زهره کهندل/
با سیاه‌پوش شدن خیابان‌ها و کوچه‌ها، برنامه‌های تلویزیون هم مانند هر سال، رنگ و نمای محرمی گرفته است. برنامه‌هایی همچون ارتباط زنده با شهر کربلای معلا، پوشش تصویری عزاداری هیئت‌ها، سخنرانی‌های مذهبی، ویژه‌برنامه‌های مرثیه‌خوانی و مستندهای مربوط به این ایام از جمله آن‌هاست که همزمان با آغاز ماه محرم روی آنتن شبکه‌های مختلف رفته است اما در کنداکتور برنامه‌های محرمی تلویزیون خبری از یک سریال جاندار و فاخر محرمی نیست. سریال‌های مناسبتی این ایام بیشتر درام‌های اجتماعی و خانوادگی هستند که ممکن است اشاراتی به ماه محرم داشته یا نداشته باشند. از برنامه‌های معمول این ایام، بازپخش سریال‌هایی همچون «مختارنامه» و «شب دهم» که از تولیدات فاخر سال‌ها و حتی دهه پیش هستند از شبکه‌های مختلف است.
پرویز شیخ طادی، کارگردان سینما و تلویزیون درباره اینکه چرا تلویزیون سریال محرمی جدید نمی‌سازد، آیا دلیلش مشکلات مالی است؟ به خبرنگار ما می‌گوید: سود تهیه‌کننده در ساخت سریال محرمی نیست، ساخت مجموعه تلویزیونی محرمی دشواری‌های فراوانی دارد و روی فیلم‌نامه باید تحقیق و پژوهش دقیقی صورت بگیرد. دستمزد ساخت فرقی نمی‌کند در حالی که حجم کار در ساخت سریال محرمی زیاد است، تحقیق و نگارش آن سنگین‌تر و انتخاب بازیگران دشوارتر است، فیلم‌نامه ممیزی دارد و حساسیت کار بالاست.
وی با اشاره به حجم بالا و دغدغه‌های زیاد ساخت آثار محرمی خاطرنشان می‌کند: پول ساخت همان پول است به همین دلیل بسیاری از تهیه کننده‌ها سراغ کارهای آپارتمانی با لوکیشن‌های محدود و مشخص می‌روند چون سود در ساخت چنین آثاری است. این سودمحوری کار را به جایی کشانده که تهیه‌کننده می‌گوید کار ماه محرمی یا ماه رمضانی ننویسید فقط اشاره‌ای بکنید تا پروژه را بگیریم، البته در دوره‌ای هم می‌گفتند کار ماه رمضانی یا ماه محرمی بنویسید چون تلویزیون قسط هایش را به موقع می‌دهد. متأسفانه این مسائل که ساخت سریال ماه رمضانی، ثواب دارد یا برای مردم در این ماه مبارک قرار است چه لحظات معنوی بسازد، برای تولیدکننده مطرح نیست.
به گفته این کارگردان اکنون سریال‌سازی در تلویزیون مثل کاسبی در بازار شده، بسیاری دنبال کسب سود هستند. وقتی تفکر مردم به سمت سودمحوری برود، باید منتظر چنین شرایطی باشیم که برای کار فرهنگی هم چرتکه می‌اندازند.
* مردم و اوقاف دست به کار شوند
شیخ طادی درباره اینکه چطور می‌توان فرهنگ نذر و وقف فرهنگی را با نیت تولید آثار تصویری فاخر در بین مردم رایج کرد، می‌گوید: راهکارهای تولید آثار تصویری ارزشمند مذهبی و دینی در حوزه‌هایی که مردم کمتر ورود یافته‌اند، باید بررسی شود و وقف فرهنگی یکی از راهکارهاست. سازمان اوقاف می‌تواند به این ماجرا وارد شود و برای آن تبلیغ کند تا مردم از مسیر وقف در ساخت سریال مذهبی مشارکت کنند، ورود سازمان اوقاف به این ماجرا اهمیت دارد چون قشر مذهبی ما بدون حکم شرعی وارد چنین مسائلی نمی‌شوند.
به گفته او، سازمان اوقاف می‌تواند این موضوع را سازماندهی کرده و اعلام کند که قرار است سالی یک یا دو سریال برای محرم یا برای ماه رمضان ساخته شود، چه کسانی برای این امر وقف می‌کنند و یا نذورات دارند.
این کارگردان با بیان اینکه حداقل هزینه ساخت یک سریال محرمی، 10 تا 15 میلیارد تومان است و اگر کار یک اثر تاریخی و فاخر باشد تا بالای 70، 80 میلیارد تومان هم هزینه دارد، یادآور می‌شود: مطالبه جدی برای ساخت سریال فاخر محرمی از سوی مردم وجود ندارد، اینکه مردم روبه‌روی سازمان صدا و سیما یا مجلس تجمع کنند و مطالبه‌ای از این جنس داشته باشند، چنین مطالباتی را از سوی مردم شاهد نیستیم. باید بررسی شود آیا اعتقادات مردم نسبت به گذشته کمرنگ شده یا جنس باورهایشان تغییر کرده است که در این حوزه مطالبه ندارند. وقتی هم مطالبه‌ای نباشد، ضرورتی برای تولید از سوی مدیران سازمان صدا و سیما احساس نمی‌شود.
* کمبود بودجه، بهانه است
جبار آذین، منتقد سینما و تلویزیون در این باره معتقد است: بیش از یک دهه است که تلویزیون در بخش‌ها و حوزه‌های مختلف دچار نوعی بحران و بی سرو سامانی شده است. این بی‌هویتی و بحران، نشأت گرفته از حضور کسانی در عرصه مدیریت تلویزیون است که سنخیتی با فرهنگ و رسانه نداشته و با نیازهای مخاطب هم آشنایی ندارند.
وی اضافه می‌کند: به همین دلیل در سال‌های اخیر نه تنها در بخش‌های برنامه‌سازی برنامه‌های اجتماعی، عمومی و روتین تلویزیون که در بخش فیلم و سریال هم شاهد حرکت‌های اساسی و تولیدات شایسته، استاندارد، مناسب، خوش ساخت و بامحتوا نیستم. این موضوع فقط به دلیل فقر مالی تلویزیون نیست، مسئولان رسانه ملی کاستی بودجه را بهانه می‌کنند که ضعف‌های مدیریتی و تصمیم‌سازی خود را بپوشانند.
وی با بیان اینکه در مناسبت‌های ملی و مذهبی شاهد تولید برنامه‌های خوب و مناسب با نیاز جامعه و فرهنگ مردم نیستیم، تأکید می‌کند: این موضوع فقط به مشکلات مالی تلویزیون برنمی‌گردد بلکه با باز شدن پای گروه‌های اسپانسری به تلویزیون و تزریق سرمایه و سلیقه آن‌ها، تولیدات رسانه ملی از مسیر اصلی و اهداف ارزشی خود فاصله گرفته است.
آذین می‌گوید: ملاک و معیار تولیدات تلویزیون را نظر و سلیقه مخاطبان تعیین نمی‌کند بلکه اسپانسرها و سرمایه‌داران، طناب تولید را در دست گرفته‌اند. این فقط محدود به تولیدات مناسبتی نمی‌شود بلکه رد پای آن‌ها در بسیاری از تولیدات تلویزیون نیز دیده می‌شود.
به باور این منتقد، اگر قرار است تغییر و تحولی با توجه به نگاه و سلیقه مردم ایجاد شود، تلویزیون ناگزیر به خانه‌تکانی است تا نیروهای ناکارآمد و گروه‌های فامیلی از آنجا رانده شوند و جا برای هنرمندان کاربلد باز شود. متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد کوچ موجی از هنرمندان از تلویزیون به دلیل بدقولی مدیران در پرداخت معوقات مالی این برنامه‌سازان بودیم که اکثر آن‌ها به شبکه نمایش خانگی رفته‌اند.
* حرفه‌ای‌ها را خانه‌نشین کردند
آذین با بیان اینکه مدیران رسانه ملی نسبت به پاسخگویی به نیازها و سلیقه مخاطبان بی‌توجه هستند، می‌گوید: تلویزیون به جای نوآوری و استفاده درست از هنرمندان باتجربه، بهانه کمبود بودجه را می‌آورد درحالی که اوضاع مالی این سازمان چندان بد نیست. بودجه امسالش سه برابر شده، درآمدش از محل آگهی‌ها بیشتر شده و اسپانسرها هم سرمایه‌های مالی زیادی را به تلویزیون آورده‌اند، بنابراین بهانه خوبی نیست که مدیران رسانه ملی بگویند به خاطر مسائل مالی نمی‌توانند تولید خوب داشته باشند، این‌ها فرافکنی است.
وی ادامه می‌دهد: در شرایطی که با توجه به نیاز مخاطب و شرایط خاص جامعه، نیاز به برنامه‌هایی برای حفظ فرهنگ و ارزش‌های جامعه داریم، شاهد تولید برنامه‌های ضعیف و کپی‌برداری شده از ماهواره در رسانه ملی هستیم که به جای فرهنگ‌سازی، فرهنگ سوزی می‌کند.
به گفته وی، تلویزیون با ساخت سریال‌های متوسط و زیرمتوسط که مخاطب را جذب نمی‌کند و به جای حرکت در راستای فرهنگ‌سازی و تحقق سبک زندگی ایرانی اسلامی، بیشتر برنامه‌هایش معطوف به تجمل‌گرایی و طرح مسائل کم اهمیت شده است، گویی فقط می‌خواهند بودجه بگیرند.
آذین با بیان اینکه در ماه محرم هستیم ولی دریغ از سریال و برنامه نوآورانه متناسب با این ایام در تلویزیون، خاطرنشان می‌کند: بخشی از آنتن را بازپخش سریال‌های سال‌های گذشته پر می‌کند.
در حالی که مسئولان تلویزیون باید توجه کنند که بازپخش برنامه‌های تکراری موجب ریزش مخاطب می‌شود. به جای اینکه به اهمیت و اثرگذاری مناسبت‌های دینی و ملی توجه شود، شاهد تولید برنامه‌های کپی‌برداری شده از شبکه‌های ماهواره‌ای هستیم. تلویزیون در مسیر بیراهه‌ای قرار گرفته که موجب شده مخاطبان ارتباط مناسبی با تلویزیون نداشته باشند.
این منتقد یادآور می‌شود: حدود 100 برنامه‌ساز تلویزیونی داریم که بیکارند، چون از آن‌ها کار خواسته نمی‌شوند و یا طلب‌های معوقه فراوانی از تلویزیون دارند که از همکاری با رسانه ملی دلسرد شده‌اند. مدیران تلویزیون به برنامه‌های کپی‌برداری شده اهمیت بیشتری می‌دهند به همین دلیل شاهد نوآوری و به کارگیری هنرمندان حرفه‌ای نیستیم، این‌ها موجب شود که تلویزیون از مردم فاصه بگیرد و توجهی به مناسبت‌های ملی و مذهبی نداشته باشد در حالی که محرم، سوژه‌های فراوانی دارد و این محتوای غنی در قالب فیلم و سریال می‌تواند به آثار فاخری تبدیل شود.
به گفته آذین، تلویزیون در این ایام به پخش چند گزارش خیابانی و سخنرانی بسنده می‌کند در حالی که رسانه ملی باید جای امیدآفرینی و حرکت‌های بزرگ اصلاحی فرهنگی باشد ولی در ماه محرم به ماتمکده و جایی برای کپی‌برداری تبدیل شده که بودجه‌هایش در حال هدررفت است. رسانه ملی از مردم فاصله گرفته و به سمت سرمایه‌سالاری و سلیقه‌مداری رفته، به همین دلیل قادر نیست پاسخگوی نیازهای مخاطبان باشد. یکی از دلایل دور شدن مردم از فرهنگ اسلامی به دلیل عملکردهای غلط تلویزیون است.
نظر شما