اعظم طیرانی/

«بلیز، بنین، لاتویا، توگو، تونگا، وانواتو»؛ این‌ها نام چند کشور جهان‌اند که مقامات فرهنگی کشورشان از سال‌ها پیش با هدف پاسداشت و معرفی میراث معنوی خود؛ فهرستی از آثار فرهنگی‌شان را در قالب اشعار حماسی، مراسم مذهبی، هنرها و پیشه‌ها، جشنواره‌ها، نمایش‌های سنتی و عروسکی، جلوه‌های قصه‌گویی و داستان‌سرایی، آوازها و سرودها و حتی فال‌گیری و غیب‌گویی به ثبت جهانی یونسکو رسانده‌اند.

اما جالب اینجاست بدانید تا همین ۱۰ سال پیش، هیچ نامی از آثار کشور ما در میان ۷۰ کشوری که آثار فرهنگی و معنوی را به فهرست آثار جهانی افزوده بودند دیده نمی‌شد.

از یک دهه پیش بود که با فراگیر شدن دامنه نقد دلسوزان فرهنگی؛ مدیران این عرصه نیز به تکاپو افتاده و از آن پس تاکنون نام چند اثر و آیین فرهنگی کشورمان به جرگه آثار ثبت شده در یونسکو افزوده شد. آثاری همچون ردیف‌های موسیقی ایرانی، نوروز، مهارت فرش‌بافی کاشان و فارس، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای، هنر نمایشی آیین تعزیه، موسیقی بخشی‌های خراسان، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج‌فارس، نقالی، قالیشویی مشهد اردهال، هنر ساختن و نواختن کمانچه و پخت نان لواش.

شور نهفته در میراث معنوی کشور ما؛ ضمن آنکه اشتیاقی بیش از پیش برای معرفی آن به جهانیان ایجاد می‌کند؛ فرصتی است تا پیام نهفته در هنرها و آیین‌های ملی و مذهبی به گوش جهانیان برسد.

حالا چهار سال است که مسئولان از ثبت جهانی راهپیمایی عظیم اربعین حسینی می‌گویند تا از این طریق پیام عظمت نام‌آوران نهضت حسینی را به گوش دنیای سرشار از خشونت و انسان لبریز از اندیشه‌های پوچ امروز برساند. انسانی اسیر که بیش از همه به دمیدن روح معنویت در کالبد خویش نیاز دارد.

نخستین وعده مونسان

ماجرای ثبت جهانی راهپیمایی اربعین حسینی به زمان تصدی مسعود سلطانی‌فر بر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بازمی‌گردد. به روزهایی از آذرماه سال‌۹۴ که خبر ثبت جهانی راهپیمایی اربعین به صورت مشترک از زبان معاون وقت رئیس‌جمهوری در رسانه‌ها منتشر شد. او گفته بود: «پرونده میراث معنوی (ناملموس) این مراسم و مسیر زیارتی در سطح ملی و جهانی به طور مشترک با کشور عراق، شامل تمامی راه‌ها و محورهای زیارت در مسیر خسروی، مهران، چذابه و شلمچه و استان‌های مرزی به همراه تمام آیین‌ها و مراسم مربوط و تمام اتفاقات معنوی توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آماده خواهد شد».

او می‌گفت این میراث معنوی باعظمت ابتدا در قالب پرونده‌ای جامع و مصور در سطح ملی و سپس با کمک کشور عراق به‌صورت مشترک در سطح جهانی برای ثبت در یونسکو با هدف حفظ و حراست از این ارزش‌های معنوی و انتقال آن به نسل‌های آینده ارائه خواهد شد. هدفی که گرچه هشت ماه بعد تا مرحله ثبت ملی آن پیش رفت اما نتوانست مراحل بعدی از جمله تشکیل پرونده مشترک با عراق برای ثبت در یونسکو را پشت سر بگذارد. ۳۱ مرداد ۹۵ بود که سلطانی‌فر از ثبت ملی مراسم اربعین حسینی خبر داد و گفت که همچنان تلاش‌ها برای ثبت جهانی راهپیمایی اربعین در یونسکو ادامه دارد.

از آن زمان تاکنون به ویژه با حضور چشمگیرتر مردم نسبت به هر سال بحث بر سر ضرورت ثبت این آیین در فهرست آثار معنوی جهان بیش از گذشته ادامه دارد.

علی اصغر مونسان، وزیر وزارتخانه تازه تأسیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در جلسه بررسی رأی اعتماد خود وعده داد که اربعین به صورت مشترک با کشور عراق و سوریه و آیین‌های زیارت رضوی به صورت مشترک با افغانستان ثبت خواهد شد و این پرونده‌ها در دست انجام است تا به عنوان پرونده‌های میراث ناملموس در فهرست یونسکو قرار گیرند.

یونسکو مخالف نیست

با گذشت چند سال از زمان وعده ثبت جهانی اربعین، هر سال محدودیت‌هایی برای ثبت پرونده‌های ناملموس کشورها توسط یونسکو به وجود می‌آید اما همچنان رسیدگی به پرونده‌های چندملیتی و مشترک زودتر انجام می‌شود. اما مشکلی که اکنون برای ثبت جهانی اربعین وجود دارد نه این محدودیت‌هاست و نه مخالفت یونسکو با این آیین‌ها بلکه کشور عراق باید این آمادگی را برای تهیه پرونده داشته باشد.

چنانکه چندی پیش محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور در این  خصوص به خبرنگار مهر گفته بود: «عراق باید به ما در این باره جواب بدهد. تاکنون نتوانسته‌ایم پاسخ روشنی بگیریم چون باید این پرونده با همکاری و مشارکت آن‌ها نوشته شود».

از سوی دیگر طالبیان این موضوع را که یونسکو در مخالفت با این آیین برآمده را تکذیب کرده و گفته بود که ما پیشتر هم پرونده مراسم مشهد اردهال را ثبت جهانی کرده‌ایم.

از سوی دیگر ولی تیموری، معاون گردشگری این وزارتخانه وقتی از برگزاری اجلاس نمایندگان اتاق بازرگانی کشورهای عضو اکو در اردبیل و دیدار خود با هیئت عراقی در حاشیه این اجلاس خبر می‌داد گفته بود یکی از نتایج دیدار با این هیئت عراقی تلاش برای ثبت جهانی راهپیمایی اربعین حسینی است.

مکاتبات وزارتخانه با کمیسیون ملی یونسکو

حالا مدیر کل ثبت آثار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گفت‌وگو با ما از تازه‌ترین اقداماتی که این وزارتخانه برای ثبت جهانی راهپیمایی اربعین انجام داده است، می‌گوید.

مصطفی پورعلی با بیان اینکه تحقق این مسئله نیازمند همکاری دولت عراق است، اضافه می‌کند: دولت باید پرونده ثبت جهانی مراسم پیاده‌روی اربعین را تهیه کند. این پرونده باید با همکاری و مشارکت آن‌ها نوشته شود. ما می‌خواهیم این همدلی و مشارکت مردم را در جهان ثبت کنیم. از مراسم پیاده‌روی تا برپایی موکب‌ها و جلوه‌های دیگری از آن همچون آیین زیارت رفتن تا کربلا. بخشی از این آیین در ایران است و بخشی نیز در عراق. بنابراین عراق باید برای تکمیل این پرونده به کمک ما بیاید.

آن طور که پورعلی می‌گوید در آخرین جلسه شورای ملی ثبت میراث فرهنگی ناملموس نیز بر تهیه و ارسال این پرونده تأکید شده و مذاکراتی با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برای تهیه پرونده ثبت جهانی مراسم پیاده‌روی اربعین صورت گرفته است.

او از مکاتبات این وزارتخانه با کمیسیون ملی یونسکو در خصوص ثبت جهانی پرونده راهپیمایی اربعین خبر می‌دهد و اظهار امیدواری می‌کند در آینده نزدیک وضعیت این پرونده مشخص شود گرچه به این نکته نیز اشاره می‌کند که به دلیل محدودیت‌های یونسکو در خصوص دریافت پرونده‌های ملی برای ثبت جهانی میراث ناملموس، ارائه و ثبت جهانی پرونده مراسم راهپیمایی اربعین تا حدودی زمانبر خواهد بود؛ به همین دلیل این وزارتخانه به دنبال ارائه پرونده اربعین به صورت چندملیتی است.

مجلس هم حمایت می‌کند

پروانه سلحشوری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز ثبت جهانی راهپیمایی اربعین را بستری برای انتقال هدف و فلسفه اربعین می‌داند؛ چراکه رسانه‌های غربی اجازه بازتاب مناسب خبری این حرکت عظیم مردمی را در کشورهای خود ندارند و طبعاً با ثبت جهانی آن جهانیان از ماهیت راهپیمایی اربعین حسینی آگاه خواهند شد.

سلحشوری در پاسخ به این پرسش که کمیسیون فرهنگی مجلس برای ثبت جهانی پیاده‌روی اربعین چه اقدامی انجام داده است، می‌گوید: این مهم ابتدا باید در کمیته کمیسیون فرهنگی مطرح و پس از آن وارد کمیسیون شود که این موضوع تاکنون انجام نشده است، اما اگر اقدامی از سوی این کمیته صورت گیرد به طور حتم مورد تأیید و حمایت اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس قرار خواهد گرفت.

حال باید منتظر ماند و دید آیا سکانداران دستگاه دیپلماسی فرهنگی کشور می‌توانند تا آغاز اربعین حسینی سال آینده ضمن تبیین ضرورت ثبت جهانی این رویداد عظیم به دولتمردان عراقی، عزم جدی‌تر آن‌ها را نیز برای تحقق این مهم طلب کنند.