به گزارش خبرنگار بین الملل قدس آنلاین، روز شنبه ۱۶ شهریور ماه ۷ سپتامبر حوالی ساعت ۱۲ ظهر (به وقت محلی) یک فروند هواپیمای «توپولف-۲۰۴» در پروازی ویژه اتباع روسی کی‌یف را به مقصد مسکو ترک کرد و در فرودگاه «ونوکوا» مسکو به زمین نشست.
این پرواز ویژه حامل اتباع روسی بود که در چارچوب توافقات دوجانبه درباره تبادل زندانیان بین روسیه و اوکراین آزاد شده بودند.
با پرواز متقابل یک فروند هواپیمای «آنتونوف-۱۴۸» اوکراینی که حامل ۲۴ ملوان اوکراینی دستگیر شده در حادثه نقض حریم دریایی روسیه توسط کشتی‌های اوکراینی در تنگه کرچ در ماه نوامبر سال ۲۰۱۸ بود نخستین مرحله از روند تبادل افراد بازداشت شده و زندانیان بین روسیه و اوکراین آغاز شد.
طبق اخبار مخابره شده انتظار می‌رود که این تبادل آغازی بر تبادل گسترده زندانیان بین دو کشور باشد؛ روندی که به گفته تحلیل گران احتمالا سرآغازی برای گفتگوها بین دو طرف برای پایان دادن به مخاصمه چند سال اخیر باشد.
گفتنی است که مذاکرات درباره تبادل افراد بازداشت شده در دو کشور درپی نخستین گفت‌وگوی تلفنی بین "پوتین" و "زلنسکی" روسای جمهوری روسیه و اوکراین در اواسط ماه جولای سال جاری آغاز شد.
در این رابطه بیشتر بخوانید: تبادل زندانی بین روسیه و اوکراین+ فیلم و عکس
خبرنگار بین الملل قدس آنلاین در باره اهداف این تبادل و تاثیرات احتمالی آن بر روابط فی مابین دو کشور با دکتر «شعیب بهمن» کارشناس مسائل اوراسیا به گفتگو پرداخته است که در ادامه میخوانید.
قدس آنلاین: تبادل اسرا بین دو کشور روسیه و اوکراین با چه هدفی صورت گرفته است؟
شعیب بهمن: قاعدتا رویدادهایی مثل «تبادل اسرا» بین دو کشوری که سطح روابط سیاسی شان به پایین ترین سطح تنزل پیدا کرده و در طول ۳-۴ سال اخیر درگیر تنش بوده اند و این تنش گاهی به رویارویی های نظامی نیابتی و غیرمستقیم هم منجر شده است، حکایت از نوعی تنش زدایی و تمایل طرفین به کاهش تنش دارد. به هر حال بعد از انتخاب «زلینسکی» به عنوان رئیس جمهور جدید در اوکراین، هم خود وی تمایل به مذاکره با روس ها را ابراز کرد و هم روس ها از انتخاب او درواقع استقبال کردند؛ به طوری که مدودیف نخست وزیر روسیه برای او پیام تبریک فرستاد و ابراز امیدواری که که روابط دو کشور در دوران ریاست جمهوری او بهبود پیدا کند.
نکته مهم این است که به هر حال در دوره «پرشنکو» که از نظر روس ها عامل آمریکا به شمار می رفت و یک سیاستمدار آمریکایی محسوب میشد، دخالت های غرب به ویژه آمریکا باعث بوجود آمدن تنش های گسترده در روابط روسیه و اوکراین شده بود و خب قاعدتا با تغییر و تحولات سیاسی در اوکراین میتواند در آینده جهت گیری های سیاسی در این کشور، به خصوص در مورد روسیه تغییر پیدا بکند. در نتیجه رویدادن اتفاقی مثل تبادل اسرا میتواند با هدف کاهش تنش بین دو طرف صورت گرفته و طرفین امیدوارند که بتوانند در آینده همین رویه را در سایر مسائل و موضوعات هم دنبال بکنند.
قدس آنلاین: برخی از تحلیل گران از دو طرف تلاش کرده اند با اتهام زنی به طرف دیگر تبادل زندانیان را به نفع طرف مقابل توضیح دهند؛ به نظر شما در این تبادل کدام طرف بیشتر منتفع شد؟
شعیب بهمن: قاعدتا در هر دو کشور روسیه و اوکراین گروه ها و جریانتی وجود دارد که خواهان بهبود روابط دو کشور نیستند این جریان ها به هر حال از جمله انها میتوانیم به ملی گریان اوکراین در اوکراین اشاره بکنیم و همچنین جریان غرب گرا در این کشور اشاره کنیم که به هیچ وجه تمایلی به بهبود روابط با روسیه ندارد و این اتفاق را درواقع مخل امنیت اوکراین و تهدید بر تمایمیت ارضی این کشور تلقی میکنند؛ در نتیجه این گروه در داخل اوکراین تلاش میکنند و چنین تبلیغ میکنند که هرگونه بهبود مناسبات میتواند باعث افزایش نفوذ روسیه در اوکراین بشود و چنین امری میتواند در دراز مدت به ضرر منافع ملی اوکراین ختم شود؛ از سوی دیگر در داخل روسیه نیز گروه های مشابهی وجود دارند که خیلی تمایلی به بهبود روابط با اوکراین ندارند، و معتقدند تا زمانی که اوکراین از سبد غرب خارج نشده و در سیاست خارجی خود نسبت به روسیه تجدید نظر نکرده باشد، مسکو نباید خیلی به این کشور نزدیک شود و روابطش را با کیف بهبود ببخشد؛ در نتیجه در هر دو کشور گروه های مخالف وجود دارد.
اینکه بگوییم کدام یک از طرفین از این تبادل بیشتر منتفع شده است واقعیت این است که هردو طرف منتفع شده اند، به این دلیل که هر دو طرف اسرایی داشتند که برخی از افرادی که در میان آنها حضور داشتند برای آنها از اهمیت قابل توجهی برخودار بود و به همین دلیل تمایل به ازدای هرچه زودتر آنها داتشند در نتیجه باید بگوییم که هر دو طرف به یک میزان از این تبادل اسرا منتفع شدند هرچند که به دلیل شرایطی که «زلینسکی» به عنوان رئیس جمهور جدید در اوکراین دارد او قاعدتا میتواند بهره برداری های بیشتری را در فضای داخل اوکراین از این تبادل بکند و در حوزه های سیاسی میتواند تبلیغات و مانور بیشتری روی این مسئله داشته باشد؛ در نتیجه میتوان گفت که در حوزه‌های تبلیغاتی و سیاسی این اوکراین خواهد بود که در داخل کش.ور بیشتر منتفع خواهد شد اما واقعیت این است که هر دو کشور به یک میزان از این تبادل نفع برده اند.
قدس آنلاین: تبادل زندانی چه تاثیری بر روابط آتی دو کشور خواهد گذاشت؟ آیا میتوان این اتفاق را چشمنداز تغییر در رویکرد طرفین به یکدیگر وبهبود روابط فی مابین دانست؟ آیا این تبادل صرفا محدود به تبادل زندانیان می ماند؟
شعیب بهمن: تبادل زندانی تاثیر مثبتی بر روابط روسیه و اوکراین خواهد گذاشت یعنی میتواند پیش زمینه ای برای مذاکرات گسترده‌تر بین طرفین باشد. به هر حال برای تبادل زندانیان مذاکرات در سطح محدود و مشخص بین طرفین صورت گرفته و این در حالی است که چنین مذاکرات مشابهی بین دو کشوری که تنش و درگیری دارند به الگویی برای تداوم مذاکره در خصوص سایر مسائل و چالش ها و مشکلات منتهی و منجر شود؛ در نتیجه اقدامی که در رابطه با تبادل اسرا و زندانیان صورت گرفت، میتواند پیش زمینه ای برای انجام گفتگوهای بیشتر در مورد موضوعات متنوع تر باشد و درواقع چشم‌اندازی را برای اینکه دو کشور بخواهند از سطح تنش و تشنج در روابط خودشان بکاهند، میتواند نشانه ای از این مسئله باشد.
این نکته که آیا تبادل زندانیان میتواند به بهبود روابط طرفین منجر شود با نه سوالی است که با پیچیدگی های خاصی مواجه است؛ درواقع باید موضوع را به دو بخش تقسیم کرد یک بخش اینکه آیا چنین اقدامی میتواند از افزایش تنش بین دو کشور جلوگیری بکند و یک بخش دیگر از سوال این است که آیا می‌تواتند تمام آنچه که از سال ۲۰۱۴ به بعد بین روسیه و اوکراین گذشته تا به امروز را برطرف کند و دو طرف را به نقطه صفر بازگرداند یا نه؟
شاید بهتر باشد که بگوییم تبادل زندانیان میتواند سرآغازی برای جلوگیری از افزایش تنش‌ها بین دو کشور باشد اما در مورد اینکه آیا میتواند همه چیز را به نقطه صفر بازگرداند، یعنی به نقطه قبل از سال ۲۰۱۴ در روابط روسیه و اوکراین برگرداند، پاسخ به این سوال با تردید های جدی مواجه است.
قدس آنلاین: دلیل این تردید ها چیست؟
شعیب بهمن: به این دلیل که روس ها شبه جزیره کریمه را به خاک خودشان ملزم و ملحق کرده اند و بعید و دور از انتظار است که بخواهند از این حقی که به دست اورده اند چشم پوشی کنند و کریمه را به اوکراین بازگردانند؛ بنابراین مسئله کریمه قائدتا به عنوان یک موضوع و چالش مهم در روابط دو کشور باقی خواهد ماند و خودش به مانعی برای بهبود روابط دو کشور محسوب میشود؛ علاوه بر این، بحث جدایی طلبان در منطقه ای موسوم به «دونباس»، به عنوان یک چالش مهم همچنان باقی خواهند ماند چرا که در این منطقه روس تبارها درواقع قدرت را در دست دارند و به نوعی شرایط خودمختاری به وجود آورده اند هرچند که هنوز روسیه نیز حاضر نشده است که استقلال آنها را به رسمت بشناسد و بعید هم است که در شرایط کنونی دست به چنین اقدامی بزند؛ ولی دست‌کم بهبود روابط بین روسیه و اوکراین میتواند مانع از این امر بشود که روسیه در اینده بخواهد استقلال روس تبار ها را در این منطقه را به رسمیت بشناسد.
در نتیجه چشم اندازی که میتوان برای شرایط فعلی متصور بود این است که موقعیت روس تبار ها و موقعیتی که نسبتا خودمختاری که در منطقه دونباس پیدا کرده اند به شکل فعلی ادامه پیدا خواهد کرد و خب تداوم این روند به این معنی خواهد بود که عملا این موضوع هم به عنوان یک چالش اساسی در روابط روسیه و اوکراین باقی خواهند ماند و خب باقی ماندن این مسئله میتواند یکی از عواملی باشد که از بهبود مناسبات طرفین جلوگیری کند.
ولی در عین حال به رغم وجود این چالش ها، به این دلیل که به هرحال روسیه و اوکراین به لحاظ اقتصادی به هم وابسته هستند میتوانیم این موضوع را متصور باشیم که در کنار وجود چالش هایی که در مورد کریمه و منطقه دونباس وجود دارد طرفین تمایل دارند که از لحاظ اقتصادی گشایش هایی را در روابط شان ایجاد کنند بنابراین احتمال اینکه این مذاکرات صرفا محدود به تبادل زندانیان باقی بماند کم است به نظر می رسد هر دو دولت روسیه و اوکراین تمایل دارند که دست کم در حوزه مناسبات اقتصادی هم مذاکراتی را به دلیل نیازهای متقابل اقتصادی داشته باشند. اما اینکه آیا این مذاکرات باعث خواهد شد که تمامی مشکلات بین طرفین حل و فصل شود، این چشمندازی است که در حال حاضر به نظر می رسد با چالش های متعددی مواجه باشد.
قدس آنلاین: به این ترتیب آینده سیاسی اوکراین را به عنوان یک کشور مستقل در این منطقه چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟ آینده روابط دو کشور را با وجود حمایت‌های ایالات متحده و اروپا از اوکراین چگونه می‌بینید؟
شعیب بهمن: اوکراین به لحاظ موقعیت جغرافیایی که دارد و درواقع به عنوان منطقه حائل بین روسیه و کشورهای اروپای غربی به شمار می‌آید همیشه دست خوش اختلافات بین روسیه و غرب بوده و هرازگاهی به سمت روسیه متمایل شده و گاهی هم به سمت کشورهای اروپایی و آمریکا؛ واقعیت این است که اگر اوکراین بخواهد به عنوان یک کشور مستقل ادامه حخیات بدهد و سرنوشت خود را در دست همسایگان شرقی و غربی خود قرار ندهد باید سیاست مستقلی را در حوزه سیاست خارجی اتخاذ کند و تا زمانی که این اتفاق رخ ندهد و نتواند این توازن را بین روسیه و کشورهای غربی ایجاد کند دست خوش چنین مداخلاتی قرار خواهد گرفت در نتیجه هرچه نفوذ کشورهای غربی و آوریکا بخواهد در این کشور افزایش پیدا کند مطمئنا روس‌ها نیز دست به اقداماتی خواهند زد تا مانعی در این نفوذ و این حضور کشورهای غربی در اوکراین ممانعت به عمل آورند و خب این روند چالشی و مشکل ساز برای اوکراین تداوم پیدا خواهد کرد؛ راه حل نهایی برای دولت اوکراین این است که بتواند به نوعی در سیاست خارجی خود نوعی توازن ایجاد کند و همزمان هم با روس ها و هم با کشورهای اروپایی و آمریکا روابط متوازنی را بتواند برقرار بکند.
انتهای پیام/
نظر شما