بعد از خروج آمریکا از برجام و عدم اجرای مفاد برجام توسط اروپا دولت جمهوری اسلامی ایران با اعلام کاهش تعهدات هسته ای و دادن مهلتهای چند ماهه عملیات خروج از برجام را کلید زده است. سران اروپایی بعد از مشاهده بازگشت ایران به دوران پیش از برجام در نگرانی از خروج کامل ایران از برجام خواهان عدم اجرای مرحله بعدی از کاهش تعهدات ایران هستند. حجت الله عبدالملکی عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق و اقتصاد دان در گفت و گو با قدس شروطی که باید در راستای عمل به برجام توسط اروپا اجرا شود تا ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد  را مورد اشاره قرار داده که در ادامه می خوانیم.

با خروج آمریکا از برجام دولت برجام را از دید اروپا به نظاره نشست؛ آنچه از یک سال پیش تا کنون در خصوص برجام عنوان شده تنها در حد حرف باقی مانده وآخرین دستاورد برجام طراحی کانال مالی اروپاست. آیا باقی ماندن جمهوری اسلامی ایران در برجام و امید به کارگشایی اینستکس صحیح بوده است؟

بعد از خروج آمریکا از برجام مسوولین باید دو موضوع راهبرد اروپا در قبال برجام و خسارات ناشی از خروج آمریکا از برجام را مورد بررسی موشکافانه ای قرار داده و درقبال حقیقتی که با آن رو به رو می شوند تدابیر وتصمیمات مهمی اتخاذ می کردند. با توجه به اهمیت اصل توازن در توافقات بین المللی گرچه معاهده برجام به خودی خود توافقی متوازن نبود اما در حال حاضر و با توجه به آنچه بعد از برجام از سوی غرب به ایران تحمیل شده است ماندن در برجام و بازگشت به تعهدات قبلی ایران مستلزم پایبندی واجرای کامل تعهدات اروپا و دادن امتیازات جدیدی به ایران در قبال جبران خسارت خروج آمریکا از برجام است. درغیر این صورت باقی ماندن جمهوری اسلامی ایران در برجام خسارت محض است به توان دو! کانال مالی یا اینستکس مطرح شده از سوی اروپا را براساس دو واقعیت تئوری یا عملی باید مورد بررسی قرار داد؛ هر چند که در مقام تئوری هم همچنان ناکارآمد و بلا استفاده مانده است. اینستکس از هیچ منظری برای جمهوری اسلامی ایران قابل قبول نیست بنحوی که می توان گفت حتی تئوری آن هم منطقی وقابل قبول نیست. کانال معرفی شده اروپا به ایران تنها در ازای پرداخت اقلام بشر دوستانه ای چون  غذا و دارو به ایران متعهد است تا در استفاده از منابع یوریی حاصل از فروش نفت ایران به سایر کشورها جمهوری اسلامی بتواند در ازای آن غذا و دارو بگیرد. اروپایی ها هیچ گاه از ما نفت نمی خرند و مبادلات مالی ایران توسط کانال اینستکس به صورت بین المللی انجام نمی شود. اروپا در کانال برجام به ایران امکان برداشت درآمدهای یورو و استفاده از آن در خرید کالاهای مورد نیاز خود از سایر کشورها را به ایران نمی دهند. آنچه در اینستکس برای ایران طراحی شده که همچنان در مقام حرف نیز مانده است فروش نفت به سایر کشورها و ارسال غذا و دارو به ماست.

بنابراین اینستکس نیز نوعی اتلاف وقت در مسیر رشد اقتصاد ایران به شمار می رود؟

قطعا اروپا در قبال ایران، راهبرد وقت کشی را در پیش گرفته و صبوری دولت جمهوری اسلامی ایران در تعیین راه و روش اروپا علیه ایران بی تاثیر نیست. با توچه به آنکه برجام مهمترین دستاورد دولت در زمان حیات خود است بنابراین اروپا به این موضوع واقف است که دولت با توجه به آنچه " صبر راهبردی" می شناسد که به زعم بنده " صبر انفعالی است" همچنان منتظر اجرایی کردن تئوری بسیار بسیار ناقص و غیر قابل قبول اروپا به نام اینستکس باقی خواهد ماند.

سران اروپایی خواستار عدم اجرای گام سوم ایران در کاهش تعهدات هسته ای برجام شده اند در چه صورتی می توان گامهای بعدی کاهش تعهدات برجامی را اجرایی نکرد؟

در صورتی ماندن جمهوری اسلامی ایران در برجام منطقی است و می توانیم به تعهدات خود بازگردیم که اروپا در کانال مالی طراحی شده چند کاربه نفع جمهوری اسلامی ایران یا در راستای عمل به تعهدات برجامی خود انجام دهد. خرید حداقل روزانه  600 هزار بشکه نفت خام از جمهوری اسلامی ایران به نرخ جهانی. بازگرداندن تمام درآمدهای ایران اعم از فروش نفت یا محصولات غیر نفتی به صورت یورو به ایران یا فراهم کردن مسیر خرید کالاهای مورد نیاز ایران از سایر کشورها غیر از آمریکا.انجام مبادلات بانکی به صورت روان با یورو و پرداخت و دریافت حساب ها با خواست جمهوری اسلامی ایران. بازگشتن صادرات و واردات ایران به سایر کشورها به حالت عادی و عدم ایجاد مزاحمت و نادیده گرفتن قوانین تحریمی کشتیرانی یا هواپیمایی در راستای سهولت انجام فعالیت های اقتصادی و تجاری با شرکا. تنها دراین صورت ماندن جمهوری اسلامی ایران در برجام منطقی خواهد بود. آنچه غیر از موارد مطرح شده اتفاق بیفتد وقت کشی و هدر رفت منابع کشور و قرار دادن اقتصاد در معرض خطرات بزرگتری است.

آنچه عنوان کردید با توجه به تحریم ها و مناسبات اقتصادی آمریکا و اروپا غیر ممکن است و اروپا چنین مواردی را محقق نمی کند. جمهوری اسلامی ایران در قبال این آگاهی چه راهبردی را اتخاذ کند موفق خواهد بود؟

هر لحظه ای که موضوع کانال مالی اروپا یا اینستکس با ایران به طور کامل ملغی شود به نفع اقتصاد ایران خواهد بود. قطعا در شرایط فعلی و بعداز گذشت بیش از یک سال از وعده راه اندازی این سیستم باقی ماندن ایران با چنین سیستم تعاملی با اروپا به منزله خوردن سم است یا چیزی شبیه ماندن استخوان در گلو که نه می دانیم انجام آن ممکن است نه می توانیم از آن چشم پوشی کنیم، لذا با توجه به کلیت سیاست اروپا در قبال ایران و همسویی با آمریکا دل بستن به وعده های اروپا و واگذار کردن تعهداتشان به انتخابات آمریکا به معنای آن است که عملا به دنبال راه حلی اساسی و بنیادین نیستیم.  در این شرایط انتظار می رود جمهوری اسلامی ایران در کنار فروش نفت خام یا تبدیل نفت خام به فرآورده ها و کالاهای مورد نیاز از طریق پتروپالایشگاه ها اقدامات جدی و عملی را در دستور کار فوری قرار دهد. بی شک هر روزی که از عدم توجه به مسائل یاد شده بگذرد ضرر و زیان به اقتصاد ایران است چرا که کانال مالی مانند اینستکس یا هر چیز دیگری منجر به فروش نفت خام ما به اروپا نمی شود و ما را از یافتن مشتریان دیگری برای نفت خام یا فراوری و توسعه پتروپالایشگاه ها دور می کند. هنگامی که می دانیم که اروپا  در مبادلات مالی و بانکی همراه جمهوری اسلامی ایران نیستند قطعا انتظار می رود که تمام توان خود را برای تعریف و طراحی کردن کانال های بین المللی دیگری به کار بگیریم. وقت کشی بیشتر یعنی ایجاد توقف در اقتصاد بزرگی چون اقتصادایران که روزانه میلیون ها دلار ضرر به آن وارد می شود. نرخ رشد منفی اقتصاد کشور نشانه ای از بی عملی و معطل اروپا ماندن است در صورتی که براساس نظریه اقتصاد تحریمی و با توجه به سیاست های اقتصاد مقاومتی واستفاده از تمام ظرفیت های بین المللی و کشورهای همسایه و دوست و برخورداری از بازار بزرگ در منطقه و در کشور می توان بدون چشم انتظار غرب بودن نرخ رشد اقتصاد را مثبت کرد.بنده معتقدم روزی که اینستکس یا امید ما به کمک  های اروپا از بین برود قطعا به نفع اقتصاد ایران است وهمان روز از نرخ رشد منفی عبور می کنیم چرا که تنها هدف اروپا از دادن وعده به ایران وابستگی بیشتر و شرطی کردن اقتصاد ماست و این مساله با امید به کانال اینستکس روز به روز منجر به تشدید ضعف اقتصاد کشور می شود که به هیچ وجه به نفع ما نیست.