قدس آنلاین: زمان واکنش به یک تهدید در مسائل نظامی از جمله فاکتورهای مهم برای بقاء پذیری در میدان نبرد است و کشف دشمن ، زمان واکنش ، زمان شلیک و زمان مورد نیاز برای دوباره مسلح کردن سیستم جنگ افزاری از جمله محورهای اصلی در این زمینه به شمار می رود که یکی از بخش های مهم در این بحث، پدافند هوایی است. در اکثر کشورهای جهان پدافند هوایی خط اول واکنش به هر تهدید نظامی محسوب می شود و این نیرو باید بتواند در کمترین زمان ممکن به تهدیدات واکنش بدهد. هر گونه مشکل در این بخش باعث شکاف در دیوار دفاعی و در نهایت وارد شدن خسارت های سنگین به آن کشور خواهد شد. به همین خاطر است که فرمانده کل قوا نیز تاکید ویژه‌ای بر توجه به پدافند هوایی و خط مقدم بودن آن در مواجهه با هر تهدیدی دارند.

کشورمان طی سالهای اخیر در حوزه سامانه های پدافند هوایی، با جهشی خیره کننده حرکت کرده و موفق شده انواع سامانه های لازم و ضروری در ۳ ارتفاع بلند، متوسط و پست را به صورت بومی طراحی کرده و بسازد. اما در عین حال، از گذشته نیز سیستم های پدافندی در داخل نیروهای مسلح موجود بود که طبیعتا نمی‌توان و نباید یکباره از رده خارج کرد چراکه می تواند نقش مکمل و مثمری را در این چرخه ایفا کند که از جمله این سامانه ها، اس ۲۰۰ است. سامانه موشکی اس ۲۰۰ ساخت شوروی سابق با کد ناتو SA-۵ پاسخ شوروی سابق به تهدید پرواز دسته های بزرگ بمب افکن آمریکایی در آن دوران بود. ایده کلی نصب کلاهک های اتمی بر روی موشک های سامانه اس ۲۰۰ به سمت این دسته های پروازی و سپس انفجار و در نهایت نابودی این دسته ها بود. البته موشک اس ۲۰۰ با همان استانداردهای جنگ سرد نیز سلاح دقیقی نبوده و در طول زمان در خود شوروی سابق با سیستم های جدیدتر جایگزین شد.

موشک این سامانه دارای یک پیشران اصلی سوخت مایع (در اغلب گونه‌ها) و ۴ بوستر (پیشران کمکی) سوخت جامد است. این پیشران‌های کمکی که حدود ۴.۹ متر طول و ۴۸ سانتیمتر قطر دارند بین ۳ تا ۵.۱ ثانیه کار کرده و سپس جدا می‌شوند. سامانه اس ۲۰۰ به طور استاندارد توان درگیری با اهدافی در فاصله ۳۰۰ و ارتفاع ۴۰ کیلومتر را دارد.

موشک سامانه اس ۲۰۰ بر روی یک کشنده در کنار پرتاب گر این موشک

سامانه اس ۲۰۰ به چندین متحد شوروی سابق فروخته شد و البته در مواردی مثل حمله هوایی آمریکا به لیبی در سال ۱۹۸۶ مشخص شد که شانسی در برابر سیستم های اخلالگر پیشرفته ندارد. در سالهای آخر حکومت شوروی و در دوره پس از آن بسته های ارتقاء مختلفی برای این موشک ارائه شد که عمدتا شامل تغییر سیستم های آنالوگ به دیجیتال است.

قبل از رسیدن به قصه اس ۲۰۰ در ایران باید به دو نکته اشاره کرد. اول این که اس ۲۰۰ با برخی از تغیرات در برخی از کشورهای جهان به عنوان یک سلاح دوربرد بر ضد اهداف کم تر مانور پذیر مثل هواپیماهای آواکس و سوخت رسان ارائه شد و دوم بحث موفقیت جالب اس ۲۰۰ در سوریه در مقابل جنگنده مدرن ارتش صهیونیستی بود. در بهمن ماه سال ۹۶ و در یک روز طوفانی در مرزهای سوریه و سرزمین های اشغالی، شاهد یک حمله سنگین هوایی از طرف نیروی هوایی اسراییل به سوریه بودیم که در پاسخ، سوری ها حجم سنگینی از انواع موشک های ضد هوایی را به سمت دسته پروازی اسراییلی ها شلیک و در نهایت این بار، یک تیر از موشک های سامانه اس ۲۰۰ سوری بود که موفق شد یک فروند اف ۱۶ پیشرفته اسراییلی از مدل آی ملقب به سوفا را سرنگون کند.

باقی مانده اف ۱۶ ساقط شده اسراییلی توسط اس ۲۰۰ سوری

ایران به دنبال مدرنیزه کردن اس ۲۰۰

سامانه اس ۲۰۰ به دنبال خرید گسترده ایران از شوروی سابق و فدراسیون روسیه در سالهای آخر دهه ۶۰ و ابتدای ۷۰ شمسی وارد سازمان رزم کشورمان شد. در ادامه کار با وجود یک سری تحریم های نانوشته و در نهایت علنی شدن تحریم های تسلیحاتی ضد ایران عملا تا مدتها امکان جایگزینی این سامانه برای ما وجود نداشت. به این دلیل بود که کارشناسان ایرانی عملیات مدرن سازی اس ۲۰۰ ها را آغاز کردند. بهسازی اس-۲۰۰ در ایران به طور کلی شامل اصلاحات در بخش های پردازش، فرستنده، گیرنده، جنگ الکترونیک و تحرک پذیری سامانه بوده است. یکی از فعالیت های به انجام رسیده برای بهسازی سامانه اس-۲۰۰، تعویض تمامی اجزای آنالوگ آن با تجهیزات دیجیتال است.

استفاده از زیرسامانه هایی که قطعات الکترونیکی آنها دارای فناوری نیمه هادی به جای فناوری لامپی هستند فواید بسیاری را به دنبال دارد از جمله کاهش احتمال بروز خرابی در دستگاه به میزان بسیار پایین در ساعات کارکرد بسیار بالا، کاهش زمان تعمیر و تعویض تجهیزات الکترونیکی، افزایش عمر کاری اجزا و کل سامانه که منجر به قابلیت کارکرد ۲۴ ساعته سامانه اس-۲۰۰ بهسازی شده در ایران شده است. افزایش قابلیت اطمینان سامانه و افزایش سرعت پردازش که منجر به واکنش سریعتر سامانه به تهدیدات شناسایی شده، از دیگر ثمرات این طرح است.

همچنین مدت زمان روشن ماندن نهایی سامانه نیز بسیار افزایش یافته و زمان مورد نیاز برای بازبینی و تعمیرات نیز بسیار کاهش یافته که تصاویر پخش شده از دورن کابین کنترل این سامانه در ایران نشان دهنده تغییر در این بخش و استفاده از نمایشگرهای دیجیتال در این سامانه است.

سیستم های دیجیتال نصب شده برای سامانه اس ۲۰۰ در ایران

با توجه به ویژگی‎های موشک بسیار دوربرد سامانه اس-۲۰۰ که از نوع سوخت مایع با چهار موتور کمکی جدا شونده سوخت جامد است، این سلاح برای انهدام اهداف در برد بالا مناسب‌تر است تا برای منهدم کردن هدف‌ها در برد متوسط. هر چند اس-۲۰۰ در ایران قابلیت انهدام پهپادها را نیز پیدا کرده که در رزمایش مدافعان آسمان ولایت-۴ با انهدام پهپادی در ارتفاع حدود ۱۸۲۸۰ متری و مسافت بیش از ۱۰۰ کیلومتر اثبات شد. این شلیک و شکار تمرینی در سال ۱۳۹۱ انجام شده است.

نصف شدن زمان بارگذاری اس ۲۰۰ در ایران

اما در ادامه تحولات مربوط به ارتقاء اس ۲۰۰ در کشورمان، امیر سرلشکر موسوی فرمانده کل ارتش در اواخر آبان ماه سال جاری بازدیدی را از مواضع پدافندی نیروگاه اتمی بوشهر داشت که در جریان این بازدید اعلام شد زمان بارگذاری مجدد موشک ها در سامانه اس ۲۰۰ به زمانی در حدود ۲ دقیقه و ۸ ثانیه رسیده است در حالی که زمان استاندارد برای این پروسه ۵ دقیقه است. این یعنی در این بخش پدافند هوایی، متخصصان پدافندی ارتش، یکی از مهمترین محورها در زمان عملیاتی شدن این سامانه را به کمتر از نصف کاهش داده اند و این مسئله فاکتور بسیار مهمی در کاهش زمان واکنش پدافند هوایی کشور به تهدیدات ارتفاع بالا محسوب می شود.

طبیعتا این کاهش زمان در بحث بارگذاری مجدد در کنار سایر عوامل مثل استفاده از رادارهای جدیدتر و سیستم های دیجیتالی، زمان کلی واکنش را نیز شدیدا کاهش داده و افزایش دقت در کنار کاهش زمان واکنش در کنار برد و ارتفاع بالای درگیری می تواند اس ۲۰۰ را به گزینه ای مناسب برای عملیات های ضد پلتفرم های شناسایی و سوخت رسان بدل کند. باید به این نکته توجه داشت که سایت نیروگاه اتمی بوشهر از جمله مهم ترین بخش ها در سازه دفاع هوایی کشور ما به حساب می آید و یکی از اقدامات مهم در این سایت می توان استفاده از سامانه های دور برد به جهت دور نگاه داشتن پلتفرم های جمع آوری اطلاعات هواپایه دشمنان باشد.

سامانه اس ۲۰۰ در جریان بازدید فرمانده آجا از پدافند نیروگاه اتمی بوشهر

همانطور که در این گزارش اشاره شد، شاید در دورانی اس ۲۰۰ یکی از معدود دارایی های برد بلند ما بود ولی امروز دیگر آن میزان احتیاج مبرم و حیاتی سالهای قبل وجود ندارد و در کنار وارد شدن اس ۳۰۰، امروزه با نسل بسیار متنوعی از سامانه های دفاع هوایی بومی طرف هستیم که به خوبی توان انجام ماموریت در برد ها و ارتفاع های مختلف را دارند. از سوم خردادی که جاسوس بلند پرواز یانکی ها را به زیر کشید تا باور ۳۷۳ که از اس ۳۰۰ روسی ارزشمندتر است و البته خانواده سامانه تلاش با موشک های سری صیاد که در نهایت قرار است جایگزین اس ۲۰۰ های روسی شود.

همانطور که رزمایش روزهای اخیر قرارگاه پدافند هوایی نشان داد، راه دشوار و طولانی در این عرصه طی شده است و امروز با عملیاتی بودن انواع سیستم های راداری، شناسایی و موشکی و توپخانه ای ساخت جمهوری اسلامی ایران، پاسخ به هر تهدیدی، سریع تر و دقیق تر از گذشته است و چتر امنیت موجود در آسمان کشورمان، مدیون متخصصان و پرسنل فداکاری است که در هر ساعت از شبانه روز و هر نوع آب و هوا و وضعیتی، چشم از آسمان بر نمی دارند.