اعظم طیرانی/
روانشناسی برخلاف آنکه رشته‌ای جذاب و دلرباست، اما به این دلیل سر و کارش با انسان که موجودی بسیار پیچیده است؛ به دقت، درایت، هوش و ذکاوت و از همه مهم‌تر دانش آکادمیک و عمیق نیز نیاز دارد و سال‌ها ممارست، تمرین و کسب تجربه در این حوزه را می‌طلبد. اما متأسفانه در سال‌های اخیر معضل بزرگی که گریبان رشته روانشناسی را گرفته، رشد بی‌رویه افرادی است که از مرکزی مدرکی دریافت می‌کنند و در زمره دانش‌آموختگان حتی نه کم‌سواد بلکه کاملاً بی‌سواد قرار می‌گیرند و متأسفانه با دریافت مبالغ هنگفت برای مشاوره با روح و روان مردم بازی می‌کنند.
فریبرز درتاج، معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور از این گروه به «روانشناسان زرد» یاد می‌کند؛ آن‌هایی که در فضای مجازی به ارائه خدمات روانشناسی و مشاوره می‌پردازند. به گفته وی دلیل را باید در ضعف اجرای قوانین مشخص مدیریت خدمات سلامت روان و نظام کنترل و جمع‌آوری داده‌ها و نبود اجرای سیاست‌های موجود جست‌وجو کرد.
مراقب دام گسترده ناروان‌شناس‌ها باشیم
مهدی امیری، بازرس سازمان نظام روانشناسی کشور نیز به فعالیت غیراصولی و غیرعلمی برخی افراد در حوزه روانشناسی و مشاوره اشاره می‌کند و می‌گوید: سازمان نظام روانشناسی کشور تنها سازمانی است که روانشناسان و مشاوران تحت نظارت آن روان‌درمانی و مشاوره علمی و تخصصی در حوزه روانشناسی ارائه می‌کنند و این در حالی است که 21 نهاد و سازمان دیگر، مراکزی تحت پوشش خود برای ارائه خدمات روان‌شناختی ایجاد کرده‌اند که بیشتر آن‌ها به ظاهر مشاوره روان‌شناختی می‌دهند اما در عمل ممکن است مشاوره‌های آن‌ها غیرعلمی، غیرحرفه‌ای و در حوزه‌های غیرمرتبط با روانشناسی باشد.
امیری «روانشناسان زرد» را «ناروان‌شناسانی» می داند که در قالب خدمات روانشناسی- بنا بر سلیقه خود- به صورت کاملاً غیرعلمی و غیرحرفه‌ای به زعم خود مشاوره می‌دهند و متأسفانه تعداد روانشناسان زرد در کشور به مراتب بیشتر از روانشناسان علمی و تخصصی است.
این استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه می‌دهد: روانشناسان تخصصی، روان‌شناسانی هستند که موفق به دریافت پروانه فعالیت از سازمان نظام روانشناسی کشور شده‌اند. بنابراین لازم است مردم پیش از دریافت خدمات روانشناسی تحقیقات لازم را در خصوص کلینیک یا فردی که مراجعه می‌کنند انجام دهند تا در دام افراد ناروان‌شناس گرفتار نشوند؛ چراکه مراجعه به افراد غیرمتخصص موجب سوء‌استفاده‌های مختلف و همچنین وخیم‌تر شدن حال آن‌ها خواهد شد.
دکتر امیری با اشاره به مشاوره‌های غیرحرفه‌ای نظیر مشاوره در منزل، مشاوره در پارک، مشاوره در فضای مجازی، مشاوره تلفنی و همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی غیرمجاز می‌گوید: متأسفانه بیشتر روانشناسان زرد افرادی هستند که آموزش‌های لازم تحت نظر سوپروایزر و در مراکز دانشگاهی معتبر را ندیده و امکان نظارت بر عملکرد آن‌ها از سوی کارشناسان این سازمان فراهم نیست، به همین دلیل از این قالب‌های غیرمجاز برای ارائه به اصطلاح خدمات مشاوره‌ای استفاده می‌کنند که در بسیاری از مواقع به جای درمان اختلالات روان‌شناختی مراجعه‌کنندگان وضعیت آن‌ها را وخیم‌تر می‌کنند.
به جرئت می‌توان گفت اغلب کسانی که در حال حاضر در فضای مجازی فعالیت دارند و یا در برخی از مراکز با عنوان مشاور کار می‌کنند، آموزش ندیده‌اند و با مدرکی حتی غیرمرتبط با علم روانشناسی در جایگاه درمانگر نشسته‌اند. بنابراین مسئله مهم در شرایط فعلی بحث بر سر به وجود آمدن نوعی روانشناسی است که مبتنی بر نظریه‌ها و پراتیک علمی نیست و به نوعی به «عمه‌تراپی» بیشتر شبیه است که تداوم چنین مسیری جز به بیراهه کشاندن مراجعه‌کنندگان به این افراد غیرمتخصص، ثمره دیگری ندارد.
21 مجموعه غیرتخصصی در حوزه روانشناسی فعالیت میکننددکتر امیری در خصوص فعالیت‌های غیرحرفه‌ای در حوزه خدمات روان‌شناختی می‌گوید: سازمان بازرسی سازمان نظام روانشناسی کشور دائم در حال بازرسی از کلینیک‌های تحت نظارت این سازمان است و در صورت هر گونه تخلف حداقل پروانه فعالیت کلینیک مورد نظر را ابطال می‌کند. همچنین در صورت نیاز، پرونده آن‌ها به قوه قضائیه ارجاع می‌شود، اما مشکل اساسی فعالیت غیرحرفه‌ای سایر مراکزی است که با عنوانِ کلینیک و مرکز ارائه خدمات مشاوره و روان‌شناختی فعالیت دارند.
وی در خصوص مشاوره تلفنی نیز می‌افزاید: مشاوره تلفنی در حوزه درمان به جز موارد استثنایی مانند مداخله در بحران و مشاوره تحصیلی که بنا بر تشخیص روان‌شناس یا مشاور است، غیرعلمی است، اما به دلیل اینکه بسیاری از مردم از غیرقانونی بودن این مهم اطلاع ندارند برخی افراد سودجو در این حوزه اقدام به ارائه مشاوره تلفنی می‌کنند.
این روان‌شناس بالینی تصریح می‌کند: برای مشاوره تلفنی استثنا داریم که شامل مداخله در بحران و مشاوره تحصیلی می‌شود، که البته آن هم بهتر است به صورت حضوری انجام شود، تا مراجعه‌کننده از دریافت خدمات مشاوره توسط فرد متخصص اطمینان حاصل کند.
به گفته دکتر امیری تنها شکل قانونی و علمی دریافت خدمات مشاوره روان‌شناختی در کلینیک‌های روانشناسی دارای پروانه فعالیت از سوی سازمان نظام روانشناسی کشور است که مردم با اطمینان خاطر می‌توانند به این روانشناسان مراجعه کنند و جلسات مشاوره آن‌ها در چارچوبی کاملاً حرفه‌ای برگزار شود.
به گفته دکتر دُرتاج نیز مردم باید بدانند که دریافت هر نوع مشاوره روان‌شناختی نیازمند مواجهه حضوری با روان‌شناس است؛ چرا که اغلب مداخلات روانشناسی نیازمند رؤیت بیمار و کشف حالات درونی است و به هیچ عنوان نمی‌توان از طریق فضای مجازی و تلفن به این مهم دست یافت. همچنین با توجه به سوء استفاده‌های زیادی که در این حیطه شده است، مردم باید به این درجه از آگاهی رسیده باشند که از کسانی خدمات روانشناسی دریافت کنند که مجوز آن‌ها در معرض دید و مکان آن‌ها مشخص باشد.
کتاب‌های به اصطلاح روانشناسی و نویسندگان غیرروان‌شناس!
اما ادریس رنجبر، پژوهشگر و برنامه‌نویس، «روانشناسی زرد» را کتاب‌ها، سخنرانی‌ها و مشاوره‌هایی می‌داند که در دایره روانشناسی علمی نمی‌گنجد.
کتاب‌ها و متونی که با عناوینی همچون «افزایش اعتماد به نفس در یک روز»، «به سرعت ثروتمند شوید»، «موفقیت شما را تضمین می‌کنیم»، «10 روش برای رسیدن به اهدافتان»، «20 راهکار زناشویی موفق» و… آغاز می‌شود. در حالی که این کتاب‌ها را نویسندگانی تهیه کرده‌اند که نه تنها روان‌شناس نیستند بلکه آنچه فراهم آورده‌اند نیز با پژوهش‌های علمی هماهنگ و سازگار نیست.
به گفته وی کتاب‌های روانشناسی زرد بیشتر بر مفاهیمی همچون موفقیت، ثروت، اعتماد به نفس و آرامش تکیه می‌کنند. فارغ از اینکه این توصیه‌ها به دور از اطلاعات علمی و پژوهشی است و تنها هدف نویسندگان آن‌ها کسب درآمدی بالا و کاملاً سودجویانه است که نه تنها مطالعه آن‌ها در رفع مشکلات افراد مؤثر نیست، بلکه تأثیر کوتاه‌مدت آن‌ها بر روان مخاطبان، تصویری غلط از اینکه روانشناسی همین است که در این کتاب‌ها توصیف شده را به وجود می‌آورد و موجب می‌شود اگر در آینده نیز مخاطبان این کتاب‌ها نیازمند دریافت خدمات روان‌شناختی شدند، از مراجعه به روانشناسان خودداری کنند زیرا تصور می‌کنند راهکارهای روانشناسی موقت و دست نایافتنی است!
رنجبر می‌افزاید: مخاطبان این سبک به اصطلاح روانشناسی و کتاب‌های آن، همان افرادی هستند که با خواندن چنین کتاب‌هایی خود را توانمند و بلکه روان‌شناس هم می‌شناسند! در حالی که باید توجه داشت هر آنچه در چارچوب روانشناسی ارائه می‌شود نیازمند ذکر منابع علمی معتبر و قابل اثبات است.
نظر شما