تمایز قائل شدن بین عکاسان حرفه ای و آنان که فقط دوربین به دست می گیرند دغدغه هنرمندان عکاسی است که امروزه در مواجهه با پیشرفت فناوری و ورود گوشی های موبایل، حرفه خود را در معرض خطر دیده و چشم به راه حمایت های مسئولانه دغدغه مندان از این هنر هستند.

عکاسان دغدغه مند در خراسان نیز پیشینه درخشانی در این عرصه دارند و تاریخ عکاسی در این خطه با ثبت تصاویر زیارت بارگاه منور رضوی عجین شده است و عکاسان کنونی وامدار کسانی هستند که سال ها قبل سند زیارتی بودن مشهد را در تاریکخانه های خود به ثبت رسانده اند.

تاریخ عکاسی در مشهد

یکی از عکاسان پیشکوست و حرفه ای شهر مشهد درباره تاریخ عکاسی در حرم گفت: بیش از یک قرن از قدمت عکاسی در مشهد می گذرد و قدیمی ترین عکس ها از این شهر مربوط به دوره قاجار و سال ۱۲۷۰ یا ۱۲۷۵ (ه. ق) است.

ابراهیم بهرامی افزود: نخستین کسانی که قبل از سال ۱۳۰۰ هجری قمری با همراهی ناصرالدین شاه توانستند تصاویری از حرم مطهر امام رضا (ع) و صحن های آن تهیه کنند  "آقا رضا عکاسباشی" و "منوچهر عکاسباشی" هستند  که این افراد از بسیاری از بناهای آستان قدس رضوی و دیگر بناهای معماری که در سفرهای همراه شاه بازدید می شد عکاسی می کردند.

وی اضافه کرد: بعد از سالهای ۱۳۱۰ عکاسخانه هایی در مشهد آغاز به کار کردند که مهمترین آنها "سیمئونی روسی" است که از بسیاری از شخصیت های سیاسی و فرهنگیِ دوران خود که به زیارت امام هشتم می آمدند عکاسی کرده است.

او ادامه داد: در آن زمان عکاسان روسی و انگلیسی در مشهد زیاد بودند و  عکاسان اطراف حرم به عکاسان "حرم – بارگاه" معروف بودند که به عکاسی رونق دادند و اکنون عکس های این افراد به عنوان بخشی از تاریخ مشهد به ثبت رسیده است.

این عکاس پیشکسوت مشهدی گفت: اوج فعالیت های عکاسی هنری مربوط به بعد از انقلاب اسلامی به ویژه در دهه ۶۰ می شود که عکاسان صحنه های جنگ تحمیلی را ثبت کرده اند.

بهرامی افزود: در دهه ۶۰ با شکل گیری انجمن سینمای جوانان ایران در کشور و راه اندازی دفتر آن در مشهد، عکاسی به عنوان یک شاخه هنری در کشور رونق گرفت و  سپس دانش آموختگان حوزه فیلم سازی و عکاسی به آموزشگاه ها راه پیدا کردند و حرفه عکاسی هنری به صورت تخصصی آموزش داده شد.

وی ادامه داد: بانک اطلاعاتی عکاسی خراسان توسط من و چند نفر دیگر شامل "حمیدرضا گیلانی فر، نسرین شاه محمدی، عباس اشرفی، تقی بخشی راد" برای نخستین بار شکل گرفت و مقدمات ساماندهی عکاسی هنری را فراهم کرد.

او اضافه کرد: این افراد با برگزاری نمایشگاه های عکاسی، آموزش های عکاسی حرفه ای، اطلاع رسانی تمامی فعالیت های مرتبط با عکاسی در مدت بیش از یک دهه حرفه عکاسی را در خراسان سامان بخشیدند.

این عکاس پیشکسوت مشهدی گفت: تاسیس آموزشگاه های سمعی و بصری مثل آموزشگاه های سروش، موج نو، آگاه فیلم و تاسیس هنرستان هایی که بخشی از آن به عکاسی می پرداخت باعث رونق عکاسی در خراسان شد.

بهرامی افزود: موسسان بانک اطلاعاتی عکاسان همچنین در تاسیس انجمن عکاسان خراسان نقش بسزایی داشتند و پس از آن گروه های عکاسی به شکل حرفه ای تری در پیشرفت عکاسی موثر واقع شدند و نهادهایی مانند کانون گسترش عکاسی، کانون عکاسی خراسان، موسسه تحقیقات و مطالعات عکاسی آبگینه و سایر بخش ها را تاسیس کردند.

وی اضافه  کرد: حرفه و هنر عکاسی در خراسان با حضور عکاسان این استان در نمایشگاه های بین المللی و دریافت جوایز متعدد از جمله دریافت مدال های فدراسیون بین المللی هنر عکاسی (فیاپ) و بسیاری از جوایز معتبر جهانی در صدر عکاسی ایران قرار گرفت.

عکاسی از آموزش تا نمایشگاه

رئیس انجمن عکاسان خراسان رضوی هم در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: طی دو سال گذشته تلاش این انجمن بر ارتقای سطح عکاسی حرفه ای و آماتور متمرکز شده و در این راستا نخستین اقدام تشکیل کلاس های آموزشی از دوره پایه تا سطح عالی در بخش های مختلف به تعداد ۱۸ دوره بوده است.

محمد رضا لطفی افزود: افرادی که دوره های آموزشی را در این انجمن سپری کرده اند تاکنون کارنامه موفقی ارائه کرده اند.

وی با اشاره به همکاری مستمر انجمن عکاسان خراسان رضوی با دانشگاه ها گفت: اخیرا قراردادی با دانشگاه اقبال لاهوری و دانشگاه جامع علمی – کاربردی منعقد شده است و استادان دوره های آموزشی این دانشگاه ها از طریق انجمن تامین می شود.

رئیس انجمن عکاسان خراسان رضوی این انجمن درصدد است از طریق راه اندازی موسسه بین المللی آموزش عکاسی و بهره گیری از اساتید ایرانی و غیرایرانی، سطح آموزش را ارتقا داده و مدارکی به عکاسان آموزش دیده ارائه دهد که معادل مدارک دانشگاهی باشد.

رئیس انجمن عکاسان خراسان رضوی گفت: این انجمن ۷۰۰ عضو دارد که از این تعداد ۸۵ نفر اعضای رسمی و جزو پیشکسوتان این رشته در استان هستند.

لطفی افزود: طی دو سال گذشته اعضای انجمن عکاسان خراسان رضوی بالاترین سطح جوایز بین المللی را به دست آورده اند که یکی از مهمترین این جوایز کسب مقام نخست از فیاپ یا همان فدراسیون بین المللی هنر عکاسی است.

وی با بیان اینکه عکاسان فعال در این استان توسط انجمن عکاسان خراسان رضوی طبقه بندی نشده اند افزود: عکاسانی که برای مجالس عکس می گیرند زیر پوشش اتحادیه مرتبط با اتاق اصناف قرار دارند و عضو افتخاری انجمن به شمار می روند.

رئیس انجمن عکاسان خراسان رضوی با اشاره به مشکلات صنفی عکاسان گفت: اغلب عکاسان بیمه نیستند و به صورت آزاد با نهادها یا افراد حقیقی و حقوقی همکاری می کنند.

لطفی افزود: انجمن عکاسان خراسان رضوی به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان پیشنهاد داده تا به موضوع بیمه عکاسان جامه عمل پوشانده و این موضوع از طریق خانه هنرمندان پیگیری شود.

وی انعقاد قرارداد نهادها، واحدهای تولیدی و دستگاه های اجرایی با عکاسان بدون اطلاع انجمن عکاسان خراسان رضوی را از دیگر مشکلات این بخش دانست و گفت: در صورتی که این نهادها، درخواست خود را به انجمن ارائه دهند می توانند از افراد متخصص حرفه عکاسی بهره گیرند و عملکرد عکاسان طرف قرارداد این نهادها تضمین شده خواهد بود.

رئیس انجمن عکاسان خراسان رضوی با اشاره به ضرورت رونق اقتصاد هنر گفت: برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های عکاسی توسط آستان قدس رضوی یا نهادهای دیگر  بازخورد اجتماعی خوبی داشته اما برای عکاسان درآمدزا نبوده است.

لطفی اضافه کرد: بیشتر این نمایشگاه ها جنبه آموزشی برای دانشجویان داشته و به نفع عکاسان نیست در صورتی که اگر از شخصیت های برجسته استان دعوت شود که از این نمایشگاه ها دیدن و نسبت به خرید آثار اقدام کنند به درآمدزایی حوزه عکاسی کمک زیادی می شود.

وی ادامه داد: یکی از اقدامات زیربنایی برای تقویت حرفه عکاسی این است که برای کارهای برگزیده عکاسان خراسان رضوی نمایشگاه برگزار و آثار ارزش گذاری شود و به فروش برسد و  از سوی دیگر اتصال و ارتباط عکاسان حرفه ای با دستگاه های اجرایی نیز به نفع هر دو طرف خواهد بود.

مشکلات عکاسی در عصر جدید

پیشکوست عکاسی در خراسان گفت: با رشد فناوری و ورود آن به خانواده ها از طریق گوشی های تلفن همراه، هنر عکاسی شکل تازه ای به خود گرفت اما همچنان نگاه نو به عکاسی و دیدگاه های قوی عکاسانه و عناصر ساختاری یک عکس خوب در دستان هنرمندان عکاس بود که با نگاهی جست و جوگر و هوشمندانه با برگزاری نمایشگاه های عکس و نشان دادن تصاویرشان از طریق رسانه ها برتری خود را نشان دادند.

بهرامی افزود: تاثیر فناوری در استودیوهای عکاسی نیز مشهود بود چون هرچند آتلیه ها و استودیو های عکاسی شامل صنف جداگانه ای از انجمن های هنری می شدند ولی ارتقای کار آنها بیشتر توسط همکاری عکاسان هنری انجام گرفت.

وی اضافه کرد: بزرگترین مشکل عکاسی خراسان یا عکاسی ایران بخش آموزش است و رشد فزاینده عکاسی هنری در جهان و ارتقای فناوری های پیشرفته از دلایلی است که هم عکاسان و استادان را ملزم به آموزش و به روز کردن اطلاعات خود می کند.

او ادامه داد: کافی نبودن حمایت های دولتی از عکاسان در برگزاری نمایشگاه ها، چاپ کتاب و سفرهای علمی تقریبا باعث بروز رکود در فعالیت های عکاسان شده است.

پیشکسوت عکاسی خراسان گفت: مشکل بزرگ دیگر عکاسان نداشتن بضاعت در ارائه آثار و فروش آنان در قالب نمایشگاه است یعنی تولید عکس بسیار اما فضا برای ارائه کم است و نگارخانه های دولتی و خصوصی خیلی نمی توانند پوشش دهنده نیاز عکاسان برای ارائه تولیداتشان باشند.

بهرامی افزود: هنر در سبد خانوار ایرانی جای ویژه ای ندارد و عکاسی هنری نیز درآمدی ندارد و خریداران این عکاس ها در ایران بسیار کم هستند.

وی ادامه داد: در کشورهای دیگر، عکس های هنرمندان در اماکن عمومی مانند مجتمع های تجاری، بوستان ها و نقاط دیگر به وفور عرضه می شود تا مردم ارتباط نزدیکی با هنر عکاسی برقرار کنند اما این نوع کارها در ایران بسیار محدود انجام می گیرد.

ارزش هنر عکاسی از منظر آستان قدس رضوی

معاون هنری موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در طول سال هایی که صنعت عکاسی وارد ایران شده همواره حرم مطهر رضوی مورد توجه عکاسان بوده و این موضوع باعث ثبت تصاویری از تاریخ ساختار و معماری حرم مطهر و تغییرات آن در طول سال های گذشته شده است.

مهدی سیم ریز افزود: استقبال مردم نسبت به زیارت و ثبت آن در قالب عکس هایی که حرم مطهر رضوی را نشان می دهد جریانی مردمی به راه انداخت و عکاسخانه هایی را در اطراف حرم مطهر به وجود آورد که تا امروز هنوز به قوت خود باقی هستند.

وی اضافه کرد: تصاویر ثبت شده از حرم مطهر رضوی مربوط به دو سده اخیر است که این عکس ها در گنجینه موزه آستان قدس رضوی نگهداری می شود.

معاون موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی گفت: عکس مهمترین دستاویز یا ابزار آستان قدس رضوی برای انعکاس گنجینه عظیم هنری و فرهنگی موجود در موزه ها، کتابخانه ها و معماری بارگاه منور رضوی بوده که توسط هنرمندان حرفه ای کشور به کار گرفته شده است.

سیم ریز افزود: مجموعه شاهکارهای هنری که در قالب هشت جلد توسط آستان قدس رضوی به چاپ رسیده مجموعه عکس های ثبت شده از حرم مطهر طی دو سده اخیر را جمع آوری کرده است.

وی با اشاره به فعالیت های موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی ادامه داد: در سال های اخیر حمایت از نمایشگاه های عکاسان مشهد به ویژه عکاسان مذهبی کشور و چاپ آثار آنها از فعالیت این موسسه بوده است.

او اضافه کرد: جشنواره عکس "خانه دوست" یکی از پرمخاطب ترین جشنواره های عکس کشور است که توسط این موسسه طی شش دوره برگزار شده و در این دوره ها ۷۰ هزار فریم عکس به دبیرخانه جشنواره ارسال و در آن ثبت شده است.

معضلی به نام عکاس آزاد

یکی دیگر از عکاسان حرفه ای مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: عکاسی جدا از حرفه نیست اما هر کس که دوربین به دست می گیرد عکاس نیست، عکاس حرفه ای کسی است که از راه عکاسی امرار معاش می کند.

سید جلیل حسینی زهرایی افزود: من ۴۰ سال است که به عنوان عکاس آزاد، عکاسی می کنم اما هنوز از حمایت های اولیه بی بهره هستم و تحت حمایت هیچ نهادی قرار ندارم.

وی اضافه کرد: هیچ نهادی مسئولیت عکاسان آزاد را برعهده ندارد و عکاسان نیز توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طبقه بندی نشده اند و هر کس می تواند یک دوربین به دست بگیرد و به عنوان عکاس فعالیت کند و این یک آسیب برای جامعه عکاسی است.

او ادامه داد: انجمن ها برای حمایت از هنرمندان باید گسترش یابد و وزارت ارشاد نیز باید نسبت به طبقه بندی عکاسان و شناسنامه دار کردن آنان اقدام کند تا دیگر چیزی تحت عنوان عکاس آزاد وجود نداشته باشد.

این عکاس حرفه ای گفت: عکاسی شامل ۲۰۰ رشته تخصصی است که هر کدام شیوه و سبک های ویژه خود را دارد همچنان که در جامعه ما نیز به مرور زمان عکاسی گسترده، تخصصی و فنی شده است.

برگزاری نمایشگاه عکاسی در مهر ماه پیش رو

معاون هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هم اینک بیشترین حمایت از عکاسان خراسان رضوی توسط بخش خصوصی در قالب انجمن عکاسان استان انجام می گیرد.

محمدرضا محمدی افزود: انجمن عکاسان خراسان رضوی تا کنون دوره های آموزشی، اردوهای آموزشی و کارگاه  برگزار کرده و این فعالیت ها به صورت مطلوبی ادامه دارد.

وی با بیان اینکه بهبود وضعیت درآمدی عکاسان نیاز به رونق اقتصاد هنر است ادامه داد: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برای رونق اقتصاد هنر برای نخستین بار نمایشگاه  هنرمندان را در مهرماه امسال در مشهد برگزار می کند و آثار هنرمندان از جمله عکاسان را در معرض فروش قرار می دهد.

وی اضافه کرد: هنرمندان عکاس می توانند برای بیمه، رزومه خود را به ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه دهند تا پس از تایید تخصصی آنان، از طریق صندوق اعتباری هنر بیمه شوند.

ایرنا