راهکارهای ایران برای مقابله با جنگ اقتصادی آمریکا که بــا محوریــت تحریم نفتــی در حال اجراست چیست؟ به طور کلی گزینه های روی میز ایران به ســه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تقسیم می شوند که در ادامه به هر یک پرداخته می شود:

 راهکار کوتاه مدت؛ اصلاح نظام مالیاتی و تعرفه گذاری انرژی

 منظور از اصلاح نظام مالیاتی کشور افزایش مالیات و فشــار بر مردم نیست، بلکه به این معناست که مسیرهای فرار مالیاتی شناسایی شــده و عدالــت در پرداخت مالیات برای همه مردم برقرار شــود. متأســفانه در ایــران افرادی که صاحب کســب و کار کوچکی هســتند، بیش از صاحبان مشــاغل پردرآمد مالیات می پردازند.

برای مثال پزشکان که جزو اقشار پردرآمد جامعه محسوب می شوند به بهانه هایی مانند کســر شأن اجتماعی از پرداخت مالیات امتناع کرده و در مسیر اجرای قانون سنگ اندازی می کنند.

 براســاس گــزارش مرکــز پژوهش های مجلس، فرار مالیاتی پزشکان حدود 6 تا 8 هزار میلیارد تومان اســت که در مقایسه با میزان کمبود بودجه دولت، رقم قابل ملاحظه ای است. همچنین محاسبات نشان می دهد وکلا نیز به عنوان یکی دیگر از اقشار پردرآمد جامعه همانند پزشکان فرار مالیاتی قابل توجهی دارند که لازم اســت هرچه سریع تر برای دریافت مالیات از آن ها اقدام شود.

باید توجه داشت پزشکان و وکلا تنها نمونه ای از فرار مالیاتی در کشور هستند و برپایه اظهارات احمد زمانی، سرپرست معاونت پژوهش و برنامه ریزی و امور بین الملل ســازمان امور مالیاتی، میزان فرار مالیاتی در کشور حدود 35  تا 40 هزار میلیارد تومان است.

در این راستا مازنی گفت: «هم در بخش اشخاص حقوقی و هم مشــاغل و هــم در برخی از فعالیت های ثبت نشده یا کارت بازرگانی، فرار مالیاتی وجود دارد که برآورد می شود 35 تا 40 هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی اتفاق بیفتد.

 تأمین بودجه دولت با برقراری عدالت در توزیع یارانه انرژی یکی دیگر از راهکارهای تأمین بودجه دولت، اصلاح نظام تعرفه گذاری انرژی اســت. در ایران قیمت فروش برق، گاز و بنزین به مردم از قیمت تمام شده تولید آن ها کمتر است که این اختلاف قیمت به صورت یارانه پنهان انرژی به مردم داده می شــود.

 اصلاح نظام تعرفه گذاری انرژی به معنای افزایش قیمت حامل های انرژی برای مردم نیست؛ منظور از اصلاح قیمت این نیست که مثلاً مشابه اقــدام اخیر دولت بخواهیم قیمت بنزین را برای همه اقشار جامعه افزایش دهیم. برای فهم نحــوه اصلاح تعرفه گذاری لازم است بدانید در حال حاضر اقشار پرمصرف جامعه که بیشــتر از اقشار پردرآمد و جزو دهک های بالای جامعه محسوب می شوند، بیش از هفت برابر دهک های پایین جامعه یارانه پنهان انرژی دریافت می کنند.

حال سؤال اساسی اینجاست که چرا باید قیمت انرژی برای اقشار پردرآمد به قیمت یارانه ای باشد؟ آیا این اقشار هم همانند دهک های پایین نیاز به کمک و حمایت دولت دارند آن هم به اندازه هفت برابر سایر دهک ها؟ پس اصــلاح تعرفه گذاری انــرژی به این معناست که قیمت انرژی برای دهک های پایین ثابت و برای دهک های بالا به صورت پلکانی افزایش یابد. محاســبات شــبکه کانون های تفکر ایران نشــان می دهد در صورت اجرای درســت نظام تعرفه گذاری IBT ، سالانه حدود 15 هزار میلیارد تومان به درآمدهای دولت اضافه خواهد شد که در حال حاضر در جیب اقشار پردرآمد جامعه می رود. واضح است عزم جدی دولت و مجلس در حوزه اصلاح نظــام مالیاتی و تعرفه گذاری انرژی می تواند در یک تا دو ســال بخش بزرگی از کســری بودجــه دولت را تأمین کــرده و کشــور را از گردنــه تحریم ها به سلامت عبور دهد.

 راهکار میان مدت؛ عرضه نفت در بورس و استفاده از توانمندی بخش خصوصی

 ارائه راهکار کوتاه مدت در راســتای کاهش وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی مطرح شد، اما باید توجه داشت که راهکار ارائه شده تنها راهکار موجود برای مقابله با تحریم های آمریکا نیست. به طور کلی باید به تنوع ســازی در روش های تأمین بودجه دولت توجه داشــت و به هیچ وجه حذف کامل فروش نفت نباید در دستور کار دولت قرار گیرد.

 فروش نفت باید سهمی در تأمین بودجه داشته باشــد اما باید از روش هایی نوین و متنوع استفاده کرد تا مانع شناسایی و تحریم پذیری محموله هــای نفت ایران شود. مقصود از تداوم فروش نفت به معنای وابستگی به فروش نفت نیست، بلکه باید در ســبد درآمدی دولت تنوع ایجاد کرد تا در صورت ایجاد محدودیت در یک حوزه، حوزه های دیگر بتوانند تا حد مطلوبی آن را پوشش دهند. کارشناســان معتقدنــد دلیــل اثرگذاری تحریم های نفتی به مدل ســنتی فروش نفت کشور بازمی گردد.

در این مدل، نفت ایران در قالــب محموله های بزرگ یک تا دو میلیونی، توسط یک عرضه کننده یعنی امور بین الملل شــرکت ملی نفت به تعداد معدودی از پالایشگاه های مشخص و تجار سرشــناس فروخته می شــود. این فرایند به علت معدود بودن خریدار و فروشــنده براحتی بــرای آمریکا قابل رصد و پیگیری است و تحریم پذیری محموله های نفت خام ایران را برای آن ممکن می کند.

 از طرفی در زمان تحریم ها این شرکت های خصوصــی داخلی و خارجی هســتند که تمایل دارند نفت ایران را با تخفیف مناسبی دریافت کرده و ریســک دور زدن تحریم ها را بر عهده بگیرند و نفت خریداری شــده از ایــران را به لطایف الحیلــی در بازار های خاکســتری منطقه به فروش برسانند. در نتیجه باید ســازوکاری فراهــم کرد که با فروش نفت به شــرکت های خصوصی در قالب محموله های کوچک، بتوان بر ظرفیت فروش نفت ایران اضافه کرد.

 بهترین بستر برای فــروش نفت ایران به واســطه گران خصوصی فضای ضابطه مند و رقابتی بورس انرژی است. فروش نفت در شبکه مویرگی بازارهای خاکستری منطقه در صورت وجود عرضه های منظم نفت در بورس انرژی و شــکل گیری تجارت نفت در ایران، فروش نفــت در بورس می تواند در چهار تا پنج سال آینده جایگزین مدل سنتی فروش نفت ایران شود. در این صورت وزارت نفت، بدون هیچ دغدغه ای نفت خود را بــه بخــش خصوصی توانمنــد داخلی می فروشد و پول خود را دریافت می کند.

 بخــش خصوصــی بــا ارتباطــات و انعطاف پذیری هایــی کــه دارد، می تواند مســئولیت فروش نفت کشور در بازارهای جهانــی را بر عهده بگیرد. در صورت ایجاد تجارت نفت و حضور شرکت های خصوصی داخلی و خارجی، می توان نفت کشور را در قالب محموله های کوچک به تعداد زیادی از متقاضیــان فروخت تا آن هــا از طریق شــبکه های مویرگی آن را به مقاصد خود صادر کنند.

 تاکنون از مجموع 17 عرضه انجام شده در حوزه نفت خام سبک و سنگین و میعانات گازی در بــورس انرژی، یک میلیون و 15 هزار بشکه نفت خام سبک و 70 هزار بشکه نفت خام ســنگین در بورس انرژی معامله شــده است. هر چند این آمار در مقایسه با میزان صادرات روزانه نفت ایران رقم ناچیزی به حساب می آید، اما باید توجه داشت که در فرایند اجرای این راهکار برخی معضلات جــدی وجود دارد که هر یــک از آن ها به تنهایی مانع ورود شــرکت های خصوصی می شود.

نکته قابل توجه این است که باید عرضه نفت به صورت منظم در بورس انرژی انجام شود. فروش نفت در بورس انرژی نیاز به یک بازه زمانی چهار تا پنج ساله دارد و یک راهکار میان مدت محسوب می شود، زیرا شکست انحصار وزارت نفت در صادرات نفت کشور و ایجاد زیرساخت برای ورود بخش خصوصی به تجارت آن نیاز بــه زمان دارد و نباید از بورس انرژی انتظار معجزه داشــت و باید وقت داد تا این بازار مشــتریان خود را پیدا کند.

 راهکار بلندمدت؛ توسعه صنایع پتروپالایشی و صادرات فراورده

آیا راهکاری هست که بتوان هم از ظرفیت نفت کشور به بهترین شکل ممکن استفاده کرد و هم بودجه دولت بدون آسیب پذیری تحریم های آمریکا تأمین شود؟ راهکار اساســی بی اثرکــردن تحریم های نفتی آمریــکا و مقاوم پذیری اقتصاد ایران در برابر تکانه هــای خارجی، تغییر زمین بــازی از خام فروشــی نفت به ســمت توسعه صنایــع پتروپالایشــی و تولیــد و صــادرات فراورده های نفتی است.

 ساخت پتروپالایشگاه با ســرمایه های مردمی و تولید فراورده های نفتی علاوه بر ایجاد اشــتغال و ارزش افزوده و هدایت نقدینگــی از بازارهــای غیرمولــد بــه بازارهای مولد، بستر خنثی سازی تحریم های نفتی را فراهم می کنــد، زیــرا فروش فــراورده نفتی نســبت به نفت خام بســیار راحت تر بوده و امکان شناسایی و تحریم پذیری محموله ها توسط آمریکا را کاهش می دهد.

 در این راســتا محمدعلی خطیبی، مدیر اسبق امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران با توجه به تجربه تحریم های سال 90 معتقد است: «در آن زمان ما در فروش فراورده های نفتی کوچک ترین مشــکلی نداشــتیم و براحتی آن ها را می فروختیم، ولی در فروش نفت خام مشــکلات وجود داشت؛ زیرا هر نفت خام مشخصات خاص خودش را دارد و در هر بندر و اسکله ای با یک تست ساده، مشخص می شــود این نفت از کدام کشور آمده است

 همچنین محســن قمصری، مدیر سابق امور بین الملل شــرکت ملــی نفت ایران درباره تحریم پذیری مشتقات نفتی گفت: «اگرچه امکان تحریم فراورده ها هم وجود دارد اما صادرات فراورده های نفتی نســبت به صادرات نفت خام راحت تر بوده و امکان رهگیری و تحریــم محموله فراورده کمتر است، زیرا راه های متنوع تری برای صادرات فراورده وجود دارد. نفت خام شرایط خاصی دارد و در پالایشــگاه های مشخصی مورد استفاده قرار می گیرد، اما فراورده ها این طور نیستند.

ساخت پتروپالایشگاه با جذب سرمایه های خرد مردمی

 هرچنــد توســعه صنایع پتروپالایشــی یکی از راهکارهای اصولــی برای مقابله با تحریم هاســت اما در مســیر ساخت این واحدهــا موانعی وجــود دارد. به طور کلی برای ساخت پتروپالایشــگاه‌ها سه عامل نیروی انسانی، فناوری و تأمین مالی مطرح است.

از این سه عامل تنها چالش موجود در کشور مسئله تأمین مالی ساخت پروژه های پتروپالایشی است. علی بختیار، عضو کمیسیون انرژی مجلس درباره طرح افزایش ظرفیت پالایشــگاه ها و پتروپالایشــگاه‌ها با اســتفاده از ظرفیت ســرمایه های خرد مردمی گفت: «در این طرح جذابیتــی را ایجاد کردیــم که اگر مردم یا بخش خصوصی در حوزه ســاخت هشت پتروپالایشــگاه 250 هزار بشکه‌ای ســرمایه گذاری کنند، به مدت یک تا دو ســال پس از بهره برداری پول خوراک این پالایشگاه ها تنفس داده می شود و در همان سال نخســت بهره برداری، اصل سرمایه و ســود آن به مردم برمی‌گردد در حالی که آن‌ها همچنان سهامدار آن پتروپالایشگاه باقی می ماننــد.

 در واقع این طرح مجلس به اندازه ای جذاب اســت که سرمایه مردم را از بازار بورس، سکه، خودرو، طلا، مسکن و این ها به بازار مولد ساخت پتروپالایشگاه وارد می‌کند.

 در مجموع به نظر می رسد هر چند آمریکا موفــق شــده بــا اعمال تحریم های نفتی بر نقاط ضعف اساسی کشور سوار شده و بر اقتصاد و معیشت مردم فشــار وارد کند اما این بدان معنا نیســت که ایران هیــچ گزینه ای جز مذاکره برای فــرار از این وضع نداشته باشد. در واقع آنچه ذکر شد تنها بخشی از گزینه هــای روی میــز ایران در این بازی تحریمی بود که نشــان می دهد در جنگ اقتصــادی پیش رو هیــچ بن بســتی مقابل جمهوری اســلامی ایران قرار ندارد و درصورتی که مسئولان کشور با خودباوری در این مسیر قدم بردارند تحریم نه تنها تهدید به حساب نمی‌آید بلکه یک توفیق اجباری است تا برخی اقدامات خوبی که باید از سالیان گذشته توسط مسئولان پیگیری می‌شد را در حال حاضر به سرانجام برسانیم.

/انتهای پیام