دکتر ابراهیم سحرخیز ، معاون پیشین آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش/

در میدان رقابت میان مدارس دولتی و غیردولتی نخســتین پرسش آن است که آیا هر مدرســه غیردولتی باید به حیات خود ادامه دهد یا خیر؟ مدرسهای که در چهار، پنج ســال تنها بــا 30 تا 40 دانش‌آموز فعالیت میکند، چه بــاری را از روی دوش دولت برداشته که اینک دولت، موظف به پرداخت هزینه اجاره بهای آن باشد، آن هم در شــرایطی که در کنار آن مدرسه، مدرسه‌ای دولتی با ظرفیت پذیرش این تعداد دانش‌آموز نیز وجود دارد.

البته در برخی از کلان‌شهرهای کشور همچون تهران به دلیل تراکــم بالای مدارس دولتی امکان پذیرش دانش‌آموز در این بخش وجود ندارد. این در حالی است که مردم با مراجعه به مدارس غیردولتی، میتوانند هزینه‌های آموزشی خود را پرداخت کنند.

 از سوی دیگر نمی‌توان گفت به دلیل افزایش اجاره بهای مدارس غیردولتی، تمامی این مدارس را در فهرست حمایت دولت قرار دهیم؛ اینگونه حمایت عین ظلم است و هیچ توجیهی برای آن نمیتوان متصور شد.

 مسئولان مدارس غیردولتی میگویند 85 درصد این گونه مدارس، استیجاری‌اند، اما آیا تمامی این مدارس زیانده نیز هستند. پاسخ قطعاً منفی است. برخی از این مدارس اســتیجاری سود مناسبی نیز عاید خود می‌کنند.

برای مثال مدرسهای را در منطقه فرشــته تهران سراغ دارم که حدود 250 دانش‌آموز دارد و از هر یک از دانش‌آموزان، 40  میلیون تومان شهریه دریافت میکند.

 از چند سال پیش قرار بوده سازمان مدارس غیردولتی متغیرهای تأثیرگذار در تعیین شهریه مدارس غیردولتی را مشــخص کند، یعنی مشخص شود اجاره مدرسه و یا حقوق معلم چه میزان از شــهریه را به خود اختصاص میدهد.

 موضوعی که هنوز به ســرانجام نرسیده است. براساس گزارش‌ها بین 85 تا 120 هزار معلم در مدارس غیردولتی تدریس می‌کنند که بســیاری از آنها را بازنشستگان آموزش و پرورش تشکیل می‌دهند.

یعنی دولت به این عده یارانه پرداخت میکند. با توجه به پایان دوره خدمــت چنین فردی در نظام آموزش و پرورش، دولت دیگر تعهدی برای بیمه و یا پرداخت حقوق و دســتمزد بالا به وی در یک مدرسه غیردولتی را ندارد.

بویژه آنکه گروهی از این معلمان، دانشجو هستند و به همین دلیل مشکلات بیمه ندارند. گروهی نیز به دلیل اینکه کارمند سازمان دیگری هستند، به صورت نیمه وقت چند ساعت در این مدارس تدریس می‌کنند.

بنابراین میتوان این گونه نتیجه گرفت که هزینه یا دستمزد معلمان مدارس غیردولتی چندان بالا نیست. در بهترین نقطه تهران معلمان یک مدرسه دولتی یک سال است که حقوق خود را دریافت نکرده‌اند و تمامی درآمد خود را از محل دریافت شهریه دانش‌آموزان، به ملک تبدیل کرده است.

 دکتر حداد عادل در کتاب «راهی به سوی عاقبت خیر» مینویسد: یکی از راههای برون رفت آموزش و پرورش از بن‌بست بودجه این است که شمار مدارس غیردولتی را در کشــور افزایش دهیم. به تعبیری مدارس غیردولتی برای کاستن باری از روی دوش دولت ایجاد شده‌اند تا اینکه دولت بخشی از منابعی را که قرار است صرف دانش‌آموزان این گونه مدارس کند، به مدارس دولتی و کیفیت بخشی آن اختصاص دهد. بنابراین تأسیس مدارس غیردولتی بدون کاستن باری از روی دوش دولت، هیچ‌گونه توجیهی ندارد. از سوی دیگر مدارس غیردولتی به فعالیت اقتصادی مشغول‌اند و دولت همچون حمایت از تولید باید از بخش خدمات و این گونه مدارس نیز پشتیبانی کند، البته به شرط آنکه این گونه حمایت‌ها هدفمند و معنادار باشد.

 کمی پیش از این طرحی با عنوان «رافع» در آموزش و پرورش اجرا میشد که براساس آن، هزینه‌های تحصیل دانش‌آموزان بی‌سرپرســت و یا کارمندان از سوی آموزش و پرورش در مدارس غیردولتی پرداخت میشــد و بسیاری از مدارس غیردولتی این کمکها را به عنوان منبع درآمد مطمئنی برای خود میدیدند!

 چنانچه اشــاره شــد در میدان رقابت، مدارس غیردولتی، فعالیتی اقتصادی انجام می‌دهند، یعنی تمامی آنها آمده‌اند تا از این فرصت کسب سود کنند وگرنه کمتر کسی است که در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.

بنابراین وقتی هدف، فعالیت اقتصادی است، مؤسس چنین مدرسهای باید عاقلانه تصمیم بگیرد . نخست آنکه باید بداند آیا افتتاح مدرسه غیردولتی در منطقه موردنظر توجیه اقتصادی دارد یا آنکه پس از مدتی تنها با افزایش اجاره‌بها، از ادامه فعالیت باز می‌ایستد.

مدرسه‌ای که در چند سال تنها با 30 دانش‌آموز فعالیت میکند، باید تعطیل شود، آن هم در منطقه‌ای که مدرسه دولتی وجود دارد و میتواند تمامی دانش‌آموزان آن محل را تحت پوشش خود قرار دهد.

 البته در برخی از شهرستان‌ها چنانچه دولت از مدارس غیردولتی حمایت نکند، این مدارس ناگزیر خواهند بود شــهریه‌های خود را افزایش دهند که در این صورت ممکن است والدین دانش‌آموزان از این مدارس استقبال نکنند که در این شرایط بار پذیرش این دانش‌آموزان بر دوش دولت و مدارس دولتی خواهد افتاد.

اینجاست که دولت باید براساس مفاد مواد 12،10 ،22 و 25 قانون تأسیس مدارس غیردولتی، از این مدارس حمایت کند. توسعه مدارس غیردولتی اگر با رعایت کیفیت و انصاف تحقق پذیرد و مردم نیز به تناسب درآمد خود از آن استقبال کنند، موضوع بسیار خوبی است، اما آنچه رخ داده آن است که ما مدارس دولتی را تضعیف کرده‌ایم.

دولت ادعا میکند که توان بیشــتری برای حمایت از مدارس دولتی ندارد یا نمی‌تواند بیش از 50 هزار میلیارد تومان به این مدارس اختصاص دهد. در صورتی که با این رقم تنها می‌توان حقوق معلمان را پرداخت کرد.

 از سوی دیگر و در شرایطی که مدارس دولتی از داشتن امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی و... محروم می‌مانند، مدرسه‌ای غیرانتفاعی نیز وجود دارد که از امکانات و تجهیزات کافی برخوردار اســت و برخی از والدین نیز حاضر به پرداخت شهریه 40 میلیون تومانی به این مدرسه خواهند بود.

 البتــه این موضوع تنها بخش اندکی از جامعه یعنی یک دهک را دربرمیگیرد و 11 درصد جمعیت دانش‌آمــوزی ما در مدارس غیردولتی و 89 درصد دیگر در مدارس دولتی تحصیل میکنند.

حــالا اگر دولت از همین تعداد مدارس غیردولتی حمایت نکند، ممکن اســت این درصد اندک مدارس غیردولتی نیز کاهش یافته و به رقم 8 درصد برسد. با این توجیه میتوان از مدارس غیر دولتی دفاع کرد، اما نمیتوان حمایت بدون برنامه و غیرمنطقی را پذیرفــت.

 به تعبیر دیگر حمایت از مدارس غیردولتی را بــه صورت مطلق نه میتوان رد کرد و نه تأیید. یعنی اگر سیاســت دولت بر این سیاست قرار بگیرد که برای مثال به هر یک از مدارس غیردولتی، 200 میلیون تومان پرداخت کند، بدون تردید اتخاذ چنین سیاستی موجب تشویق خیلی‌ها برای دایر کردن مدرسه غیردولتی و توسعه بیرویه مدارس غیردولتی میشود .

به همین دلیل نمیتوان از حمایت فله‌ای دولت از این گونه مدارس دفاع کرد بلکه میتوان همچون گذشته با پرداخت تسهیلات بانکی با سود 8 درصد به مدارسی که به این گونه کمک‌ها نیاز دارند، از آنها حمایت کرد.

 با توجه به همین دلایل، نه تنها نباید از شخصی که در تهران زنجیره‌ای از مدارس غیردولتی در اختیار دارد و فقط وسعت زمین یکی از مدارسش هزار جریب است حمایت کرد بلکه باید از این مدارس مالیات نیز دریافت نمود.

 در آینده ناگزیریم قانون مــدارس غیردولتی را اصلاح کنیم. برخی از مدارس غیرانتفاعی به ســودهای کلانی رسیده‌اند، یعنی با وجود سود کلان از این بخش، یا مالیات نمی‌پردازند و یا بسیار اندک پرداخت می‌کنند.

در حالی که اگر مثل هر بنگاه اقتصادی از این مدارس مالیات دریافت شود، میتوانیم مدارس غیرانتفاعی ضعیف را مورد حمایت قرار دهیم.