سید حامد ترابی کارشناس سیاسی/

روزنامه گاردین مدعی شــده اســت که انگلیــس، آلمان و فرانســه بــه صورت خصوصی بــه ایران گفته‌انــد در صورت ادامه کاهــش تعهدات ایــران، از برجام خارج می‌شوند و در ظاهر مکانیسم ماشه مطرح می‌شود که در تبیین این ادعا چند نکته لازم است.

 نخســت اینکه باید دو چیز را از هم جدا کنیــم؛ یکی مبحث اقتصــادی برجام که انتظار داشــتیم نصیب ما شود و دیگری بعد سیاسی و حقوقی ماجراست. وقتی عضــوی از برجام خارج میشــود یــا نقض تعهد می‌کنــد (مانند کاری که آمریکا انجام داد و یا کاری که ممکن است اروپایی‌ها در صورت تأیید خبر با خروج از برجام انجام دهنــد) بی‌گمان فرایندی را می‌طلبد که با مذاکره وزرای امور خارجه کشورهای مربوط همراه است، یعنی این فرایند حدود دو ماه زمان نیاز دارد.

 خــروج کشــورهای عضــو از برجام طی فرایندی، به مرحله‌ای می‌رســد که بحث بازگشت قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت و تحریم‌های ذیل آن مطرح می‌شود. در این مرحله عدم بازگشــت تحریم‌ها به رأی گذاشته خواهد شد و با توجه به اینکه آمریکا و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و انگلیس جــزو پنج کشــور دارای حق وتو در شورای امنیت هســتند، به یقین تحریم‌ها و قطعنامه‌های شــورای امنیت برمی‌گردد.

 یعنی مکانیزم ماشــه به این صورت است که با توجه به حق وتو طرف‌های برجامی، خــود به خود با هر اعتراضی در شــورای امنیت، این تحریم‌ها قابل برگشــت است. آنچه گفته شد، بعد حقوقی ماجراست. امــا نکتــه دوم اهمیــت بعــد اقتصادی ماجراســت که به شــدت مهمتــر از بعد حقوقی و سیاسی خروج احتمالی اروپا از برجام است.

 پرسش مهم این است که ماحصل خروج اروپا از برجام از نظر اقتصادی برای ایران چیست؟ آیا در حال حاضر سرمایه‌گذاری خارجی اعم از شرکتهای اروپایی دولتی و خصوصی در ایران انجام می‌شود؟ آیا در حال حاضر اروپــا از ایران نفت خریداری میکند؟ آیــا تبادلات تجــاری و روابط بانکی ما با کشورهای اروپایی و حتی کل دنیا به صورت رسمی برقرار است؟ پاسخ همه پرسش‌ها خیر است.

 در واقع میتوان گفت خروج اروپا از برجام از نظر حقوقی و سیاســی شــاید مفهوم داشــته باشــد، اما از نظر اقتصادی هیچ مفهومــی ندارد. نه خــروج اروپا از برجام از نظر اقتصــادی اهمیت دارد و نه بودن آنها در شرایط فعلی در برجام.

 چرا که دلیل اثرگــذاری تحریم‌ها، بحث نظام مالی آمریکا بود که با خروج آمریکا، نظام مالی این کشــور هم تمام قد پشت تحریم‌هاســت و تحریم‌هــا در حداکثری ترین حالت خود اجرا میشود.

 بنابراین با خروج اروپا از برجام و بازگشت احتمالــی تحریم شــورای امنیــت، این تحریم‌هــا در مقابل تحریــم آمریکا هیچ است.

 همچنیــن حضور یا عدم حضــور اروپا یا بازگشــت یا عدم بازگشــت تحریم‌های شــورای امنیــت هیــچ معنایــی از نظر اقتصــادی ندارد؛ بنابرایــن این مهم قابل توجه است که ما باید بیش از آنکه نگران خروج اروپایی‌ها از برجام باشــیم، نگران تعلل خودمان باشیم.

 ما هر میــزان در خــروج از برجام تعلل کنیــم، بی‌گمــان بــه نفــع اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها اســت؛ چون آنها می‌توانند ساز و کارهای تحریمی را محکم تر شکل دهند و با اجبار کــردن ایران به الزاماتی مانند (FATF ) و اینستکس کشورمان را هر چه بیشتر کانالیزه کنند.

 ایران حتی نمیتواند بــه خروج از برجام اروپا اعتراض کند؛ چرا که برپایه مکانیزم ماشــه همان طور که گفته شد، موضوع برجام طــی فرایندی به شــورای امنیت خواهد رفــت و عدم بازگشــت تحریم‌ها و قطعنامه‌های شــورای امنیــت به رأی گذاشته خواهد شــد، باتوجه به حق وتو بازگشــت تحریم‌هــای شــورای امنیت ســازمان ملل قطعی اســت، مگــر اینکه خلاف آن ثابت شود.

 آیا طرف های برجامی به این ســاز و کار اعتراض می‌کننــد؟ خیر. به محض اینکه به خروج آمریکا از برجام و یا خروج اروپا از برجام اعتراضی شــود یا اگر اروپایی‌ها به کاهش تعهدات ایران نســبت به برجام اعتــراض کنند، این اتفــاق خود به خود انجام می‌شود و تحریم‌های شورای امنیت برمی‌گردد، اما بازهم تأکید می‌شود که از نظــر اقتصادی در برابر تحریم‌های آمریکا هیچ است.