گروه فرهنگی قدس‌آنلاین/ حامد سرلکی: گرچه سفارش به وقف به شکل مستقیم در قرآن حکیم مورد اشاره قرار نگرفته است، اما با مطالعه دقیق حیات پربار پیامبر اسلام(ص) و امیرالمؤمنین(ع) درخواهیم یافت که عمر وقف، موازی با عمر اسلام بوده است.

دانشمندان مسلمان و مفسران قرآن کریم از کلیت برخی مفاهیم اخلاقی که در قرآن حکیم ذکر شده، چنین دریافته‌اند که وقف مورد تأیید قرآن کریم است، زیرا اعمال خیر و صالح همواره در آیات این کتاب شریف و نورانی ستوده شده و به طور عموم هر آنچه که بر انجام کارهای نیکو و تشویق بدان دلالت داشته باشد، بر وقف نیز دلالت می‌کند.

 جایگاه وقف در اسلام

به تعبیر دیگر می‌توان گفت که روح وقف مورد تأیید قرآن کریم قرار گرفته است. در نهایت مواردی از اعمال صالح مانند صدقه، قرض‌الحسنه، تعاون، انفاق، محبت، کمک به همنوعان و... ذکر شده که به نوعی با روح وقف سازگاری دارد، به طور مثال خداوند متعال در قرآن حکیم می‌فرمایند: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلاً؛ مال و فرزندان آرایش زندگانی جهانند و لکن، اعمال صالح که تا قیامت باقی است، نزد پروردگار بسی بهتر و عاقبت آن نیکوتر است.» یا در بخشی دیگر از آیات الهی آمده است که: « لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَی الْمَالَ عَلَیحُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السبیل؛ نیکوکاری آن نیست که روی خود را به سوی مشرق و مغرب بگردانید، بلکه نیکی آن است که کسی به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد و مال خود را با وجود دوست داشتنش، به خویشاوندان، یتیمان، بینوایان، در راه ماندگان و... بدهد».

هنگام تعریف نیکی، خداوند به معرفی نیکان می‌پردازد تا مردم تنها به فراگیری مفاهیم بسنده نکنند؛ البته باید دانست که ریشه نیکی و نیکوکاری در اعتقاد و ایمان نهفته است. پس از اعتقاد و ایمان به اصول دین، خداوند به بیان اعمال صالح می‌پردازد و از بخشش مال شروع می‌کند و این بخشش نشان از عمق ایمان به مبدأ و معاد دارد، زیرا از آنچه به آن محبت دارد در راه خدا می‌دهد. دو نکته مهم دیگر از این آیات استنباط می‌شود:

الف: در این آیات موارد استعمال وقف به خوبی تبیین شده تا واقف آگاه شود که مال خود را باید در چه راه‌هایی به مصرف برساند.

ب: یکی از مهم ترین شرایط مال وقفی برای آنکه در درگاه الهی مقبول افتد این است که باید از اموال دوست داشتنی واقف انتخاب شود و همین نکته می‌تواند نشان دهنده ایمان و عقیده واقعی واقف، به خدا و روز جزا باشد.

امام صادق(ع) فرمود: «هر کس از این جهان درگذرد، پس از مرگ چیزی به او نمی رسد جز اینکه پیش از آن سه چیز از خود باقی گذاشته باشد: کار نیکی که اثرش پس از او باقی باشد؛ سنت حسنه ای که در میان مردم رواج داده باشد و بعد از او مردم به آن روش عمل کنند؛ فرزند صالحی که برای او دعا کند». در حدیث دیگری از آن حضرت نقل شده که فرمود: «ستة تلحق المؤمن بعد موته: ولد یستغفر له و مصحف یخلفه و غرس یغرسه و قلیب یحفره و صدقة یجریها و سنة یؤخذ بها من بعده»؛ 6 چیز است که شخص مؤمن پس از مرگش از آن بهره‌مند خواهد شد:

1. فرزند صالحی که برای او طلب آمرزش کند.
2. قرآنی که از او باشد و مورد استفاده قرار گیرد.
3. درختی که می‌نشاند.
4. چاه آبی که احداث می‌نماید.
5. چشمه آبی که در راه خدا جاری می‌کند.
6. سنت و روش نیکی که پس از او مردم به آن عمل می‌کنند.

 بازتاب وقف در فرهنگ زیارت

زیارت و فرهنگ آن بازتاب شاخصه‌های مهم و متقن فرهنگ دینی است، چیزی که آن را می‌توان تعالی وجه سیره ائمه هدی(ع) در زندگی امروزی مسلمانان دانست. خوانش مناسب از زندگی و سیره حضرات معصومین(ع) و نیز زیارت عتبه‌های مقدسه این بزرگواران می‌تواند ‌اندکی انسان را به آن چیزی که نتیجه معرفت اهل بیت(ع) است، آشنا سازد.

بررسی موشکافانه در خصوص ارتباط وقف و فرهنگ زیارت و در کنار آن ارتقای بهبود وضعیت میزبانی از زوار نشان می‌دهد که وجود عتبه مقدس ائمه معصومین(ع) در هر شهری سبب شده که ذاتاً فرهنگ وقف و صدقات جاری روز به روز بیشتر رشد کند و مسلمانان را برای پیشرفت حوزه کاری و فرهنگی بقاع متبرک نسبت به وقف اموال، خدمات و ابزارهای خود بیشتر ترغیب کند. وجود سه بقعه مهم در کشور و در شهرهای مشهدالرضا، قم و شیراز سبب شده که چشم و چراغ ایرانیان امروز به انوار هدایت بخش و بهجت افزای اهل بیت(ع) بیشتر آشنا شده و با دستیابی به خواسته‌های قلبی شان روز به روز بر موقوفات بقاع متبرکه افزوده شود.

در سالیان اخیر نیز شاهد پیشرفت حوزه رفاهی و خدمت رسانی به زائران این مناطق متبرک بوده‌ایم تا جایی که کوچک‌ترین مصالح و ابزارهای مورد نیاز ساخت و پیشرفت، رفاه و اسکان و امثال آن از طریق همین منابع موقوفی و صدقات جاری تأمین شده است، به همین سبب با پیشرفت بحث وقف و تعدد در کمیت و ارتقای کیفی منابع وقفی این امر که مدیریت صحیح بر اموال وقفی چه شرعی و چه قانونی جزو حتمیات است، باید رعایت شود تا رفاه بی نقصی برای زائران در شهرهای مقدس ایجاد شود.

کسر برخی از هزینه‌های وارده بر نظام اجرایی و خدماتی این شهرها به واسطه وجود موقوفه‌ها باعث شده علاوه بر حذف هزینه‌های اقتصادی وارد بر سیستم شهری، رونق‌های اقتصادی در حوزه‌های عمومی شکل گیرد، به این معنا که با افزایش ارتقای کیفی و کمی، دعوت، ساماندهی، رفاه و امکانات و مسائل فرهنگی، زائران دلباخته بیشتری به شهرهای مقدس سرازیر شده که علاوه بر کسب فیض‌های معنوی، بر ارتقای سطح کیفی و اقتصادی و زدودن فقر و بی عدالتی در قشر بومی آن منطقه مؤثر بوده است که البته این امر جزو برکات، ثمره‌ها و رحمت‌های ولی نعمات خداوند در خاک ایران یعنی فرزندان امام علی(ع) و زهرای اطهر(س) می‌باشد.

وقف هر چه بتواند بیشتر غایات و مقاصد شریعت و دین را (که همان رفاه دین و دنیای مردمان است) اجرایی کند، بهره‌وری آن بیشتر است. اگر یکی از مقاصد دین برپایی جامعه آبرومند، ثروتمند و آباد باشد و وقف به افزایش ثروت و فقرزدایی کمک کند، این وقف بهره وری و موفقیت بیشتری خواهد داشت. وقف علاوه بر آثار مذهبی، فرهنگی، آموزشی و اقتصادی، آثار جغرافیایی مهمی نیز دارد. در برخی مناطق که پدیده وقف گسترش یافته، چهره جغرافیایی آن مناطق دگرگون شده است، زیرا وقف در سیما و چشم‌انداز جغرافیایی شهرها مؤثر است. همان طور که برای هر سنت نیک احتیاج به تبلیغ و آگاهی داریم، شایسته است مبلغانی برای وقف تربیت شوند تا آن را به صورت یک نظام شناخته شده به مردم معرفی و از هدر رفتن ثروت‌ها و موازی کاری‌ها جلوگیری کنند. مثلاً با ایجاد نمازخانه در یک مدرسه، محل مناسبی برای نماز و عبادت دانش‌آموزان فراهم می‌شود که می‌تواند سالن امتحانات، سالن ورزشی و محلی برای جلسات نیز باشد. استفاده چند منظوره و سازماندهی شده از وقف سبب رغبت مردم در ایجاد فضاهای مورد نیاز در هر منطقه می‌شود.

مهم این است که برای گسترش فرهنگ وقف انسجام فکری و حرکتی چند جانبه از سوی نهادهای مختلف و مردمی صورت بگیرد که وقف به عنوان یک آموزه دینی و لازم الاجرا، مثل نماز و روزه در جامعه مطرح شود تا جامعه فردا را پویاتر و متعالی‌تر ببینیم؛ به همین سبب توسعه بیشتر اماکن و بقاع متبرک توانسته است روی بهتری را از امور شهرسازی به مردم نشان دهد.

حضور بقاع متبرک در هر شهری به میل بیشتر مردم برای شرکت در امر پسندیده وقف کمک کرده و این حرکت نیکو را می‌توان مانند جاده‌ای دو طرفه دانست، یعنی آنکه موقوفه به واسطه وجود بقاع متبرک و بحث زیارت وقف شده است و اماکن مقدس نیز با وجود این موقوفه‌ها برای پیشرفت فرهنگ زیارت و خدمت رسانی بهتر عمل خواهند کرد.

انتهای پیام/