محمدحسین مروج کاشانی/ یکی از مواردی که رهبر معظم انقلاب در حکم انتصاب تولیت آستان قدس رضوی به آن اشاره کرده‌اند، ساماندهی اقتصادی، شفاف‌سازی و انضباط مالی در آستان قدس رضوی است. از طرفی دیگر با تغییر رویکرد کلان در حوزه اقتصادی آستان قدس رضوی، در دوره سه ساله گذشته اقداماتی در فعالیت‌های اقتصادی این آستان نورانی با رویکردهای جدید صورت گرفته که نتایج قابل توجهی برای خدمت رسانی به مردم دربرداشته است.
در گفت‌وگو با دکتر سعید شعرباف، استادیار دانشگاه بین‌المللی امام رضا(ع) و مسئول طراحی سامانه جامع شفافیت رضوی در سازمان اقتصادی رضوی به بررسی تغییر رویکردهای اقتصادی این نهاد در دوره سه ساله گذشته آستان قدس رضوی پرداخته‌ایم.
آقای دکتر، رویکرد گذشته و حال حاضر فعالیت اقتصادی آستان قدس رضوی چه تفاوت‌هایی با هم دارد؟
آستان قدس رضوی در حوزه فعالیت اقتصادی تا سال 1394 عملاً در زمینه تولید محصولات در حوزه‌های کشاورزی، دامپروری، صنایع غذایی، فرش و نساجی و... متمرکز بوده و هدف آن هم صرفاً رفع نیاز ضروری این آستان بوده است.
مثلاً اگر نیاز به تأمین فرش برای حرم مطهر بوده این مورد در شرکت فرش آستان قدس رضوی دنبال می‌شده، تا از بیرون از مجموعه آستان قدس رضوی، فرش خریداری نشود و یا برای تأمین گوشت میهمانسرای حرم مطهر از مجتمع‌های دامپروری آستان قدس رضوی و برای عمران و آبادانی موقوفات و یا انجام عملیات ساختمانی و عمرانی در حرم مطهر از امکانات و ظرفیت‌های موجود در مجموعه آستان قدس رضوی استفاده می‌شده است.
از اوایل سال 95، با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی و با توجه به حکم هفت ماده‌ای مقام معظم رهبری و سیاست‌های کلانی که ذیل این منشور تهیه و ابلاغ شد، رویکرد فعالیت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی تغییر کرد.
در این رویکرد جدید آستان قدس رضوی از تأمین نیازهای داخل مجموعه خود، پا را فراتر گذاشت و وارد حوزه‌هایی شد که می‌تواند الگوی اجرایی و عملی مناسبی برای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی باشد. در این زمینه می‌توان به حضور در حوزه‌های اقتصاد، فرهنگ، اقتصاد زائر، اقتصاد فضای مجازی، اقتصاد دانش بنیان و... و همچنین در زمینه تأمین زیرساخت‌های فعالیت اقتصادی که به صورت جدی آستان قدس رضوی در این مدت سه سال وارد و به سرعت پروژه‌هایی را هم اجرا نموده، اشاره کرد.
ویژگی‌های عملیاتی رویکرد جدید چگونه است؟
در رویکرد جدید، فعالیت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی در سه سطح کلی دنبال می‌شود که عبارتند از: سطح اول؛ ایجاد زیرساخت‌های کسب و کار اقتصادی: آستان قدس رضوی به جای اینکه خودش وارد تولید مستقیم محصول اقتصادی شود و به جای رقابت با بخش خصوصی، زیرساخت‌های کسب و کار اقتصادی را فراهم کرده و تلاش می‌کند فرایند کسب و کار مردمی فراهم شود. مثلاً در حوزه تولید گوشت، در بسیاری از موارد زنجیره تولید یا توزیع و مصرف این محصول به درستی ادامه پیدا نمی‌کند و یا حلقه گمشده ای در بین آن وجود دارد. در این گونه موارد آستان قدس رضوی وارد عمل می‌شود و زنجیره را کامل می‌کند. نمونه عینی آن یک کشتارگاه در منطقه محروم سرباز در استان سیستان و بلوچستان است که مدت‌ها تعطیل بود. آستان قدس رضوی مشارکت کرد و با ایجاد 400 یا 500 شغل، فرایند پرواربندی دام را در این منطقه احیا کرد و در کنار این کشتارگاه هم فعال شد. در بخش توزیع گوشت هم، گوشت یارانه‌ای ارزان‌قیمت برای اقشار خاص (مانند مددجویان بهزیستی، کمیته امداد، اقشار کارگری و...) درست توزیع نمی‌شد و با کمک دولت و زیرساختی که توسط آستان قدس رضوی ایجاد شد اکنون این توزیع به درستی انجام می‌شود.
از نمونه‌های دیگر در این سطح می‌توانیم به زنجیره صید ماهی‌های اقیانوسی در سواحل مکران با فعال‌سازی حدود 700 لنج ماهیگیری اشاره کنیم. این زنجیره تولید ماهی قرار است جایگزین گوشت قرمز به میزان هفته‌ای 12 تن در میهمانسرای حرم مطهر رضوی شود.
علاوه بر مدیریت زنجیره تأمین در تولید کالاهای راهبردی (مانند گوشت قرمز، ماهی و...) می‌شود به مواردی مانند ورود به حوزه صنایع خلاق (مثلاً تولید اسباب‌بازی با ظرفیت گسترده اقتصادی، فرهنگی، سرمایه‌گذاری در حوزه بعضی از سریال‌ها، فیلم‌ها و بازی‌های تلفن همراه با مخاطب نوجوان و با نگاه سبک زندگی اسلامی-ایرانی)، تشکیل هلدینگ فناوری و نوآوری (مانند تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری‌های پرریسک، ورود به تأمین مالی ایده‌های نو و...) ورود به زیرساخت‌های توسعه منطقه‌ای (مثل ورود به عنوان معین اقتصادی در شهرستان‌های سرخس و چناران به عنوان طرحی شهری در دو شهرستان مزبور و بسیاری از مناطق کشور که آستان قدس رضوی دارای موقوفه بوده و همچنین ورود آستان قدس رضوی به مباحث زیرساختی مانند طراحی شهری، طراحی آزادراه‌ها و...) ورود به حوزه‌های جدید اقتصادی فناوری اطلاعات (IT) مانند حوزه‌های مربوط به بلاک چین (Block chain یا زنجیره بلوکی) در زمینه زیرساخت‌های بسیار مهم برای مدیریت مالی الکترونیک و دیجیتال و... اشاره کرد.
ورود به تولید محصولات مهم
در اقتصاد مقاومتی
سطح دوم؛ طراحی و تولید محصولات ویژه و دانش بنیان: در این سطح آستان قدس رضوی به صورت مستقیم در تولید یکسری محصولات ورود می‌کند. این محصولات اولاً در اقتصاد مقاومتی ضرورت بسیار بالایی داشته و کالای راهبردی هستند، ثانیاً بخش خصوصی یا توانایی تولید آن را نداشته یا تمایلی برای ورود جهت تولید آن را ندارد.
سیاست آستان قدس رضوی این است که پس از اینکه این محصولات را به بلوغ و تولید کامل می‌رساند در صورتی که یک بخش خصوصی توانمند وارد مقوله تولید آن شود، تولید را به بخش خصوصی واگذار کند و وارد بخش دیگری که روی زمین مانده است گردد. این فلسفه ورود آستان قدس رضوی در بحث محصولات کلیدی و ویژه است. مثلاً داروهای نوترکیب (مانند داروی مرتبط با بیماران هموفیلی در کشور یا داروهای پرکاربرد ضدسرطان در کشور که در مقیاس وسیعی در شرکت داروسازی ثامن تولید می‌شود). مثال دیگر حوزه تولید بذر و نهال است (انواع و اقسام بذرهای استاندارد غلات، بذرهایی که مشهور به بذرهای شورورزی بوده و در زمین‌های شور و کم‌آب به عمل می‌آیند مانند گیاه کلزا و گیاه کینوا و...)، نمونه دیگر، ورود به حوزه زنجیره گیاهان دارویی است در این مورد می‌توان به گیاه زیره سبز تا انواع و اقسام گیاهان دارویی اشاره کرد. برای این منظور آستان قدس رضوی کاربری زمین‌های مربوط به پروژه سیمان سمنگان خواف را تغییر داد و تبدیل به مزرعه تولید گیاهان دارویی کرد. نمونه دیگر فناوری‌های حوزه ژنتیک و اصلاح نژاد دام در زمینه بهبود ارزش ژنتیکی دام است (در مزرعه نمونه آستان قدس رضوی و در جهت افزایش دوقلوزایی و افزایش تولید گوشت در جهت کاهش واردات دام به کشور در حال انجام است).
ضمن اینکه باید به ورود به حوزه تولید و طراحی ماشین‌آلات سنگین کشاورزی (مانند کمباین نسل جدید 1066 که در شرکت کمباین‌سازی تولید می‌شود و یا تولید کمباین برنج و کمباین نیمه سنگین که طراحی و تولید می‌شود) هم اشاره کرد.از دیگر مواردی که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد، ورود به حوزه تولید خودروهای برقی مانند زائربرهای موجود در حرم مطهر است که تاکنون وارداتی بوده است.
ورود به حوزه تولید و ساخت خانه (خانه‌سازی) با مقیاس بالا مانند نمونه ساخته شده در مورد «خانه‌های گنبدی» که در 6 روز قابل نصب در مکان بوده و امکان استفاده در مناطق مختلف از جمله مناطق زلزله‌زده، سیل‌زده و... را دارا می‌باشد هم از دیگر مثال‌های مرتبط با سطح دوم است.
سطح سوم؛ بهره‌وری و افزایش تولید در محصولات متعارف: ابتدا باید بگویم که محصولات متعارف محصولاتی است که آستان قدس رضوی برای تأمین نیازهای خود نیاز دارد (مانند حوزه فرش، صنعت تولید کاشی، حوزه تولید درب‌ها و مصنوعات چوبی، خدمات فنی و مهندسی و...) در این حوزه اگر تولید محصول مزیت نسبی برای آستان قدس رضوی نداشته باشد و رقیبی در بخش خصوصی باشد، اولویت به واگذاری و تغییر کاربری این محصول است. دلیل این کار این است که هم به بخش خصوصی کمک شود و هم آستان قدس رضوی وارد مقولات جدی‌تری شود که روی زمین مانده است.
نتیجه تغییر این رویکردها و سیاست‌ها
در آستان قدس رضوی چه بوده است؟
تغییر رویکردهای کلان در حوزه اقتصادی آستان قدس رضوی و تمرکزی که انجام شد، اصلاح ساختار سازمانی، اصلاح فرایندها، طراحی سامانه‌های ارزیابی عملکرد و رصد و پایش شاخص‌ها و... نتیجه نهایی آن شد که با وجود شرایط نامناسب اقتصادی و ناپایداری سیاست‌های اقتصادی کشور، به لحاظ بررسی متغیرهای اقتصادی (مانند سود خالص شرکت‌ها و تعداد شرکت‌های زیانده، وضعیت انضباط مالی شرکت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی و تعهدات مالی این شرکت‌ها، افزایش کیفیت و...) در پایان سه سال از مدیریت فعلی آستان قدس رضوی، نتایج بسیار قابل قبولی را از لحاظ اقتصادی شاهد باشیم.
به عبارت دیگر، میزان سود خالص شرکت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی از میزان
43 میلیارد تومان در سال1394 هم اکنون و در پایان سال 1397، به رقم تقریبی حدود 260 میلیارد تومان افزایش یافته است که این موضوع نتیجه اعمال صحیح سیاست‌های بیان شده بوده است. این در حالی است که از نظر رعایت انضباط مالی، گزارش‌های مالی مقبول در شرکت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی بشدت افزایش یافته و هم اکنون تمامی 14 شرکت زیانده مربوط به سال 1394 در پایان سال 97، به طور کامل از زیاندهی خارج شده‌اند.
همه اطلاعات سازمان اقتصادی
در اختیار مردم قرار می‌گیرد
البته تمامی اطلاعات مربوط به قراردادها، حقوق و دستمزد، عملکرد شرکت‌ها، بودجه‌های تخصیص یافته، انواع مالیات‌های پرداخت شده (تکلیفی، ارزش افزوده) به صورت کامل، دقیق و شفاف، محاسبه و تحت حسابرسی مستقل خارج از مجموعه آستان قدس رضوی قرار گرفته و مجموعه این اطلاعات در مورد شرکت‌های سازمان اقتصادی رضوی با اتمام اجرای سامانه جامع شفافیت رضوی در اختیار عموم مردم قرار خواهد گرفت.
نظر شما