌های مستندسازی، آثار خوبی را خلق کنند.

 درباره جدیدترین اثرتان هم توضیح می‌دهید، موضوع آن چیست و اینکه نامی هم برایش انتخاب کرده‌اید؟

این مستند در حال تولید محتوا و فیلمبرداری است که بعد از ماه صفر، تدوین آن آغاز خواهد شد. هنوز نامی برایش انتخاب نشده است و بعد از اتمام کار، اسمش مشخص می‌شود. در این مستند، قرار است گوشه‌ای از حرکت عظیم راهپیمایی دهه آخر صفر به تصویر کشیده شود. ماجرای زنی روستایی که از چند سال پیش، نیت می‌کند از زائران پیاده امام رضا (ع) میزبانی و پذیرایی کند. او از اسکان یک نفر در چادر آغاز می‌کند تا اینکه به اسکان 12 نفر در خانه‌اش می‌رسد. این زن روستایی خانه‌اش را بدون هیچ چشمداشتی در اختیار زائران پیاده قرار می‌دهد و خودش در موکبی بین راهی، از زائران علی بن موسی الرضا (ع) با یک استکان چای پذیرایی می‌کند. قصه یک زن ساده روستایی که در حد بضاعت و توانش، خدمت می‌کند. قرار نیست که در این مستند قهرمان پروری شود، قرار است که فرهنگ سازی شود. می‌خواهم نشان دهم که با دست خالی هم می‌شود کارهای بزرگی کرد. به نظرم خراسانی‌ها، میزبانان خوبی برای زائران علی بن موسی الرضا (ع) هستند، ولی این خوبی، کمتر نشان داده شده است که ضعف رسانه‌ای ما را نشان می‌دهد.

انتهای پیام/