مریم احمدی شیروان/

دعاها و مناجات‌هایی که از ناحیه خاندان عصمت و طهارت به ما رسیده‌اند، سرمایه بی‌نظیر و بی‌بدیل جهان تشیع است؛ اگر نبودند این دعاها و مناجات‌ها، بلد نبودیم با خدای منان چگونه سخن بگوییم؛ زیرا سخن گفتن، با معرفت و شناخت ارتباطی مستقیم دارد؛ ابتدا باید خدا را بشناسیم تا بتوانیم با او درست سخن بگوییم؛ هر چند که به تعبیر قرآن «سُبْحَانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ»؛ او پاک و منزه از هر توصیفی است. دعای جوشن کبیر یکی از همان دعاهای زیباست که در قالب حدیثی قدسی وارد شده است؛ دعایی که در مجموع حاوی ۱۰۰۱ اسم خداوند است. استاد ابوالفضل بهرام‌پور، قرآن‌پژوه و مفسر قرآن است که با زبانی شیرین به بیان معارف الهی می‌پردازد و کتاب «نگاهی نو به دعای جوشن کبیر» تألیف اوست؛ با او هم‌سخن شده و توضیحاتش را درباره این دعا شنیدیم که در زیر می‌خوانید:

دعای جوشن کبیر را از زندان رمضان بیرون بیاوریم

استاد بهرام‌پور با اشاره به اینکه دعای جوشن کبیر از خداوند نشأت گرفته و آسمانی است، می‌گوید: طبق حدیثی از امیرالمؤمنین(ع) که در مصباح کفعمی و مفاتیح‌الجنان نیز آمده است، جبرئیل در یکی از جنگ‌ها بر رسول خدا(ص) نازل شد و گفت: خداوند به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید: هر کس با نیت خالص، دعای جوشن کبیر را در آغاز ماه رمضان بخواند، خداوند متعال شب قدر را روزی او می‌کند و برایش 70هزار فرشته می‌آفریند که خدا را تسبیح می‌گویند و تقدیس می‌کنند و پاداش آنان را برای او قرار می‌دهد. ای محمد! هر کس این دعا را بخواند، میان او و خدای متعال حجابی نمی‌ماند و از خداوند، چیزی درخواست نمی‌کند مگر آنکه خدا آن را به وی عطا می‏‌کند.

او اضافه می‌کند: هر چند به خواندن این دعا در ابتدای ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر تأکید شده اما باید دعای جوشن کبیر را که حاوی اسرار عمیق خداشناسی است از زندان رمضان بیرون آورده و برای ذکر آن برنامه‌های هفتگی در طول سال در نظر بگیریم. مردم به خواندن برخی دعاها عادت کرده‌اند؛ مانند دعای کمیل، ندبه و... اما باید بدانیم تنوع دعا، معرفت‌های متعدد می‌آورد که باید به آن‌ها نیز پرداخته شود.

تجلی‌های اسمای مبارک را در زندگی می‌بینیم

این مفسر قرآن کریم در ادامه توضیح می‌دهد: اسمای الهی در این دعا مفاهیمی بسیار بزرگ و عالی دارند؛ به‌طور نمونه در فرازی از این دعا می‌خوانیم یا مُحَذِّرُ؛ یعنی ای ترساننده؛ این به معنای ترسیدن از خطر قطعی و احتمالی است. در این صفت به جزای اعمال تهدید شده‌ایم اما می‌بینیم که معنایی فراتر از آن دارد. خداوند فرموده است: این پرندگان را می‌بینید که راحت راه می‌روند و سالم می‌مانند؟ برای این است که من آن‌ها را ترسان قرار دادم. به بشر هم گفته‌ایم امروز دنیا، فردا آخرت. به همین دلیل او می‌ترسد و گناه نمی‌کند. من انسان را خطرگریز فطری قرار دادم.

او به نام دیگر خدای بزرگ نیز اشاره کرده و می‌گوید: آنجا که می‌گوید یا مُصَوِّرُ؛ یعنی ای صورتگر، معنای وسیعی را شامل می‌شود. در سوره آل‌عمران گفته شده است: هُوَ الَّذِی یُصَوِّرُکُمْ فِی الْأَرْحَامِ کَیْفَ یَشَاءُ؛ اوست که در رحم‌ها شما را صورتگری می‌کند؛ این صورتگری محدودیت ندارد و همه چیز را شامل می‌شود؛ یعنی تمام صورت‌هایی که در این عالم مانند درخت، برگ، گل، حیوانات، حشرات، آدمیان و... وجود دارد را او تصویرگری کرده است. حافظه و خیال از تجلی‌های اسم مبارک «مصور» است.

متخلق به اخلاق الهی شویم

بهرام‌پور با بیان اینکه باید تلاش کنیم متخلق به اخلاق الهی شویم، بیان می‌کند: وقتی ساختمان‌های بزرگ را می‌بینیم، متوجه می‌شویم اسم و صفت مهندس در آن‌ها تبلور و تجلی پیدا کرده است؛ پس باید از یک مهندس درخواست کنیم که یا مهندس، به حق مهندسی‌ات، زمین بایر ما را ساختمان کن. دقیقاً عین این مثال ساده برای خدای عالم نیز کاربرد دارد؛ یعنی هر حاجتی دارید باید آن سنخ اسم خدا را صدا کنید؛ اگر گناه کرده‌اید، بگویید یاغفار؛ روزی کم دارید، بگویید یارزاق؛ گره علمی دارید، بگویید یاعالم و یاعلیم؛ راهنمایی می‌خواهید، بگویید یاهادی و... اگر خدا ستار است، باید تلاش کنید تا شما هم ستار شوید؛ خداوند رحیم است، تلاش کنید رحیم شوید و... به بیانی دیگر با هر صفت، قطره‌ای از معارف را در وجود خود متجلی کنید.

او یادآور می‌شود: این دعا اسرار عمیقی دارد. اسم «هادی» تجلی پیدا کرد، پیغمبران و عقل درست شد. متأسفانه عرفای بزرگوار ما نتوانستند برخی کلمات را بخوبی برای مردم بیان کنند و مردم از فلسفه و عرفان دور افتاده‌اند؛ باید بیشتر در این زمینه کار کرد. مردم باید بدانند تجلی اسم رزاق خداوند سبب شده این همه روزی‌ها و روزی‌خواران پدید بیاید.

جوشن کبیر یک دوره خداشناسی است

این استاد قرآن‌پژوه تأکید می‌کند: باید علاوه بر اینکه این دعا را برای ثواب بردن می‌خوانیم، در نظر داشته باشیم اگر سعی کنیم در همین ماه رمضان، حداقل به معنای پنج تا از این صفات اشراف پیدا کرده و آن را جزو عقاید خود قرار دهیم، عبادت‌هایمان گران خریداری شده و ارزش پیدا می‌کند؛ با این دعا رشد معرفتی پیدا کرده و با خواندن آن نمازها، صدقه‌ها و اعمال خیر نیز قیمت بسیار پیدا می‌کند. این دعا اکسیر است. اگر فردی جوشن کبیر را بخواند و به واسطه آن معرفت خداشناسی پیدا کند، به درک بالایی دست می‌یابد. البته برخی از این اسم‌ها تقلیدی و برخی اختصاصی است؛ اینکه می‌گوییم ای خدایی که هیچ چیز بر تو مخفی نیست؛ این یک صفت اختصاصی است. اما برخی صفات مانند غافر، رزاق و... برای بنده هم قابل تقلید کردن است. باید بدانیم اگر خلق و خو و صفات الهی گرفتیم به بهشت وارد می‌شویم؛ در این سیل اخیر دیدیم که جمال درون مردم نیکوکار بیرون ریخته شد و به اخلاق الهی تخلق پیدا کردند.

بهرام‌پور در پایان تأکید می‌کند: جوشن کبیر یک دوره خداشناسی است؛ اگر بخواهیم در توحید ذات، توحید صفات، توحید افعالی و به بیانی دیگر با خدا آشنا شویم، باید این دعا را بخوانیم و در نظر داشته باشیم خواندن دعای جوشن کبیر یکی از راه‌های درک شب قدر است.