این نذورات و موقوفات هم بیانگر دلباختگی به بارگاه مقدس ثامن‌الحجج(ع) است و هم از نوع‌دوستی و دوراندیشی واقفان و ناذران حکایت دارد. در این میان شاید برای بسیاری، این پرسش مطرح باشد که نذورات حرم مطهر رضوی کجا و چگونه هزینه می‌شوند؟

مدیر مرکز توسعه و نظارت بر نذورات و موقوفات آستان قدس رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار قدس به این پرسش به صورت مبسوط پاسخ داده است.

«علیرضا اسماعیل‌زاده» صبح یکی از همین روزهای ماه مبارک رمضان در دفترش در طبقه فوقانی صحن آزادی به همه پرسش‌های ما پاسخ داد.

مرکز توسعه و نظارت بر نذورات و موقوفات آستان قدس رضوی، یک مرکز تازه‌تأسیس در آستان قدس رضوی است. این مرکز با چه هدفی تشکیل شده؟

مرکز توسعه و نظارت بر نذورات و موقوفات آستان قدس رضوی از تجمیع سه حوزه اجرایی باسابقه تشکیل شده که عبارتند از: «نذورات کل»، «خزانه‌داری کل» و «مدیریت موقوفات».

هدف از تشکیل این مرکز هم مدیریت و نظارت مستقیم تولیت محترم آستان قدس رضوی بر امور اجرایی هر سه حوزه بوده است. یادآوری کنم که نذورات کل و خزانه‌داری کل آستان قدس رضوی قبلاً هم زیر نظر تولیت آستان قدس رضوی انجام وظیفه می‌کردند اما با توجه به حساسیت موضوع موقوفات، مقرر شد که این مدیریت هم برای نظارت هر چه بیشتر زیر نظر تولیت معزز آستان قدس رضوی قرار گیرد.

از مهم‌ترین اقدامات انجام شده این مرکز هم می‌شود به ایجاد سامانه کامل و جامع موقوفات و نذورات با مستندات متقن، اجرای هر چه بیشتر و دقیق‌تر نیات واقفان و ناذران با استقرار نظام بودجه‌نویسی و حسابداری موقوفات و نذورات با رعایت مسائل شرعی و استانداردهای بین‌المللی نظام‌های مالی و... اشاره کرد.

همچنین با توجه به استفاده از فناوری‌های جدید در آستان قدس رضوی یکی از اهداف و اقدامات انجام شده در این مرکز، استفاده از این ظرفیت‌ها در تهیه سیستم‌های نرم‌افزاری به‌روز جهت خدمات‌رسانی هر چه بهتر به ناذران و واقفان محترم و ارائه گزارش دقیق و به‌روز از عملکردهاست. با این کار امکان شناسنامه‌دار شدن تمامی موقوفات و اشیای ارزشمند و تاریخی که مردم نذر بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) کرده‌اند، فراهم می‌شود. این امکانات بویژه متناسب با ظرفیت‌های جدیدی است که آستان قدس رضوی در حوزه وقف و نذر ایجاد کرده است.

این ظرفیت‌های جدید شامل چه مواردی می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های تازه، موضوع وقف مشارکتی است. وقف مشارکتی اتفاق تازه‌ای است که ساز و کار اجرایی آن فراهم شده است. جالب است بدانید که در دو پروژه بزرگ آستان قدس رضوی یعنی «زائرشهر رضوی» و «زائرسرای رضوی» از این ظرفیت‌ها استفاده شده است.

همچنین یکی از اقدامات مفید آستان قدس رضوی که از سال‌های دور در این نهاد مقدس انجام شده، ایجاد مجتمع‌های رفاهی بین‌راهی امام رضا(ع) در جاده‌های منتهی به شهر مقدس مشهد است که مورد استقبال زائران بارگاه مطهر رضوی و همه مسافران قرار گرفته است. یکی دیگر از برنامه‌های این مرکز در حوزه وقف مشارکتی، بهره‌گیری از کمک‌های مردمی برای توسعه این مجتمع‌هاست.

در زمینه نذورات هم با توجه به درخواست‌های مردمی، نسبت به استقرار دفاتر نذورات در نمایندگی‌های آستان قدس رضوی در استان‌ها اقدام شده و بازخورد مناسبی هم داشته؛ بویژه در موضوع زیارت‌اولی‌ها.

حتماً نذورات غیرنقدی هم از سوی زائران به بارگاه مطهر امام رضا(ع) تقدیم می‌شود در این زمینه توضیح دهید.

بله، بسیاری از زائران در مبادی ورودی حرم مطهر امام رضا(ع) نذورات غیرنقدی خود در زمینه‌های مختلف مانند دام زنده، فرش، برنج، گندم، گلاب، عسل، خرما، زعفران، صندلی چرخدار، صندلی معمولی، قرآن و ادعیه، لامپ و تجهیزات روشنایی، آبسردکن و... را تقدیم بارگاه امام هشتم(ع) می‌کنند که توسط دفاتر نذورات مستقر در مبادی ورودی حرم مطهر پس از دریافت این نذورات، قبض و رسید مربوط مطابق نیات ناذران صادر تا در موارد تعیین شده مورد استفاده قرار گیرد. حتی مطابق تأکید تولیت معزز آستان قدس رضوی موارد غیرخوراکی پس از استفاده و مستهلک شدن، دوباره تبدیل به احسن شده و در اجرای نیات ناذران و بهره‌مندی از ثواب نذر انجام شده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سرنوشت اشیای قیمتی، عتیقه و تاریخی که توسط مردم تحویل دفاتر نذورات حرم مطهر امام رضا(ع) می‌گردد چه می‌شود؟!

بسیاری از نیک‌اندیشان و حافظان میراث فرهنگی کشور به خاطر ارادت به بارگاه مطهر رضوی و اطمینان و اعتمادی که به تشکیلات آستان قدس رضوی دارند، هدایای تاریخی و عتیقه خود را به دفاتر نذورات و یا مستقیم به دفتر مدیریت نذورات کل آستان قدس رضوی در حرم مطهر اهدا می‌کنند. پس از دریافت این هدایا، در مرحله نخست قبض و رسید تحویل صادر و به شخص اهداکننده یا نذرکننده تقدیم می‌شود. پس از انجام کارشناسی‌های مربوط، «سند صاحب ‌اموال» که مشخص‌کننده شماره سریال اموال تقدیمی به آستان قدس رضوی است، تهیه و به نشانی اعلام شده از سوی ناذران ارسال می‌شود. این برگه نشان‌دهنده وجود اشیای ارزشمند، عتیقه و... در خزانه آستان قدس رضوی است و برای اطمینان خاطر ناذران صادر می‌شود.

همین جا باید یادآوری کنم که این اشیای قیمتی و تاریخی پس از انجام مراحل اداری با شیوه‌های علمی و به‌روز در خزانه آستان قدس رضوی نگهداری شده و در ایامی از سال هم برای نمایش عموم به موزه آستان قدس رضوی منتقل می‌شود.

این اشیای قیمتی و عتیقه بیشتر شامل سکه‌های قدیمی، اسکناس، تمبر، تابلوهای نفیس هنری، کتاب‌های قدیمی، نشان‌ها و مدال‌های ورزشکاران، فرش‌های قدیمی و... است.

یکی از نذورات قدیمی زائران، تحویل دام زنده به آستان قدس رضوی است. این دام‌ها کجا مصرف می‌شود؟

بله؛ تقدیم دام زنده یکی از مهم‌ترین موارد نذورات مردمی است. در همین سال گذشته حدود 3989 رأس دام زنده، عمدتاً گوسفند و گاه شتر به وزن تقریبی 147 تن، از سوی ناذران تحویل دفتر دام نذری زنده واقع در ورودی خیابان نواب صفوی(بست پایین‌خیابان) شده است. این دام‌ها پس از نگهداری کوتاه‌مدت در مزرعه نمونه آستان قدس رضوی، با رعایت مسائل و ضوابط بهداشتی ذبح شده و گوشت آن برای استفاده به مهمانسراهای حرم مطهر امام رضا(ع) منتقل می‌شود.

البته بعضی از زائران هم به جای تحویل دام زنده، معادل ریالی آن را به دفتر نذورات دام نقدی در همان ورودی نواب صفوی اهدا می‌کنند که در این صورت هم دقیقاً معادل وجه اهدا شده برای خرید گوشت دام برای استفاده و طبخ در مهمانسراهای حرم مطهر رضوی اقدام می‌شود.

این را هم بگویم که برای رعایت کامل ضوابط بهداشتی، گوشت مورد نیاز مهمانسراهای حضرت رضا(ع) از محل دامداری کشت و صنعت مزرعه نمونه آستان قدس رضوی تأمین می‌شود. مثلاً در همین سال گذشته، از طریق مبالغ نقدی دریافت شده از سوی ناذران، حدود 47 هزار رأس دام زنده برای مهمانسرا تهیه شده است.

دام‌هایی که برای عقیقه نذر شده‌اند کجا استفاده می‌شوند؟

عقیقه هم یکی از موارد پرتکرار نذر است. سالانه حدود 6600 رأس دام برای انجام عقیقه، آن هم از طریق دفاتر نذورات و حساب‌های بانکی اشاره شده، دریافت شده است. پس از انجام دستورات و آداب شرعی، گوشت گوسفندهای عقیقه شده، از طریق معاونت محرومیت‌زدایی آستان قدس رضوی میان محرومان و اقشار نیازمند توزیع می‌شود. در سال گذشته این اقدام از طریق دفاتر نمایندگی آستان قدس رضوی در استان‌ها هم انجام شده است. ضمن اینکه با توجه به وقوع حادثه سیل در اوایل سال جاری در برخی از استان‌های کشور، عمده عقیقه‌ها برای مصرف به سه استان سیل‌زده گلستان، لرستان و خوزستان اختصاص پیدا کرده است.

به موضوع کمک به سیل‌زدگان اشاره کردید، چه اقداماتی در این زمینه از سوی این مرکز انجام شده است؟

یکی از اقدامات این مرکز دریافت کمک‌های نقدی و غیرنقدی زائران و مجاوران بارگاه مطهر امام رضا(ع) برای کمک به هموطنان سیل‌زده بوده است که در این زمینه تاکنون کمک‌های نقدی و غیرنقدی در زمینه‌های پوشاک و البسه، آذوقه، فرش، آب معدنی و محصولات متنوع دیگر به ارزش ریالی حدود یک میلیارد و 700 میلیون تومان (در مجموع کمک‌های نقدی و غیرنقدی) جمع‌آوری و به مناطق سیل‌زده کشور ارسال شده است. وجوه نقدی هم مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام شده از سوی تولیت آستان قدس رضوی که فروردین‌ماه از مناطق سیل‌زده بازدید کردند به مصرف خواهد رسید.

همه این مواردی که گفتید درباره نذر بود. زائرانی که می‌خواهند موردی را وقف حرم مطهر رضوی کنند، چطور می‌توانند این کار را انجام بدهند؟

واقفان محترم هم با مراجعه به مدیریت موقوفات واقع در سازمان مرکزی آستان قدس رضوی، دفاتر مشاوره وقف و نذر در حرم مطهر امام رضا(ع) و دفاتر نمایندگی آستان قدس رضوی در استان‌ها می‌توانند با تکمیل فرم‌های پیش‌بینی شده، نسبت به تقاضای وقف اقدام کنند. تمامی تقاضاهای وقف، پس از بررسی و بازدید از محل یا مورد وقف شده(موقوفه)، گزارش آن تهیه و در کمیسیون نظارت بر موقوفات مطرح می‌شود و چنانچه شرایط لازم از نظر ضوابط و دستورعمل‌های پذیرش وقف را داشته باشند، اقدامات قانونی لازم برای ثبت قانونی موقوفه به عمل می‌آید.

شاید مناسب باشد همین جا اشاره کنم در حال حاضر بیشترین موقوفات جدید در آستان قدس رضوی مشارکت مردم در زمینه زائرشهر و زائرسرای رضوی و یا انجام وقف ساختمان و مکانی برای انجام فعالیت‌های فرهنگی، درمانی و بهداشتی و... است. در همین زمینه آخرین مورد وقف که از سوی یک واقف محترم انجام شده، تقدیم یک قطعه زمین به مساحت حدود 22 هزار مترمربع در شهرستان گرگان بوده که وقف آستان قدس رضوی شده است.

در زمینه انجام قربانی و دریافت فطریه چه خدماتی از سوی دفاتر نذورات ارائه می‌شود؟

انجام قربانی در روز عید سعید قربان مطابق نیات ناذران از طریق مراجعه آنان به دفاتر نذورات از دیگر خدمات ارائه شده در این زمینه است. بسیاری از ارادتمندان ساحت قدسی حضرت رضا(ع) ترجیح می‌دهند فطریه یا قربانی خود را به حرم مطهر رضوی برسانند. وجوهات فطریه پس از جمع‌آوری برای اجرای نیات زائران با رعایت ضوابط شرعی و مذهبی تحویل معاونت محرومیت‌زدایی آستان قدس رضوی می‌شود. گوشت حاصل از قربانی‌ها هم از طریق معاونت محرومیت‌زدایی آستان قدس رضوی بین محرومان و اقشار نیازمند توزیع می‌شود.

از «سفره نذورات» در تشکیلات آستان قدس رضوی چه می‌دانید؟

برابر توضیحات مدیر مرکز توسعه و نظارت بر نذورات و موقوفات آستان قدس رضوی، یکی از مکان‌هایی که دارای سابقه طولانی در تشکیلات و اسناد آستان قدس رضوی است، سفره نذورات حرم مطهر امام رضا(ع) است. پس از هر دفعه غبارروبی مضجع شریف حضرت رضا(ع) و پنجره‌های فولاد، طلایی و نقره‌ای موجود در بارگاه مقدس امام هشتم(ع)، هدایا و نذورات مردمی، مطابق ضوابط و دستورعمل‌های موجود به محل سفره نذورات منتقل می‌شود. در این مکان توسط گروهی از خدمه و کارکنان آستان قدس رضوی نسبت به تفکیک و دسته‌بندی هدایا و نذورات جمع‌آوری شده از جمله وجوه نقد، طلاجات و مسکوکات، ارزهای خارجی، پارچه و البسه، دلنوشته‌ها وعریضه‌ها و... اقدام می‌شود.

علیرضا اسماعیل‌زاده می‌گوید: از دیرباز با پهن کردن پارچه یا سفره‌ای بدین منظور و جمع شدن خدمه و کارکنان آستان قدس رضوی در اطراف این سفره یا پارچه، این تفکیک هدایا و نذورات انجام می‌شده، برای همین هم به مکان و محلی که این تفکیک صورت می‌گرفته، سفره نذورات می‌گویند؛ هرچند حالا این کار، روی میز انجام می‌شود.