میراحمدرضا مشرف، تحلیلگر مسائل منطقه/

عمران خان، نخست وزیر پاکســتان پس از یک سال و چند ماه نخست وزیری نسبتاً آرام و کم تنش (البته در بعد داخلی)، سرانجام در هفته های اخیر مهم ترین چالش داخلی خود را در برابر مخالفان سیاسی تجربه کرد.

مولانا فضل الرحمن، رهبر جمعیت علمای اسلام، یکی از احزاب اسلامگرا و از حامیان اصلی طالبان، با جمع کردن طالب علوم دینی از مناطق دور دستی چون سند، خیبر پختونخواه و بلوچستان و حرکت دادن آنها به سمت اسلام آباد، اعتصابی را پایه ریزی کرد که نظم پایتخت را درهم ریخته و آشفتگی نسبی را در شهر به وجود آورد.

 مولانا فضل الرحمن استعفای عمران خان را خواسته اصلی اعتصاب کنندگان برشمرد و برای آن دلایلی نیز مطرح کرد. از نظر او پیروزی عمران خان در انتخابات با سازماندهی و کمک ارتش میســر شده و بدین لحاظ مشروعیتش مورد سؤال است. علاوه بر این او عمران خان را به ارتباط دوستانه با برخی فرقه های انحرافی متهم می کند و در کنار اینها او را عامل اصلی از هم پاشیدگی اقتصادی کشور می داند. هر چند حرکت اعتراضی مولانا فضل الرحمن و طالب مدارس دینی اش را نمی توان در مقیاس نا آرامی های وســیع قرار داد، با این همه بسیاری منتظر بودند تا ببینند عمران خان چگونه در برابر نخستین اعتراض های سیاسی داخلی واکنش نشان می دهد و تا چه حد می توان به ثبات دولتش اطمینان داشت.

 مجموعه تحولات در هفته های اخیر نشان داد که دولت توانسته به خوبی از عهده این چالش سیاســی بر آید. در این مورد باید نقش سه عامل را مهم و تأثیر گذار تلقی کرد. در وهله نخست نقش مؤثر عمران خان در کنترل و مدیریت اوضاع را نمی توان نادیده گرفت.   اعتماد نسبی مردم به عمران خان و برنامه های اقتصادی دولتش را باید عامل دیگری در جهت عدم حمایت و همراهی عمومی با معترضان برشــمرد. حزب تحریک انصاف در زمانی دولت را تحویل گرفت که پاکستان در وخیم ترین شرایط اقتصادی به سر می برد و در عین حال فساد گسترده ای نیز در کشور و به ویژه در میان دولتمردان حاکم بود.

بر همین اساس این حزب ریشه کن کردن فساد و مبارزه با فقر را شعار اصلی انتخاباتی خود قرار داد. از آنجا که اکثر سیاســتمداران حزب و به ویژه شخص عمران خان سوء پیشینه مالی نداشتند، نسبت به احزاب رقیب با اقبال عمومی بیشتری مواجه شدند. اکنون با گذشت یک سال هر چند دولت جدید نتوانسته تحولی چشمگیر در حوزه اقتصاد ایجاد کند، اما مردم هنوز هم نسبت به اقدامات اقتصادی خوشبین هستند. اما نقش ارتش سومین و مهمترین عاملی است که به ثبات دولت عمران خان و مواجهه او در برابر مخالفان کمک بســیاری می کند.

در پاکستان سه رکن قدرت وجود دارد: دولت، احزاب سیاسی و ارتش. معمولاً احزاب سیاسی که از حمایت ارتش برخوردار بوده اند، در بدســت آوردن و حفظ قدرت موفق تر بوده اند. در انتخابات سال گذشته نیز تمایل ارتش به حزب تحریک انصاف در پیروزی این حزب نقش مؤثری داشت. در حال حاضر نیز به نظر می رسد ارتش همچنان پشتیبان دولت عمران خان است.

در حرکت اعتراضی اخیر با وجود روابط بسیار نزدیکی که میان ارتش و احزاب مذهبی وجود دارد، ارتش با اعلام حمایت خود از نهادهای قانونی موضــع خود را در برابر این حرکت روشــن کرد. هر چند حمایت ارتش از دولت در برابر این اعتراض نســبتاً کوچک ممکن اســت چندان مهم محسوب نشود، اما در یک دیدگاه وســیع تر موجب می شود احزاب مخالف بزرگتر مثل مسلم لیگ و یا حزب مردم هم تحرکات حساب شده تری در برابر دولت داشته باشند.